ماهی سیاه کوچولو

عطنا- ماهی سیاه کوچولو (نگاهی به زندگی صمد بهرنگی)

پس از گذشت نیم قرن از غرق شدن صمد بهرنگی در رودخانه ارس، نگاهی به زندگی پر فراز و نشیب او الزام آور است. حرفه و دغدغه اصلی صمد تدریس ومعلمی بود. او دراین شغل مقدس؛ مردمی و دارای خلاقیت‌های آموزشی فراوانی بود. در کشور ایران که از دوران کهن شیوه تدریس تنبیه بود و شیوه‌های نوین آموزشی در مدارس و مکتبخانه‌های کشور ناپسند به‌شمارمی‌آمد و به عنوان بدعت نگریسته می‌شد. بهرنگی از معدود افرادی بود که درعمر کوتاه تدریس خود سعی کرد شیوه‌های نوینی برای آموزش به کار گیرد.

او درشرح حال خود می‌گوید در محیطی قارچ گونه زندگی کرده و حامی و تکیه گاهی در دوران زندگی خود نداشته است و همواره سعی کرده از کمترین امکانات برای رشد خود بهره بگیرد. خالق رمان " اولدوز و عروسک"، پدرش را مشوق خود معرفی کرده و از او قناعت را به یادگار برده است. صمد با تلاش فراوان سعی کرد مردابی که به عنوان آموزش و پرورش در ایران برپا بود را تبدیل به جایگاهی برای ترویج خلاقیت برای آینده سازان کشور نماید.

ابتکار‌های بهرنگی در امر آموزش وسیله‌ای گردید تا اندیشیدن در بین کودکان این مرز پرگهر رشد پیدا کند. نویسنده رمان "پسرک لبو فروش" در خاطرات خود می‌گوید آموزش‌های دانشسرا کاربرد لازم را در جامعه نداشته است و این عدم کارایی و اثربخشی آموزش و انتزاعی بودن مطالب، در زمان حال نیز یکی از نقایص تعلیم و تربیت در جامعه کنونی ایران به‌شمارمی‌رود. او نگران کودکان و نوجوانان اسیر آموزش و سنت‌های اشتباه نسل‌های گذشته بود و نمی‌خواست که حماقت موروثی نسل‌های پیشین را ترویج نماید.

خالق داستان "تلخون" که برنده جایزه براتیسلاوا نیز شد؛ سعی کرد با استفاده از ادبیات کودک آموزش را دگرگون سازد. صمد تلاش کرد با تاکید همزمان بر هر دو زبان آذری به عنوان زبان مادری و زبان فارسی به عنوان زبان رسمی کشور این مشکل آموزشی را به نحوی برطرف نماید. بهرنگی با انتقاد از کتاب‌های درسی یادآور می‌شود که کتاب‌های مناطق دو زبانه کشور باید به گونه‌ای متفاوت با مناطق یک زبانه، نگارش گردد.

صمد آن‌چنان غرق در نوشته‌های خود است که با همزادپنداری با شخصیت‌های داستان‌های خود با آنان به گفتگو می‌پردازد و خود را متعهد به طبقات رنجبر جامعه می‌داند.

صمد با تفکرات مترقی انقلابی خود و تاکید بر اختلاف طبقاتی گسترده در جامعه ایرانی خشم مستبدین حاکم را برمی‌انگیزد تا آنجاکه این خشم سبب می‌شود او از آذرشهر به گاوگان تبعید گردد و از حقوق ناچیز او نیز به عنوان تنبیه مبلغی کسر گردد. اما این اقدامات ارتجاع باعث نمی‌شود که خللی در ثبات قدمش برای آموزش کودکان کشور ایجاد شود. این قهرمان آذربایجان تاکید می‌کند که ما ملزم به تکلیف هستیم و نه نتیجه و رفتن مهم است و رسیدن در مراحل بعدی قرار دارد.

نویسنده داستان "ماهی سیاه کوچولو"؛ در جامعه استبدادزده ایران با زبانی پر از کنایه سعی کرد فرد را به وظایف خود نسبت به جامعه آگاه می‌کند تا آنجا که عده‌ای واقعه سیاهکل را متاثر از نوشته‌های صمد می‌دانند.

زندگی و مرگ صمد بهرنگی و معلم‌های آگاه آن دوره خطیر تاریخی تاثیر فراوانی بر کودکان ونوجوانان آن عصر گذارد و تاریخ گواهی داد که این ماهی‌های سیاه کوچولو که به عشق دریا از مرداب گریختند، در حماسه دفاع مقدس و جنگ هشت ساله فداکارانه خود را به دریای عشق رساندند و حماسه ساز تاریخ ایران گردیدند.

احسان عزیزی؛ کارشناسی ارشد علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبایی