اثرات بلوغ زودرس و دیررس در نوجوانان

عطنا - یک استاد دانشگاه معتقد است: «رشد و تحول ابعاد مختلفی دارد و رشد جسمی تنها یکی از ابعاد چندگانه رشد افراد در مسیر تحول است. با توجه به اهمیت بلوغ، آموزش و آگاهی دادن به نوجوانان می‌تواند تا حدودی از مشکلات آنان در این دوره کم کند.»
 
دوران بلوغ یکی از چالش برانگیزترین مراحل رشد هر فرد است و همیشه این سؤال مطرح بوده که بلوغ چیست و چه اهمیتی دارد. زمانی که مسئله بلوغ در اذهان تداعي مي‌‌شود، بیشتر تغييرات جسمي مورد توجه قرار می‌گیرد؛ اما در حقیقت، بلوغ علاوه بر تغييرات و رشد جسمي شامل بلوغ رواني، عاطفي، اجتماعي و فكري نيز است. حال اگر قرار باشد این اتفاق زودتر یا دیرتر از موعد مقرر رخ دهد و فرد را با هم‌سن‌وسال‌های خودش غریبه و متفاوت کند، بحرانی در فرد شکل خواهد گرفت.

دکتر زهره رافضی، عضو هیئت ‌علمی گروه روان‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی در گفتگو با رسانه تحلیلی دانشگاه علامه طباطبائی (عطنا)، با اشاره به اینکه بلوغ مرحله‌ی حساس‌ زندگی است كه درگذر از اين دوره، زيربناي زندگي بزرگ‌سالی فرد پی‌ریزی می‌شود، گفت: «بلوغ جسمانی، بلوغ روان‌شناختی، بلوغ هیجانی و اجتماعی انواع مختلف بلوغ هستند که با طی شدن این دوره فرد شبیه به یک فرد بالغ خواهد شد.»
 
این روان‌شناس با بیان اینکه بلوغ در کشورهای مختلف با توجه به شرایط ژنتیکی، آب و هوایی و نوع تغذیه متفاوت است، بیان کرد: «سن بلوغ در کشور ما برای دختران بین 9 تا 13 سالگی است که در بعضی مواقع این دوره تا 16 سالگی هم ممکن است اتفاق بیافتد و در پسران نسبت به دخترها این دوره دیرتر و از 10 سالگی یا حتی تا 16 سالگی رخ می‌دهد.»
 
اثرات بلوغ زودرس و دیررس در نوجوانان
وی با اشاره به اینکه بلوغ زودرس زمانی است که بدن کودک خیلی زود شروع به تغییر به سمت بزرگ‌سالی ‌کند، تصریح کرد: «شروع بلوغ زودرس معمولاً قبل از 8 سالگی در دختران و قبل از 9 سالگی در پسران است. در دوره بلوغ بدن دچار تغییراتی می‌شود و معمولاً یکسری کنجکاوی‌های جنسی در فرد برانگیخته خواهد شد.»

این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه اگر پسری دچار بلوغ زودرس شود، رسیدن هرچه سریع‌تر به اندامی مردانه می‌تواند اعتمادبه‌نفس و تمایل به کار خلاف در وی افزایش یابد، افزود: «بلوغ زودرس برای دختران با مشکلاتی از قبیل نارضایتی از بدن خود نسبت به دوستان، هم سن و سالان و کاهش عزت‌نفس همراه است.»
 
رافضی ادامه داد: «بلوغ دیررس عبارت است از عدم بروز صفات جنسی ثانویه یا هرگونه نشانه‌های بلوغ در زمان مقرر و معمولاً اگر دخترها تا 13 سالگی و پسرها تا 14 سالگی علائم بلوغ را نداشته باشند دچار بلوغ دیررس شده‌اند.»
 
