سعید مشیری: دخالت دولت در دانشگاه برای جبران جای خالی بازار است

استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی اظهار کرد: دانشگاه اگر بخواهد استقلال داشته باشد، ناچار است که منابع درآمدی‌اش را متورم کرده و لزوماً به دولت متکی نباشد و به جامعه از طریق گرفتن شهریه پاسخگو باشد.

به گزارش عطنا، سعید مشیری، دانشیار اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی در نخستین همایش ملی «استقلال دانشگاه‌ها؛ چالش‌ها و راهبردها» که روز سه‌شنبه 26 بهمن‌ماه، در دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد، گفت: مفهوم دانش در این‌جا به معنای انباشت اطلاعات نیست و به طور کلی به معنای ایجاد ظرفیت‌های شناختی است که افراد بتوانند در شرایط خاص با مسائل برخورد علمی داشته و راه‌حل‌های علمی برای آن طراحی کنند.

مشیری با بیان این‌که دانش به معنای انباشت اطلاعات با بازتولید دانش متفاوت است، تصریح کرد: فرآیند بازتولید اطلاعات بسیار راحت است و برای انتقال آن نیاز به تکنولوژی وجود دارد، کاری که در نظام آموزشی ما انجام می‌شود، اما فرآیند بازتولید دانش بسیار پیچیده‌تر است و بیشتر برای دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی و پژوهشی در سطح جهانی مطرح است.

وی اضافه کرد: با شرایط اخیر و ظهور تکنولوژی، انتقال اطلاعات خیلی راحت و کم‌هزینه شده است، بنابراین دانشگاه‌ها به روش بازتولید دانش تاکید می‌کنند.

مشیری همچنین به تفاوت بین دانش عمومی و دانش فنی و تخصصی اشاره کرد و گفت: در دانش فنی و تخصصی که بیش‌تر در دانشگاه‌ها با آن سروکار داریم، انتقال اطلاعات به راحتی صورت نمی‌گیرد و دانش‌هایی که کدبندی شده و قابل ثبت شدن هستند، فقط می‌توانند در شرایط خاصی منتقل و انباشت شود.

استاد اقتصاد دانشگاه علامه یادآور شد: بحث کدبندی‌شده در اقتصاد به دهه‌های 1970 میلادی برمی‌گردد و این‌که چرا فاصله بین کشورهای فقیر و ثروتمند روزبه‌روز بیش‌تر می‌شود، چون مدل‌های رشد اقتصادی بیش‌تر تکیه بر تکنولوژی و دانش می‌کنند، اگر دانش به راحتی منتقل می‌شود و موتور محرک رشد است چرا کشورهای فقیر نمی‌توانند این دانش را بگیرند.

وی اضافه کرد: وقتی اقتصاد به تولید کامل می‌رسد و تعادل برقرار است، تنها چیزی که می‌تواند این اقتصاد را متحول کند، خود دانش و تکنولوژی است، دانش به مفهوم برخورد علمی با مسائل و ایجاد فرصت‌های جدید است.

مشیری در خصوص این‌که «کشورها با وجود این‌که می‌دانند استفاده از این دانش موجب خروج از پروسه فقر می‌شود اما چرا اقدام به این‌ کار نمی‌کنند»، تاکید کرد: بحث تولید مستمر مکانیزم دانش مطرح است، این‌که تولید مستمر دانش در بعضی مکان‌ها صورت می‌گیرد و در برخی مکان‌های دیگر مانند جامعه ما صورت نمی‌گیرد و در همان سطح اطلاعات متمرکز باقی می‌مانند.

او اضافه کرد: مدل‌های اقتصادی سراغ این بحث رفتند و ویژگی‌های دانش بیش‌تر از بعد اقتصادی مطرح شد،  همچنین دانشگاه را اگر به عنوان یک کالا تصور کنیم، ویژگی‌هایی از جمله انحصارناپذیری و رقابت‌ناپذیری، آن را از کالای عمومی متمایز می‌کند.

مشیری ادامه داد: انحصار‌پذیری یعنی استفاده از کالا منحصر به یک نفر است و دیگران اجازه استفاده از آن را ندارند، رقابتی نیز یعنی اینکه بین مصرف‌کنندگان کالا رقابت است، انحصار و رقابت از ویژگی‌های کالاهای خصوصی است درحالی‌که دانش به عنوان یک کالای عمومی فارغ از این دو ویژگی است.

