هنر گوش دادن در ارتباط موثر و موانع آن

عطنا - گوش دادن هنری است که تجلی بخش ارتباطات انسانی است. انسان ها برای درک بیشتر هم نوعان خود و داشتن یک ارتباط موثر و مفید به هنر گوش دادن نیاز دارند. هدف از این نوشتار، اشنایی با این هنر و تاثیر آن در رابطه سالم است.

مقدمه

گوش دادن اولین و اساسی ترین مهارت و همچنین اولین گام زبان‌آموزی است که از زمان دمیده شدن روح به بدن انسان در بطن مادر آغاز می‌شود. عامل اصلی فهمیدن گوش دادن است.گوش دادن یا استماع کردن با شنیدن متفاوت است. شنیدن  یک بحث کاملاً فیزیولوژیک است و صرفاً به معنای فعال شدن سنسورهای شنوایی است و به وسیله “ گوش” انسان اتفاق می افتد اما گوش دادن، شنیدنِ همراه با فعالیت ذهنی، تجزیه و تحلیل ذهن است. به عبارت دیگر می‌توان گفت شنیدن “مغز” اتفاق می افتد. گوش دادن یعنی به صورت فعال به دنبال معنی و مقصود گشتن درحالی‌که شنیدن یک اقدام غیرفعال است. بسیاری از مواقع ما می‌شنویم و حتی می‌توانیم حرف های طرف مقابل را بعد از اتمام تکرار کنیم اما در اصل به آن سخنان هیچ توجهی نداریم.

توانایی خوب صحبت کردن به تنهایی نمی‌تواند یک ارتباط خوب و موثر را تضمین کند. گرچه گاهی می‌تواند موجب اغاز یک ارتباط خوب و موثر باشد اما نمی‌تواند ان را ادامه دهد. خوب شنیدن موجب امتداد یک ارتباط موثر می‌شود؛ چون با گوش کردن، می‌توانیم محیط پیرامون خود و همچنین تمام جوانب را ائم از: جزئیات، موقعیت ها و مسائل موجود را بهتر بشناسیم و با بصیرت به ان ها پاسخ دهیم، نظر دهیم و درنهایت تصمیم بگیریم.

نکته حائز اهمیت این است که اگر به خوبی گوش نکنیم، ارتباط یک طرفه، محدود، دشوار و ناقص خواهد بود و هیچ برگشت اطلاعاتی صورت نمی‌گیرد.

اگر بخواهیم هنر گوش دادن را تعریف کنیم باید بگوییم که هنر گوش دادن به معنای توانایی شناخت صحیح و عمیق افکار و احساسات فرد مقابل و لمس کردن ان ها است.یکی از مولفه های اصلی هنر گوش دادن، همدلی و هم حسی با طرف مقابل است.
 
برای گوش دادن دقیق و موثر، تمرین مهارت های زیر ضروری است:
- شنونده ی مشتاق بودن (حاضر و دقیق بودن)
- پرسشگری
- روشن و خلاصه کردن
- انعکاس احساسات
 
 شنونده‌ی مشتاق بودن

برای شنونده ای حاضر و دقیق بودن باید از پنج بعد ارتباطی زیر بهره‌مند بود:
 زبان بدن: با چهره و بدن، می‌توانیم تمایل خود را به شنیدن صحبت های فرد مقابل نشان دهیم. خمیازه کشیدن حین صحبت فرد مقابل، یکی از علائم عدم تمایل به فرد مقابل و عدم توجه است.
ارتباط چشمی: برای نشان دادن اشتیاق و احترام به گوینده باید سطح مناسبی از ارتباط چشمی را برقرار کنیم.
کیفیت صدا: هنگام پاسخ دادن به فرد مقابل، باید با کیفیت و لحن مناسبی صحبت کنیم تا احساسات خود را نسبت به انچه که شنیده ایم به خوبی ابراز کنیم.
رد کلامی: تلاش برای دنبال کردن سخنان فرد مقابل و اجتناب از طرح موضوع و مسائل جدید است.
تشویق به صحبت: این مهارت تلاش ما را برای درک سخنان فرد مقابل نشان می‌دهد. برای مثال با کلام تاییدی یا سوالاتی کوتاه در مورد صحبت های فرد مقابل می‌توانیم او را به ادامه ی صحبت تشویق کنیم.
 
