روزنامه‌نگار قبل از هر چیز با مسئولیت اجتماعیش شناخته می‌شود/ لزوم توجه به روزنامه‌نگاری راه‌حل‌گرا

رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی گفت: هنر روزنامه نگار این است که مسئلۀ خود را در بستر تمدنیش پیدا و به درستی آن را تحلیل کند و به ارائه راه حل برای آن بپردازد.

به گزارش عطنا و به نقل از ایرنا، دکتر محمد مهدی فرقانی در نشستی با موضوع "روزنامه نگاری نوین" که توسط اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی مشهد برگزار شد، افزود: این نوع از روزنامه نگاری، روزنامه نگاری راه حل گراست که با روزنامه نگاری سنتی تفاوت دارد.

او اضافه کرد: روزنامه نگاری راه حل گرا اغلب مسئله محور و فرآیندمدار است و تنها به توصیف اکتفا نمی‌کند، به چرایی رویداد یا مسئله یا چگونگی حل آن می‌پردازد و پیگیری زیادی برای حل مسئله دارد، مشارکت جو و مبتنی بر روزنامه نگاری شهروندی است و راه حل را در میان افراد جامعه جست و جو می‌کند.

وی افزود: روزنامه نگاری راه حل گرا، امید به اصلاح جامعه دارد، گزارشی قانع کننده از یک راه حل است، بینشی نو را برای ایجاد تغییر در مخاطب ایجاد می‌کند، هدف از آن افزایش سلامت عمومی جامعه است، به تحقیق بسیار نیاز دارد، واقع گرا و مبتنی بر شواهد و مدارک است و تمام ماجرا را به صورت خلاقانه روایت می‌کند.

او اظهار داشت: روزنامه نگاری راه حل گرا نمونه موفقی از راه حل های به اجرا درآمده توسط افراد را گزارش می‌کند، ارتباط عمقی با افراد مرتبط با مسئله برقرار می‌کند و رویکرد مبتنی بر توسعه دارد.

این استاد ارتباطات دانشگاه گفت: گرچه روزنامه نگاری راه حل گرا ریشه در ساختارهای روزنامه نگاری حرفه‌ای دارد اما در ادبیات روزنامه نگاری جدید، مفهومی نوظهور به شمار می‌رود که هم برای کشورهای در حال توسعه و هم توسعه یافته مؤثر است.

وی ادامه داد: روزنامه نگاری یعنی دردمندانه و واقع بینانه نگاه کردن به مسائل نه اینکه به صورت افراط گرایانه و منفعلانه به موضوع بپردازیم.

رئیس دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی گفت: در واقع روزنامه نگاری راه حل گرا، نگاهی جامع و چند بعدی به زیست جهان موضوع دارد. یعنی هم مشکل و مسئله را می بیند و آن را نقد می‌کند و هم در کنار آن دیدگاه‌های تخصصی و عمیق را برای برون رفت از مشکل، ارائه می‌کند و هم در عین حال از محدودیت‌ها غافل نیست.

فرقانی افزود: روزنامه نگاری راه حل گرا در شکل درست و علمی بر واقع گرایی، نقد و نظارت، انصاف و توازن، بی طرفی، دغدغه مندی برای توسعه، انسان گرایی و کمک به بهبود شرایط و کیفیت زیست انسانی، تمرکز و تاکید دارد.

وی اظهار داشت: روزنامه نگار باید مسئولیت واژه‌ها را برعهده بگیرد، زبان و کاربرد زبان، نثر و ادبیات را بشناسد، بی طرف بودن به معنای خنثی بودن روزنامه نگار نیست، روزنامه نگار قبل از هر چیز با مسئولیت اجتماعیش شناخته می‌شود و بر اساس وفاداری به ایدئولوژی یا دیدگاهی که دارد، به یک سری منابع اجازه ظهور در گزارش خود می‌دهد یا تریبون دادن به عده‌ای دیگر را در گزارش خود ممنوع می‌کند.