استاد اقتصاد دانشگاه علامه همچنین در مورد ویژگی دیگر دانش یعنی «قابل‌انباشت بودن»، گفت: دانش خاصیت انباشت دارد، از دانش قبلی استفاده و دانش جدید ایجاد می‌شود، هرچه از دانش استفاده بیشتر شود به همان اندازه گسترش می‌یابد.

وی در خصوص چگونگی تولید دانش اظهار کرد: دانش شامل «هزینه ثابت زیاد» و «هزینه نهایی کم» است، هزینه ثابت چیزی است که در ابتدا برای تولید کالا می‌دهیم و هزینه جاری و هزینه نهایی برای بازتولید آن است، بنابراین برای استفاده از دانش توسط دیگران، لازم نیست که مسیرهای قبلی طی شود تا به دانش برسیم.

مشیری افزود: نکته دیگر در دانش این است که برخلاف کالای خصوصی، مصرف‌کنندگان هم در تولید دانش تاثیر دارند، دانش از طریق پژوهش تولید می‌شود و می‌تواند درحین کار و یا جدای از تولید و با فاصله انجام می‌شود، پژوهش‌ها همچنین می‌توانند جنبه نظری و کاربردی داشته باشند.

او در مورد سازماندهی و نهادهای تولید دانش، گفت: یک راه تولید دانش، عرضه مستقیم توسط دولت است چون درگیر دولت است، دچار خلل از جمله از بین رفتن انگیزه، ایده‌آل نبودن کارایی سیستم و عدم تقارن اطلاعات بین بخش دولتی و شرایط بازار و اعمال‌نظرهای خاص ایدئولوژیک و سیاسی می‌شود.

مشیری به دومین راه تولید دانش اشاره کرد و بیان کرد: نوع دوم این است که خود دولت مستقیم عرضه نمی‌کند بلکه اجازه می‌دهد بخش خصوصی عرضه کند ولی به آن یارانه داده و بخش‌های دیگر از جمله بنگاه‌های غیرانتفاعی و نهادهای مردمی را تشویق می‌کند که دانش را تولید کنند و این یک الگوی رایج در دنیا است که انجام می‌شود چون مدیریت دولتی خیلی عمیق می‌خواهد.

او در خصوص این‌که «آیا بازار می‌تواند در تولید دانش وارد شود؟»، پاسخ داد: تجربه بعضی کشورها نشان داده که بازار می‌تواند وارد شده و در خیلی از موارد می‌توانیم از بخش خصوصی استفاده کنیم و این مکانیزم، انگیزه قوی می‌خواهد و با جلوگیری از کسب سودهای نامتعارف، می‌شود بازار را در این کار دخالت داد.

استاد اقتصاد دانشگاه علامه تاکید کرد: دانشگاه اگر بخواهد استقلال داشته باشد ناچار است که منابع درآمدی‌اش را متورم کرده و لزوما به دولت متکی نباشد و به جامعه از طریق گرفتن شهریه پاسخگو باشد.

وی افزود: وظیفه دولت این است که تضمین کند که در مواردی که امکان بازار وجود ندارد، مخصوصا در مورد علوم پایه و علوم نظری، در آن بخش‌ها بودجه را هزینه و ابعاد نظری علوم پایه را گسترش دهد، همچنین در زمینه علوم کاربردی امکان درآمدزایی برای دانشگاه داده شود.

مشیری ادامه داد: دانش از دید اقتصادی یک کالای عمومی است، بنابراین قابلیت تولید سه بخش دولت، بخش خصوصی و بازار را دارد.

استاد اقتصاد دانشگاه علامه در خصوص حمایت‌های مالی دولت در حوزه دانش، خاطرنشان کرد: حمایت‌های مالی دولت به این علت صورت می‌گیرد که دانشگاه بتواند بر روی آن بخش‌هایی هم که در بازار نیست، سرمایه‌گذاری کند، بنابراین حمایت‌های مالی دولت لزوما به معنای دخالت در جهت‌گیری علمی و مدیریت دانشگاه‌ها نیست.