این روان‌شناس با بیان اینکه ژنتیک، مسائل محیطی و استرس از عواملی هستند که باعث عدم توازن هورمونی می‌شوند، گفت: «اگر نوجوانی دیرتر از همسالان خود به بلوغ برسد، معمولاً فشار بسیاری را از جانب دیگران دریافت خواهد کرد و این مسئله می‌تواند زمینه‌ساز مشکلات روحی بسیاری برای نوجوانان باشد.»
 
تأثیر تلفن همراه بر بلوغ زودرس نوجوانان
وی با اشاره به اینکه طبق یکسری تحقیقات استفاده زیاد از موبایل در دوران شیوع کرونا باعث افزایش بلوغ زودرس شده، اضافه کرد: «موبایل یا تبلت یک روشنایی کاذب ایجاد می‌کنند که قرار گرفتن در معرض این روشنایی باعث کاهش ملاتونین می‌شود؛ ترشح ملاتونین برای سلامت هورمونی لازم است.»
 
رافضی با اشاره به اینکه محتوای فضای مجازی که افراد در معرض آن هستند می‌تواند باعث تحریک قسمت‌هایی از مغز و تغییر در میزان سطوح هورمونی شود، گفت: «وقتی نوجوان با دانش جنسی ناسالم در اینترنت روبه‌رو است و به فضای مجازی بدون هیچ محدودیتی دسترسی دارد مغز نسبت به محتوای ناسالم شرطی شده و همین موضوع باعث تحریک مغزی و جنسی می‌شود.»
 
وی ادامه داد: «اگر فردی در معرض اطلاعات یا تصاویر جنسی باشد، شیمی مغز تغییر می‌کند و سطح هورمونی دچار تغییراتی می‌شود که منجر به بلوغ زودرس شده و حتی ممکن است فرد دچار کنجکاوی‌های جنسی زودتر از موعد شود.»
 
این روان‌شناس افزود: «از دیگر مشکلات استفاده از موبایل و تبلت این است که فرد دچار کم‌تحرکی و در نهایت چاقی می‌شود و این امر ارتباط مستقیم با بلوغ زودرس دارد.»
 
افزایش تنش‌ در دوران بلوغ
این عضو هیئت‌علمی گروه روان‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه زمانی که فرد از دوران کودکی وارد دوره بزرگ‌سالی می‌شود هنوز مهارت‌های لازم برای توانمندی‌های شناختی را کسب نکرده، گفت: «بلوغ باعث می‌شود فرد به سطح تفکر انتزاعی برسد ولی هنوز نمی‌داند از این مهارت‌ها چگونه استفاده و کنترل کند؛ به همین خاطر نوجوانان معمولاً در کشمکش با خانواده خود و اجتماع هستند.»
 
وی افزود: «تا قبل از دوره نوجوانی شاید برای فرد حرف دیگران و مقایسه با اطرافیان اهمیتی زیادی نداشته باشد، اما بعد از دوره نوجوانی این مسئله پررنگ‌تر می‌شود و به همین دلیل شاهد افزایش جراحی‌های زیبایی هستیم.»
 
نقش پررنگ خانواده
رافضی با اشاره به اینکه والدین وظیفه‌ دارند هر چه بیشتر با نوجوان خود در ارتباط باشند، گفت: «خانواده باید اطلاعات مناسب جنسی را در دوره نوجوانی به فرزند خود یاد بدهند و اطمینان خاطر از این دوره و تغییرپذیری را در نوجوان ایجاد کنند. والدین باید بدانند که لزوماً بلوغ جسمی همراه با بلوغ شناختی و فکری و هم‌چنین بلوغ عاطفی نیست.»
 
این روان‌شناس با بیان اینکه صحبت پیرامون این مسائل باید مستمر و دلسوزانه باشد و آگاهی بخشی و آموزش در رابطه با بهداشت بلوغ به نوجوانان، امری ضروری است، افزود: «اگر این اطلاعات به‌درستی به نوجوان انتقال پیدا نکند فرد دچار مشکلات زیادی خواهد شد و به منابع غلط بیرونی سوق پیدا می‌کند.»