واقعه غدیر خم باعث استمرار اسلام و امر ولایت شد

عطنا - دکتر حسین کلباسی اشتری استاد دانشگاه علامه طباطبائی در گفت‌وگوی اختصاصی با عطنا، نکاتی را از تفسیر المیزان اثر ارزشمند علامه طباطبایی به مناسبت عید سعید غدیر خم یادآور شد.

وی در این باره گفت: بررسی این نکات معرفت ما را نسبت به این واقعه بزرگ و موضوع ولایت افزایش می‌دهد. 

دکتر کلباسی اظهار داشت: آیات مربوط به این واقعه مهم در سوره مبارکه مائده در دو بخش آمده ‌و علامه طباطبایی در تفسیر این آیات، مباحث مفصلی را بیان کردند. در تفسیر آیات ۳ و ۶۷ سوره مائده ایشان فرمودند که در ابتدای سوره مائده آیه‌ای است که به لحاظ محتوا و مضمون دینی حائز اهمیت است. در ابتدای سوره آمده است که اوفوا بالعقود. یعنی عهدی که باید رعایت شود و این موضوع مهمی است که در یکی از آخرین سوره‌هایی که بر پیامبر نازل شده مورد توجه قرار گرفته است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی ادامه داد: مسئله وفای به عهد و تقید به پیمان‌ها، موضوعی است که در تعلیمات پیامبران جایگاه فوق‌العاده‌ای دارد. یکی از وجوه انسان موحد و مومن در مقایسه با دیگران، وفای به عهد است. علامه طباطبایی می‌فرمایند: اینکه در ابتدای این سوره نسبت به وفای به عهد تاکید شده، دلالت بر معانی می‌کند که کمترین آن‌ها آن است که مسئله وفای به عهد در سلوک نظری و عملی یک انسان موحد جایگاه عالی دارد و نباید آن را امری عادی پنداشت و فراتر از توصیه اخلاقی است.

وی گفت: در بیان آیات بعدی و وقتی به آیه سوم سوره می‌رسند، (الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ دِينِكُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ ۚ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا ۚ فَمَنِ اضْطُرَّ فِي مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجَانِفٍ لِإِثْمٍ ۙ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ) آن را مورد توجه قرار می‌دهند. علامه طباطبایی به این آیه از لحاظ معنای ظاهری، تطبیق با آیات دیگر، از لحاظ روایی و عمره توجه کرده است.

کلباسی اشتری در تشریح موضوع گفت: اولا وقتی خداوند به پیامبر می‌فرمایند الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ دِينِكُمْ، این یاس با توجه به قرائن و سایر آیات مربوط به دشمنان و کفاری است که فکر می‌کردند با وفات پیامبر پرونده دین اسلام بسته می‌شود. زیرا پیامبر اولاد ذکور نداشتند و در میان حاکمان رسم بر این بود که جانشین حاکم فعلی فرزند ذکور وی باشد. لذا تصور می‌شد اسلام از مسیر طبیعی خود خارج می‌شود. قرآن می‌فرماید تصور مشرکان و کفار نقش بر آب شد و امیدشان ناامید شد و متوجه شدند استمرار امر ولایت با وصیت پیامبر رخ داده و آنچه در غدیر خم رخ داد ضمانتی بر استمرار ولایت بوده و بعثت پیامبر اکرم ابتر نمانده است.

وی تاکید کرد: دلیل آن در این بخش آیه است که الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي. در اینجا بحث اکمال دین و اتمام نعمت آمده است. معنای این دو لفظ با توجه به دلالت الفاظ این است که دینی که پیامبر عرضه کرده و برایش در طول ایام رسالت مجاهدت کرده باید با اتصال و تحولی به کمال خودش برسد. مثل مسافری که بعد از مسافتی و عبور از شهرهایی در نزدیکی مقصد به دلایلی منصرف می‌شود. این مسافر عملا کارش بی‌نتیجه است و انگار کاری انجام نشده. وقتی خداوند می‌گوید اکمال دین و اتمام نعمت اتفاق افتاده یعنی مقصد و مرحله واپسین که دین باید به آن می‌رسید و نبوت به وصایت و ولایت باید متصل می‌شد تا طرح دینی اسلام به سرانجام برسد، رخ داده است.

او گفت: نکته آخر مربوط به آیه ۶۷ سوره مائده است. در این آیه آمده است: يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ ۖ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ ۚ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ ۗ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ. تطبیق این آیه با آیه سوم سوره مائده بسیار روشنگر است و علامه طباطبایی می‌فرمایند در اینجا پیامبر همان معنای آیه قبلی را گوشزد می‌کنند. اینکه رسالت پیامبر زمانی به اتمام و اکمال می‌رسد که این مطلب را ابلاغ کنی. مطلبی که برای ابلاغ آن قدری هولناک و دغدغه‌مند هستی که پسر عم خود را به عنوان وصی خود معرفی کنی و جامعه آن روز این مطلب را بپذیرد و همراهی کند. بدان که خداوند پشتیبان و حامی توست. ابلاغ کن و اگر نکنی رسالت تو انجام نشده است.

وی ادامه داد: خداوند اطمینان می‌دهد که وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ. خداوند تو را از گزند کسانی که با دشمنی و نقشه و چیزهایی که در دهن دارند، می‌خواهند در برابر دین تو بایستند. نترس و توکل به خدا کن و ابلاغ کن و خداوند می‌داند که با این جماعت چه بکند.

دکتر کلباسی در پایان گفت: چیزی که در مورد علامه طباطبایی این مفسر و فقیه و حکیم بزرگ که نامش بر دانشگاه ما هست باید اضافه کنم، این است که کتاب شریف ایشان با عنوان شیعه در اسلام در دو نوبت توسط دانشگاه علامه طباطبایی تجدید چاپ شده و از همه اساتید و دانشجویان تقاضا می‌کنم یک بار دیگر این کتاب شریف را مرور کنند و در واقع جنبه‌های تاریخی، زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی و جریانی که در صدر اسلام در امر ولایت رخ داد را به شکلی شیوا و مستدل از زبان علامه طباطبایی بخوانند. امیدواریم به برکت این عید جهانی غم‌ها و ناامنی‌ها و ناکامی‌های بشر از میان برود.