فرقانی اضافه کرد: پرداختن به روزنامه نگاری راه حل گرا در واقع به مثابه پاسخگویی به بخشی از مسئولیت اجتماعی روزنامه نگاران است که مستلزم شناخت عمیق از نیازها و اولویت‌های توسعه ملی، دانش عمومی و مهارت‌های حرفه‌ای روزنامه نگاری است.

وی اضافه کرد: روزنامه نگاری راه حل گرا گزارشی دقیق و قانع کننده در مورد راه حل های عملی و موفق مردم برای مشکلات اجتماعی است، این راه حل‌ها از طریق تحقیق، مشاهده میدانی، گفت و گو با مردم و با به متن کشاندن کارشناسان و نخبگان جامعه کسب می‌شود.

این استاد ارتباطات دانشگاه گفت: روزنامه نگاری راه حل گرا به محدودیت‌های راه حل های ارائه شده می‌پردازد و در نتیجه بینشی تازه در مخاطب برای حل مساله مورد نظر ایجاد می‌کند تا او را به مشارکت در حل مسائل اجتماعی جامعه پیرامون خود وادارد در نتیجه هزینه‌های مادی و روانی توسعه نیز کاهش می‌یابد.

فرقانی افزود: راه حل گرایی چهار ویژگی کلیدی دارد به این معنا که برای هر سوژه راه حلی ارائه می‌دهد، مخاطب را از وجود پاسخ مطمئن می‌کند، درس‌هایی برای آموختن دارد و بینشی نو را منتقل می‌کند و در نهایت اینکه واقع گراست و با دنیای پیرامون در قهرآرمان گرایانه نیست.

وی اضافه کرد: البته چنانچه آداب و اصول این سبک از نگارش به درستی رعایت نشود، ممکن است به نوعی داستان تخیلی یا روزنامه نگاری تبلیغاتی و مجیزگو تبدیل شود.

فرقانی ادامه داد: روزنامه نگاری راه حل گرا نه پرخاشگری می‌کند و نه تملق می‌گوید، نه به دنبال انتقاد و غر زدن است و نه قهرمان پروری، این روزنامه نگاری ضمن طرح آسیب‌های اجتماعی و بررسی مشکلات، نارسایی‌ها، ضعف‌ها و چالش‌ها و ارائه راهکار برای رفع آنها می‌تواند به دولت‌های توسعه گرا کمک و مسیر توسعه را هموار و کوتاه کند.

رئیس دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی گفت: این رسانه‌ها هستند که می‌توانند با آموزش اطلاع رسانی و آگاهی بخشی، به عرصه کشاندن نخبگان، درگیر ساختن افراد با مباحثه‌های آزاد و عقلانی، متقاعدسازی و اعتمادسازی و ایجاد یک پل ارتباطی کارآمد بین حکومت و مردم این هزینه‌ها را به حداقل برسانند.

فرقانی افزود: در این رویکرد از روزنامه نگاری ضمن پرداختن به مشکلات و یافتن پاسخ و راه حل برای آن از بروز بحران‌های احتمالی پیشگیری می‌شود بنابراین روزنامه نگاری راه حل گرا را می‌توان هم پیشگیری کننده و هم درمانگر برشمرد.

وی اظهار کرد: طبیعی است که با شکل گیری و توسعه این گونه سبک‌های رسانه‌ای، مشارکت مردمی افزایش یافته و جامعه از روزمرگی و ناامیدی به سمت و سوی مشارکت جمعی و امید برای توسعه تغییر جهت می‌دهد.

رئیس دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی در تشریح ویژگی‌های روزنامه نگاری سنتی نیز گفت: این نوع روزنامه نگاری اغلب رویداد محور است، بیشتر بر توصیف ماجرا تاکید دارد، بر وقوع رویداد یا مساله یا افراد درگیر در ماجرا تمرکز دارد، درصدد طرح ماجراست و الزامی برای مشارکت دادن مخاطب در ماجرا ندارد.

فرقانی افزود: روزنامه نگاری سنتی جویای نظرات کارشناسان و مسئولان دولتی است و اغلب ناامیدانه است که ممکن است پیشنهادی برای حل مساله داشته باشد و به دنبال جلب توجه و آگاه کردن مسئولان و هدفش اطلاع رسانی است.

