پژوهشگران باید نقاط ضعف‌ ما در اقتصاد دفاعی و اقتصاد تحریم را پیدا کنند

سیدشمس‎الدین حسینی احتمال رفع تحریم‌ها را بسیار کم دانست و گفت: این نیاز وجود دارد که در دانشگاه‌ها اقتصاد و تاثیرات گوناگون آن از منظر امنیتی و دفاعی مورد ارزیابی قرار گیرد تا ضعف‌های ما در اقتصاد دفاعی و اقتصاد تحریم مشخص و خروجی این تحقیقات دانشگاهی به عنوان زیرساخت و پشتوانه‌ای برای سیاست‌های دفاعی ما استفاده شوند.

به گزارش عطنا، نشست «آموزه‌هایی برای اقتصاد ایران» به همت بسیج اساتید دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه‌طباطبائی با حضور سیدشمس‌الدین حسینی، وزیر اقتصاد و امور دارایی دوره ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد و دانش‌آموخته دکتری اقتصاد عمومی و بین‌الملل دانشگاه آزاد اسلامی و سیدحسن قوامی، عضو هیئت علمی گروه اقتصاد بازرگانی دانشگاه علامه‌طباطبائی، ۲۱ اسفند 1396 در دانشکده اقتصاد برگزار شد.

کلیدواژه «اقتصاد مقاومتی» در سال‌های اخیر نقل محافل مختلف و بهانه صحبت‌های بسیاری در عرصه اقتصاد کشور بوده است؛ به خصوص وقتی پای سیاست خارجی و خطر تحریم‌ها در میان باشد و به دنبال راهکاری برای بیمه کردن کشور در برابر تحریم‌ها و وابستگی‌های مربوط به روابط اقتصادی جهانی باشیم؛ از همین رو بود که مقام معظم رهبری در ابلاغیه‌ای  به دولت و مسئولان، اقتصاد مقامتی را «الگوی اقتصادی بومی و علمی  برآمده از فرهنگ انقلاب و اسلام» دانستند و ترویج و توسعه این گفتمان را پادزهری در مقابل وابستگی و تحریم‌ها عنوان کردند.

با این حال لزرم تعیین حدود و صغور و مصادیق اقتصاد مقامتی هنوز احساس می‌شود و از همین جهت بود که نشست «آموزه‌هایی برای اقتصاد ایران در شرایط تحریم» با مطرح کردن گفتمان اقتصاد مقاومتی به نقش دانشگاه‌ها در نظریه‌پردازی پیرامون مسائل مهم کشور از جمله اقتصاد مقامتی عمل کرد و شمس‌الدین حسینی به عنوان یکی از سکانداران سابق سیاست‌های اقتصادی کشور جنبه‌هایی از اقتصاد دفاع، دفاع اقتصادی و اقتصاد تحریم را تشریح کرد.

سیدشمس‎الدین حسینی که برای صحبت درباره «اقتصاد دفاع، اقتصاد مقاومتی و دفاع اقتصادی» به این نشست دعوت شده بود در ابتدا گفت: نخستین بحث من در اینجا به مفهوم اقتصاد دفاع اشاره دارد و برای بیان آن ناگزیر به تعریف علم اقتصاد هستیم، به طور کلی تعاریف در این حوزه به دو دسته ماهیتی-کارکردی و موضوعی تقسیم می‌شوند.

وی افزود: اگر معروف‌ترین تعریف از علم اقتصاد را «علم تخصیص بهینه منابع محدود برای نیازهای نامحدود» بدانیم، آنگاه متوجه حوزه عمل و کاربرد علم اقتصاد می‌شویم و محدودیت منابع، مسئله انتخاب را پیش می‌کشد که در اینجا اقتصاد را هنر انتخاب می‌گویند.

وزیر اقتصاد و امور دارایی دوره ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد در ادامه گفت: با این حال باید در نظر داشت که هر انتخابی به معیاری برای توجیه خود نیاز دارد تا به بهترین نتیجه برسیم و این تعریف ناظر به تعریف ماهیتی و کارکردی علم اقتصاد است و در آنجایی که با مواردی همچون اقتصاد کشاورزی، اقتصاد انرژی، اقتصاد سلامت می‌پردازیم به موضوعیت اقتصاد و تاثیر آن در سایر زمینه‌ها می‌پردازیم که تعریفی موضوعی به اقتصاد می‌دهد در همین چارچوب است که «اقتصاد دفاع» به نقش اقتصاد در مقوله «دفاعی کشور» می‌پردازد.

این دانش‌آموخته دکتری اقتصاد عمومی و بین‌الملل معتقد است ایران دستاوردهای خوبی در صنایع دفاعی داشته با این وجود و از منظر اقتصاد صنعتی، نیازمند مطالعه بازارهای مختلف، ساختار آنها و تقاضا برای محصولات مختلف دفاعی در آن بازارها هستیم.

حسینی درباره تاثیر تحریم‌ها بر ساختار اقتصادی کشورها گفت: آمریکا به عنوان کشوری که تحریم، سیاست فرعی آن بوده تا سال ۲۰۰۰ و مشخصا تا قبل از ۱۱ سپتامبر که به عنوان یک نقطه عطف در سیاست آمریکا در نظر گرفته می‌شود، اعتقادی به موفقیت آمیز بودن تحریم‌ها نداشته با این وجود با به روی کار آمدن افرادی نظیر «دیک چنی» در سپهر سیاسی این کشور، نگاه‌ها به این مسئله تفاوت کرده و تحریم به عنوان اهرم فشاری قابل اتکا برای آمریکایی‌ها مطرح شده است.

