اسلام دین توسعه است/ انسان متعالی محصول «جامعه عادلانه» است

استاد اقتصاد دانشگاه تهران در همایش اقتصاد مقاومتی در دانشگاه علامه مطرح کرد: اگر با تبیین نظام اقتصادی و مولفه‌های تعریف شده‌ای که وجود دارد، محیط را برای کارکرد اقتصاد مطابق با دین فراهم بیاوریم، این رفتارها ضمن شکل دادن توسعه، توسعه را با عدالت عجین می‌کنند، در عین حال، رفتارهایی را نیر به وجود می‌آورد که محققان می‌توانند آن رفتارها را مورد تحقیق قرار دهند.

به گزارش عطنا، دکتر حسن سبحانی، استاد اقتصاد دانشگاه تهران در سخنرانی افتتاحیه «همایش ملی اقتصاد مقاومتی با رویکرد اقتصاد اسلامی»، یکشنبه، 8 اسفند‌ماه در دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی، ضمن ابراز خوشحالی از حضور در این همایش بیان کرد: ما در دانشکده‌های مختلف به عنوان افرادی محقق و مدرس که در زمینه‌های جدید مانند دین و اقتصاد به پژوهش می‌پردازیم و به زعم آن با مسائل کشور روبه‌رو هستیم، متوجه شدیم که در خیلی از مسائل دچار برخی ناسازگاری‌های ظاهری شده‌ایم.

وی با بیان اینکه با واقعیت‌های خاصی در اقتصاد ایران مواجهیم، افزود: واقعیت‌هایی که منشأهای ایجاد آنها بسیار وسیع است و از سیاست‌گذاری‌های خیلی متنوع سر درآورده و در یک محیط اقتصادی خیلی موثر مانند محیط سیاست شکل گرفته است.

سبحانی با اشاره به عدم تعادل در واقعیت‌های اقتصادی کشور، تصریح کرد: از طرف دیگر، چون به مسائل اقتصادی دین فکر می‌کنیم و به آن وابسته هستیم، انتظار می‌رود که به این مسائل هم فکر کرده و راه حل درخوری نیز ارائه دهیم که البته این کار بسیار سخت است.

وی اضافه کرد: «عدم تعادل وسیع» را که در واقعیت‌های اقتصادی ما وجود دارد، افرادی در سطوح مختلف به اقتصاد اسلامی نسبت می‌دهند، در حالی که هیچ کدام ربطی به دین و اقتصاد دینی ندارد و همین کار را برای محقق مشکل می‌کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه «ما در چنین محیطی مجبور به فعالیت هستیم»، ادامه داد: با توجه به این امر، یکی از مسائل پیش روی ما، انتخاب نوع موضوعاتی است که هم با اقتصاد ایران بیگانه نباشد و هم با اقتصاد دین رابطه داشته باشد، طیف وسیعی موضوعاتی که انتخاب می شود، نشان می‌دهد که ما در این زمینه نیز کارآمد عمل نمی‌کنیم.

نماینده سابق مجلس شورای اسلامی سپس به لزوم ایجاد همگرایی برای پژوهش در موضوعات مهم و متنوع پرداخت و در این زمینه بیان کرد: این همگرایی امکان‌پذیر است، با این توصیف که اسلام به نحوی طبیعی و به طور منطقی ضد فقر است، به نحوی که فقر را عامل نزدیک شدن به کفر می‌داند.

وی افزود: از طرف دیگر، در اهداف توسعه و فعالیت‌های مربوط به توسعه‌یافتگی، ما رفع فقر را جست‌وجو می‌کنیم، به همین دلیل می‌توان گفت اسلام دین توسعه است.

این استاد اقتصاد تصریح کرد: برای رهایی از فقر راه‌هایی وجود دارد که باید آنها را پیمود تا مسیر توسعه به تدریج هموار شود و آموزه‌های دینی اگر در پیمودن راه درست به کار رود، از آنجایی که ابزارهای کار را فراهم می‌کند، در بلندمدت می‌تواند عدالتی را به ارمغان بیاورد که رسالت پیامبران است.

سبحانی دغدغه اصلی اقتصاددانان را  لزوم فراهم کردن زمینه‌های عدالت دانست و یادآور شد: انسان تراز اسلامی که جزو آرمان‌های ما است، به نظر محصول جامعه عادلانه است.

وی افزود: اگر این امر را از لحاظ نظری مورد تفاهم قرار دهیم که نجات از فقر، سیاست‌های توسعه‌یافتگی را ایجاب می‌کند، در‌‌‌ صورتی که این سیاست‌ها با آموزه‌های دینی سازگار باشد، باعث تعالی انسان می‌شود.