وی اظهار کرد: روزنامه نگاری سنتی، به تحقیقات و گفت و گو های ابتدایی اکتفا می‌کند، توصیف‌ها ممکن است با تخیل همراه باشد اما به تعریف بخشی از مساله یا رویداد اکتفا می‌کند، گفت و گوهایی با افراد درگیر با مساله دارد، ارتباط سطحی با افراد درگیر با مساله یا رویداد برقرار می‌کند و رویکرد عینی دارد.

روزنامه نگاری نوین و مدیریت بحران

عضو دیگر هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی نیز در این نشست به موضوع اهمیت روزنامه نگاری نوین و شیوه‌های آن در مدیریت بحران پرداخت.

دکتر مهدخت بروجردی گفت: بحران، مدیریت بحران و ارتباطات بحران در چند دهه گذشته محور بسیاری از نوشته‌ها و تحقیقات در حوزه ارتباطات بوده است و این سه واژه مفاهیم کلیدی بحث امروز ما هستند که رابطه تنگاتنگی دارند.

وی در تعریف مفهوم بحران گفت: افراد وقتی در برابر اهداف مهم با موانعی روبه رو می‌شوند که نمی‌توانند برای حل آن از روش‌های معمول استفاده کنند با بحران روبه رو شده‌اند در واقع بحران، تغییری است که سمت و سویش جهت منفی داشته و نشانگر نوعی تعارض میان وضع موجود و وضع مطلوب باشد.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه مخاطره یا ریسک با بحران متفاوت است گفت: مخاطره جز جدایی ناپذیر زندگی بشر است، اما بحران اجتناب ناپذیر نیست، بحران و مخاطره به هم مرتبط هستند و ناکارآمدی، ریسک را به بحران تبدیل می‌کند.

بروجردی در تشریح ویژگی‌های بحران اضافه کرد: تغییر تند و ناگهانی در یک یا چند متغیر اساسی در سیستم که دارای جهت گیری منفی، شگفت آوری، فراگیری و شمول، حالت تهدیدآمیز، زمان محدود برای عکس العمل، عدم قطعیت، تهدید اهداف حیاتی باشد بحران است.

وی ادامه داد: تعریف "بینگر" از بحران تعریفی از جنس رسانه است که می‌گوید "بحران مشکل بزرگی است که ناگهان رخ می‌دهد و با اندازه تیتر روزنامه‌ها در صغحه اول تعریف می‌شود. بحران آن چیزی است که رسانه‌ها به طور جدی به آن می‌پردازد".

بروجردی افزود: بر اساس این دیدگاه بسیاری از مسائل و موضوعات در ذات خودشان حامل بحران نیستند، بلکه نحوه تعاملات اجتماعی و رسانه‌ای، مخصوصاً فناوری‌های نوین ارتباطی و اطلاعاتی به عنوان یک محیط گسترش نامحدود، عامل مؤثر در شکل گیری یا حداقل در گسترش و عمومی کردن بحران‌ها هستند مانند رفتار شبکه‌های اجتماعی درباره گرانی.

وی انواع بحران را به طبیعی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی تقسیم و بیان کرد: در تقسیم بندی دیگری بحران‌ها را به عامدانه و غیرعامدانه تقسیم می‌کند که بحران‌های عامدانه شامل تروریسم، کارشکنی و خرابکاری، درگیری شغلی، روابط ضعیف بین کارفرما و کارکنان، مدیریت سهام یک شرکت از سر رقابت و عداوت و مدیریت غیراخلاقی می‌شود.

این استاد ارتباطات دانشگاه بحران‌های غیرعامدانه را شامل بلایای طبیعی، شیوع بیماری‌ها، تداخلات تکنولوژی، نقص محصولات و ورشکستگی اقتصادی دانست و افزود: بحران از هر نوعی که باشد و به هر دلیلی به وجود آمده است، باید مدیریت شود.