پرسشگری

یک شنونده‌ی خوب منفعلانه گوش نمی‌دهد بلکه سعی می‌کند با سوالات درست و به جا فرایند شناخت و لمس افکار و احساسات فرد مقابل را تسریع سازد.

 روشن و خلاصه کردن

روشن و خلاصه کردن به همراه انعکاس احساسات، به فرد مقابل نشان می‌دهد  که ما او را درک می‌کنیم و این امکان فراهم است که او پیام های خود را به صورت واضح تری از زبان ما بشنود.

روشن کردن به معنای ان است که منظور اصلی گوینده را بدون تکرار عینی به گویش خودمان بازگردانی کرده و ان را به گوینده بگوییم. این فرصتی است که فهم خود را از صحبت گوینده وارسی کنیم و همچنین باعث می‌شود که گوینده متوجه میزان درک ما از سخنان خود شود.

با وجود واقف بودن به اهمیت گوش دادن به افراد در فرایند برقراری ارتباطات، موانعی در فرایند گوش دهی ایجاد می‌شود. برخی از این موانع به شرح زیر است:

مشغله ذهنی

داشتن مشغله ذهنی، یکی از عوامل گوش ندادن به سخن شخص مقابل است. هنگامی که ذهن درگیر مسئله یا معضلی باشد درصد دقت و توجه به محیط و محرک ها کم می‌شود. چنین مسئله ای می‌تواند منجر به عدم توجه به سخنان اطرافیان شود.
 
بی رغبتی

بی رغبتی نیز موجب گوش نکردن می شود. البته این بی رغبتی نیز عوامل متفاوتی دارد از جمله:
بی علاقگی به صدای فرد
 یکنواختی صدای گوینده
استفاده از کلمات و لغات نامأنوس
 بی علاقگی به موضوع بحث یا گوینده آن
بی علاقگی به ظاهر و قیافه شخص گوینده
 دائمی بودن محرک (مانند: همسرانی که مرتب نق می زنند، یا والدینی که مدام خرده می گیرند)
این عوامل موجب می شود انسان رغبتی به گوینده و سخنان او نداشته باشد و در نتیجه، فرایند گوش دهی به پایین ترین حد خود برسد.

 عدم تمرکز

از جمله دلایل گوش ندادن، عدم توانایی در ایجاد تمرکز است. یکی از امتیازات کلاس ها و استادان موفق این است که درس را به گونه ای ارائه دهند که تمام حواس پنج گانه انسان درگیر درس شود.
 
 پیش داوری یا قضاوت نادرست

بعضی مواقع ما نسبت به اشخاص پیش داوری هایی داریم. این پیش داوری ها، گاهی منجر به عدم توجه به سخنان آن ها می شود. مثلا وقتی ما با سخنرانی شخصی مواجه می شویم، به این دلیل که او غالباً حرف سیاسی می زند یا سخنان او تکراری است و یا اینکه این حرف ها از خودش نیست، به سخنان او گوش نمی دهیم، در حالی که تمام این ها پیش داوری است. شاید این شخص در این جلسه، سخن غیرسیاسی و جدید بزند. این پیش داوری علاوه بر اشخاص، ممکن است در موضوعات هم اتفاق بیفتد.

نتیجه گیری

دریافتیم که بخش عمده ای از زمان فرایند برقراری ارتباط انسان ها، به «گوش دادن» می گذرد. با این وجود، هنوز بسیاری از انسان ها «گوش دادن مؤثر» را یک مهارت نمی دانند، بلکه آن را مساوی با «شنیدن» می پندارند. ضمن توجه به اهمیت گوش کردن به مثابه یک هنر، باید این مهارت را در برقراری ارتباطات موثر روزمره‌ی خود جدی بگیریم و در پی برطرف کردن موانع ان کوشا باشیم.

منابع:

نیما قربانی، مهندسی رفتار ارتباطی، تهران، سینه سرخ، 1380
نیما قربانی، سبک ها و مهارت های ارتباطی، تهران، بینش نو، 1396
علی اکبر فرهنگی، ارتباطات انسانی، تهران، خدمات فرهنگی رسا، 1374

استاد : دکتر لیدا  کاووسی
دانشجو : مهسا اجلالی