به گفته وی به خصوص به علت جنگ‌های پرشماری که آمریکایی‌ها در سالهای اخیر داشته‌اند، افکار عمومی این کشور به هیچ وجه از جنگ و اعمال زور نظامی حمایت نمی‌کنند از این جهت «تحریم» در این سناریو جایگزین اصلی حمله نظامی برای آمریکا به شمار رفته و در چارچوب تز «اجبار بدون جنگ» از طرف ایالات متحده به کار گرفته شده است.

وزیر اقتصاد و امور دارایی پیشین کشور معتقد است در این شرایط است که، تحریم به عنوان اهرمی برای اعمال فشار در کنار قدرت سخت و نرم قرار می‌گیرد تا آمریکا امکان اعمال فشار اقتصادی را علاوه بر حمله نظامی و نفوذ فرهنگی پیدا کند و در این بین تحریم از نظر آنها کم‌هزینه تر و زودبازده‌تر محسوب می‌شود و روی آن حساب خاصی باز می‌کنند.

به گفته این دانش‌آموخته دکتری اقتصاد عمومی و بین‌الملل، در این چارچوب است که «دفاع اقتصادی» به عنوان واکنش جمهوری اسلامی در برابر تحریم‌ها به طور خاص و در برابر هرگونه تهدید اقتصادی به طور عام معنا می‌یابد و گفتمان اقتصاد مقاومتی مطرح می‌شود.

حسینی در ادامه گفت: اگر دو جنبه سلبی و ایجابی را برای مقوله دفاع در نظر بگیریم، رفع تهدیدها و عدم آسیب‌پذیری ما در مقابل تهدیدات اقتصادی دشمن جنبه‌ای سلبی از دفاع قلمداد می‌شود با این حال باید یک گام به پیش رفت و با در نظر گرفتن جنبه ایجابی دفاع به دنبال اعمال اراده به طرف، پیگیری نیات و اهدافان با طرف مقابل باشیم.

وی اشاره کرد که در گزارشی که موسسه رند آمریکا منتشر کرده و نویسنده آن  دیوید گامبرت یکی از مشاوران امنیت اطلاعات آمریکا در دوره اوباماست، برای مقابله با ۳ دشمن عمده این کشورکه به زعم آنها، ایران، روسیه و چین مطرح می‌شوند، نهایتا ۳ ابزار اقتصادی استراتژیک آمریکا برای این منظور معرفی می‌شوند که شامل تحریم‌های مالی، حمایت از گروه‌های اپوزیسیون داخلی غیرمتخاصم و  عملیات سایبری است و در این گزارش آسیب‌پذیری ۳ کشور پیش‌گفته از این ۳ منظر تحلیل و مورد سنجش قرار می‌گیرد.

به گفته وزیر اقتصاد و امور دارایی پیشین کشور آنچه در این گزارش پیش بینی شده است آسیب‌پذیری ایران و روسیه در مقابل تحریم بوده است که در واقع هم چنین اتفاقی افتاد، با این حال قدرت اقتصاد چین و روابط چندلایه اقتصاد آمریکا با این کشور، امکان تحریم جدی اقتصاد چین را به آمریکایی‌ها نمی‌دهد.

این اقتصاددان معتقد است آنچه در این تحلیل جلب توجه می‌کند اذعان خود آمریکایی‌ها به تاثیر کمتر ۲ ابزار دیگر یعنی، عملیات سایبری و جنبش‌های نرم و مخملی است و نتیجه آن این است که چه آمریکا و چه کشورهایی که دشمنان آمریکا محسوب می‌شوند، مسئله تحریم را جدی‌تر بگیرند، یک طرف به عنوان اعمال کننده تحریم و دیگری به عنوان دفاع کننده در برابر آن.

حسینی در ادامه گفت: سه دلیل عمده برای آمریکایی‌ها وجود دارد که به آنها نوید تاثیر تحریم‌ها بر کشور تحریم‌شده را می‌دهد، یکی استفاده گسترده و اجتناب ناپذیر دلار آمریکا در مبادلات جهانی و تسلط آمریکا بر این ارز، دیگری جهانی‌سازی اقتصاد که سبب وابستگی و درهم تنیدگی اقتصاد کشورهاست و تحریم باعث انزوای یک کشور از اقتصاد جهانی به سردمداری آمریکا می‌شود و نهایتا قدرت آمریکا در بسیج و همراهی دیگر کشورها برای ایجاد ساختار و گسترش چتر تحریم بر علیه کشور تحریم شده است.

سیدشمس‌الدین حسینی، وزیر اقتصاد و امور دارایی پیشین کشور در پایان گفت: این نیاز وجود دارد که در دانشگاه‌های اقتصاد، اقتصاد و تاثیرات گوناگون آن از منظر امنیتی و دفاعی مورد ارزیابی قرار دهند تا ضعف‌های ما در اقتصاد دفاعی و اقتصاد تحریم مشخص شوند و خروجی این تحقیقات دانشگاهی به عنوان زیرساخت و پشتوانه‌ای برای سیاست‌های دفاعی ما استفاده شوند.