بروجردی مدیریت را اداره امور بر اساس دانش و اطلاعات موجود در یک مجموعه خاص، به منظور رسیدن به آرمان و اهداف از پیش تعیین شده تعریف کرد و گفت: مدیریت بحران مجموعه اقداماتی است که برای مقابله با بحران‌ها و کاهش صدمات ایجاد شده طراحی و اجرا می‌شود.

بروجردی اظهار کرد: مدیریت بحران به سه فرآیند پیشا بحران، بحران و پسا بحران تقسیم می‌شود.

وی گفت: ارتباطات بحران به معنی جمع آوری، پردازش و انتشار اطلاعات لازم برای مقابله با موقعیت‌های بحرانی است، رابطه بین مدیریت بحران و ارتباطات بحران تعیین کننده است و عملکرد رسانه‌ها اگر همسو با اهداف مدیریت بحران باشد خدمتی بزرگ به آنان برای حل بحران است.

این استاد ارتباطات دانشگاه اظهار داشت: خبرنگاران، نقطه عملیاتی کردن مدیریت بحران از طریق ارتباطات بحران هستند و دلیل اهمیت رسانه‌ها توان آنها برای جمعی کردن روابط انسان‌ها است. رسانه‌ها به مثابه منبع قدرت عمل نقش واسطه گری را میان حاکمیت و افکار عمومی بازی می‌کنند و در مجموع قدرت دروازه بانی جایگاه ویژه ای به رسانه‌ها می بخشد.

بروجردی در تبیین نقش خبرنگاران در فرآیند بحران گفت: در مرحله پیش بحران، خبرنگاران و روزنامه نگاران مشابه سامانه‌های هشدار موقعیت اضطراری عمل می‌کنند و تحقیقات نیز نشان داده است که مردم بیشتر از مدیران تحت تأثیر پیام‌های هشدار دهنده قرار می‌گیرند.

وی دو محور مهم مرحله پیش بحران را هوشیار کردن مردم و مسئولان توسط خبرنگاران دانست و افزود: پیشگیری از بحران و پاسخگو کردن مدیران در صورت بی توجهی به علائم هشدار از نتایج این هوشیار سازی است.

او ادامه داد: نقش پررنگ‌تر روابط عمومی‌ها نسبت به خبرنگاران در مرحله بحران اتفاق می‌افتد که نقش آنها شامل انتخاب یک سخنگوی مناسب، عمل به سه اصل "سریع باش، دقیق باش، حرفت را عوض نکن" و استفاده نکردن از راهبرد سکوت است.

این استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی وظایف خبرنگاران در مرحله بحران را آموزش مردم در جهت افزایش ضریب امنیت آنها به خصوص در مورد بلایای طبیعی و جنگ، تلاش در جهت افزایش ضریب آسایش روانی – روحی آنها از طریق دستیابی به منبع اخبار دقیق و درست و گزارش‌های مثبت، تلاش در جهت ایجاد بسیج و همبستگی به عنوان یک عامل وحدت بخش نه تفرقه افکن، کنار گذاشتن تمایلات سیاسی و چند دستگی‌ها برشمرد.

بروجردی اهمیت ندادن به تیراژ در شرایط بحران، ایجاد اعتماد در مخاطبان، استفاده از چارچوب بندی مناسب، لزوم حمایت از سوی تحریریه مانند بسیج ناوگان ترابری، اجازه استفاده از آرشیو های مختلف و آماده بودن، لزوم آگاهی از سیاستهای دولت، مزاحمت ایجاد نکردن برای مسئولان و اغراق نکردن در گستردگی ماجرا را از دیگر وظایف روزنامه نگاران و خبرنگاران در مرحله بحران برشمرد.

وی توصیه کرد: روزنامه نگاران در مرحله پسابحران آرشیو کامل و جامعی از بحران تهیه کنند و بعد از آرامش اوضاع با نگرش امید به آینده، رویدادها را تجزیه و تحلیل کنند و مراقب باشند در جریان پسابحران دوباره یک بحران ایجاد نشود از این رو باید درباره چگونگی و چرایی ماجرا تحقیق کنند، گذشته را چراغ راه آینده نمایند و تحلیل محتوای مطبوعات، خبرگزاری‌ها و صدا و سیما را در برنامه کار خود قرار دهند.