عناصر نظام اقتصادی «دین» مغفول مانده است

این استاد اقتصاد، با ابراز تاسف از اینکه، ما نه به دنبال ایجاد انسان متعالی در شرایط خود هستیم و نه حتی به دنبال جامعه عادلانه‌ای که این شرایط را ایجاد کند، اظهار کرد:  از مهمترین رسالت‌های پیش روی ما، پرداختن به مرحله رشد و توسعه کشور است، که اقتصاد دان در این مرحله می تواند به کشور و تفکر دینی خود کمک کند.

وی با طرح سوالی مبنی بر اینکه چرا این قسمت مهم است و ایجاب می‌کند که در پژوهش، به آن بپردازیم و اقتباس را کافی ندانیم، گفت: نظام اقتصادی که مقوله‌ای فراتر از دانش اقتصاد است، در این مرحله کارآمدی خود را حفظ کرده است و به همین دلیل، ما محتاج اندیشیدن درباره فقر و درونی کردن مولفه‌های نظام اقتصادی در واقعیت‌های اقتصادی کشور خود هستیم، به عنوان مثال، نوع مالکیت بر ابزار تولید، نوع بخش‌های اقتصادی، شیوه توزیع درآمد، جایگاه و نقش دولت‌ها در پروسه توسعه اقتصادی از مسائلی است که هم مهم است و هم ما به آن نپرداختیم.

این استاد اقتصاد با اشاره به اینکه قانون اساسی جلوه‌گاه این مفاهیم در بخش اقتصاد است، بیان کرد: اگر ما در تحقیق و آموزش اقتصاد در دانشگاه، به سمت مولفه‌هایی که نظام اقتصادی را شکل می‌دهند جهت‌گیری کنیم، که مصادیق آن نیز در قانون اساسی ما وجود دارد، این همگرایی در تحقیق و آموزش می‌تواند در خدمت قانون‌گذاری و سیاست‌گذاری باشد.

سبحانی افزود: به نظر نمی‌آید که ما خیلی دغدغه این را داشته باشیم که رفتار انسان مسلمان را از حیث کلان و خرد تحت عنوان اسلام تحلیل کنیم تا از این جهت متهم به عقب ماندن از دانش متعارف نشویم.

او تصریح کرد: اگر با تبیین نظام اقتصادی و مولفه‌های تعریف شده‌ای که وجود دارد، محیط را برای کارکرد اقتصاد مطابق با دین فراهم بیاوریم، این رفتارها ضمن شکل دادن توسعه، توسعه را با عدالت عجین می‌کنند، در عین حال، رفتارهایی را نیر به وجود می‌آورد که محققان می‌توانند آن رفتارها را مورد تحقیق قرار دهند.

این استاد دانشگاه تهران با ابراز امیدواری خود در رسیدن به نوعی همگرایی به سمت اقتصاد اسلامی، خاطرنشان کرد: این مقوله ضمن اینکه مقوله‌ای آرمانی نیست، بسیار واقع‌بینانه نیز است که ما را تحت عنوان دین مدافع وضع موجود نمی‌کند و در عین حال راهکارهایی را نیز برای تبیین وضع موجود نشان می‌دهد.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران ادامه داد: من به صراحت باید بگویم که آن مقوله‌ای که در نظام اقتصادی ما مغفول مانده، عناصر نظام اقتصادی دین است که تقلیل یافته آن را در اصول اقتصادی قانون اساسی مشاهده می‌کنیم.

وی گفت: از آنجایی که در این اصول اختلافی نیست، هر وقت به سمت فقر برویم از طریق سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی‌های درست می‌توان واقعیت‌های اقتصادی را به سمت ایجاد تغییر سوق داد، ولی اگر قرار باشد تحت عنوان اقتصاد اسلامی هم از تحلیل‌های نئوکلاسیک و هم از انسانی که محصول جامعه عادلانه است، صحبت کنیم و از اینکه در فقر فضائل امکان رشد پیدا نمی‌کند غافل شویم، از واقعیت‌های اجتماع خود دور خواهیم شد.

سبحانی در پایان با تاکید بر لزوم تمرکز بر نظام اقتصادی اسلام، اظهار کرد: این امر می تواند مقوله‌ای باشد که دانشگاهیان امروز به سهم خود، بتوانند ادبیات آن را تقویت کرده تا شاید به تدریج به وضع خوبی برسیم.

وی افزود: بدیهی است زمانی که این توسعه حاصل شود، عدالتی که مدنظر است به تدریج رخ می‌دهد و در این عدالت است که امکان اجرای احکام دین نیز فراهم می‌شود.