فرصت‌هایی در دل بحران کرونا

تقریبا نوامبر ۲۰۱۹ (آبان ۱۳۹۸) بود که با پدیده‌ای به نام ویروس کرونا یا همان کووید ۱۹ مواجه شدیم. با رشد و پیشرفت این بیماری، متخصصان در رشته‌های مختلف به بحث و بررسی پرداخته و هر یک سعی نمودند اثرات و پیامدهای آن را ارزیابی کنند. هر چند باید بر این نکته اذعان داشت که کرونا توانست اقتصاد، سیاست و روابط بین الملل را تحت تاثیر بگذارد و مدتی چرخه اقتصادی جوامع را متوقف سازد اما باید جانب دیگر مسئله را نیز لحاظ کرد یعنی همان پیامدها و اثرات مثبت آن.

هر بحرانی چه در زندگی فردی و چه در زندگی اجتماعی جنبه‌های مثبت و منفی بسیاری دارد که کرونا نیز از این قاعده مستثنی نیست. باید بپذیریم نگاه صرف به جنبه‌های منفی یک بحران نه تنها برای غلبه یا مدیریت آن به ما کمکی نمی‌کند بلکه با اغراق بدان و بزرگتر ساختن مساله توانایی حل آن و فائق آمدن بر آن مشکل را نیز از دست خواهیم داد. بنا بر این ضرورت در این گزارش برآن شدیم اثرات مثبت کرونا را حداقل در چند محور اساسی پی گیریم که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید:

کرونا و محیط زیست

یکی از مهمترین اثرات کرونا، بر حوزه طبیعت و محیط زیست بود. به طوریکه با تعطیل شدن چند روزه و حتی چند ماهه کشورهای مختلف طبیعت و محیط وحش مدتی توانست از دست انسان‌ها نفس راحت بکشد.

کم‌ترشدن فعالیت‌های اقتصادی، تعطیلی پاره‌ای از صنایع و کارخانجات، رفت و آمدهای کم‌تر سبب شدند کمی آلودگی‌های زیست محیطی کم‌تر و در حیات وحش  امنیت بیشتری برقرار شود. طبیعت و امن ماندن آن از مردم واقعیتی است که در این مدت بیش از پیش خود را نشان داد. همچنین کاهش سطح آلاینده‌ها بارزترین تاثیر مثبتی است که شیوع این بیماری و تغییر عادت‌های زندگی مردم بر محیط زیست داشته‌است. به‌عنوان مثال میزان آلودگی در نیویورک نزدیک به ۵۰ درصد کاهش یافته است. در چین نیز، با بسته شدن کارخانه‌ها و کاهش ۴۰درصدی استفاده از زغال سنگ در شش نیروگاه بزرگ چین نسبت به سه ماه آخر سال ۲۰۱۹، کاهش ۲۵ درصدی گازهای گلخانه‌ای اتفاق افتاد.  همچنین کاهش حمل‌ونقل جاده‌ای و ترافیک هوایی جهانی تا ۶۰ درصد، علاوه بر موارد قبلی باعث شده‌ تا انتشار آلاینده‌ها کمتر شود.

از طرفی با متوقف شدن فعالیت‌های صنعتی، میزان گازهای گلخانه‌ای تا حدود زیادی کاهش یافت. این روند ابتدا با کاهش پروازها، توقف فعالیت کارخانه‌ها و خانه نشین شدن میلیون‌ها نفر در چین خود را نشان داد و با گسترش بیماری در غرب ادامه یافت. آنچنان که در این باره سازمان جهانی هواشناسی اعلام داشت، شیوع ویروس جدید کرونا، غلظت گاز گلخانه‌ای در اتمسفر را بطور موقت کاهش داده و تغییرات اقلیمی ادامه خواهد یافت.

کرونا و آموزش

یکی دیگر از حوزه‌هایی که به شدت تحت تاثیر کرونا قرار گرفت، نظام آموزشی بود. ابتدا تعطیلی موقت و سپس استمراریافتن تعطیلی‌ها و در نهایت تصمیم به ادامه برگزاری کلاس‌های آموزشی آنلاین از طریق فضای مجازی.

مجازی شدن آموزش و پررش نکته‌ای بود که شاید اگر کرونا نبود تا مدت‌ها بدان پرداخته نمی‌شد؛ اما وجود پر مهر کرونا سبب شد نظام آموزش و پرورش دستخوش تحولاتی اساسی شود. کرونا آموزش را از نزدیک به دور و از دور به نزدیک رساند. بسیاری از افراد را با مواهب رسانه‌ها و اپلیکیشن‌ها آشنا کرد و فضایی فراهم کرد همه اقشار جامعه و با هر سطی بتوانند به یکسان از آموزش برخوردار شوند و شاید بتوان به تعبیری گفت «عدالت آموزشی» یعنی متوازن و متعادل ساختن آن در سراسر جامعه تا حدودی توانست به خود جامه عمل بپوشاند.

در این زمینه، نظر زهره دهدشتی، استادیار دانشگاه علامه طباطبائی را جویا شدیم، وی گفت: راه آینده، آموزش مجازی است و در کشورهای پیشرفته دنیا و در دانشگاه‌های معتبر مانند ام آی تی دوره‌های آنلاین در کنار دوره‌های آموزش سنتی ارائه می‌شود. لکن در کشور ما  کماکان سیستم آموزش سنتی ترجیح داده می‌شد و چنین بنظر می‌رسید که برنامه‌ریزی چندانی در این زمینه انجام نمی‌گرفته است. اما در طی روزهای اخیر، تجربه عملی در دانشگاه علامه طباطبائی و دانشگاه‌های دیگر ثابت کرد، این سیستم آموزشی هم می‌تواند موفق باشد و علی رغم نداشتن سابقه قبلی در زمینه آموزش مجازی بیش از ۹۴% کلاس‌ها به طور مجازی برگزار شده است. همچنین این تجربه عملی به ما نشان داد که به کمک افراد متخصص در زمان بسیار کمی می‌توانیم تا حد قابل قبولی امکانات را برای آموزش مجازی فراهم آوریم که امیدوارم این راه ادامه یابد.

کرونا و انسجام خانوادگی

از دیگر حوزه‌هایی که به میزان بسیار زیادی متاثر از کرونا شد، نهاد خانواده بود. بر همگان واضح است که این نهاد چقدر در رشد و موفقیت هر جامعه‌ای حائز اهمیت است. خانواده‌ها که به دلایل مختلف  اقتصادی و... ناگزیر بودند ساعات طولانی از یکدیگر جدا به سر ببرند، این روزها با آمدن کرونا نه تنها بیشتر قدر و ارزش یکدیگر را دانستند؛ بلکه ساعات بیشتری از مصاحبت با یکدیگر بهره مند شدند. این فرصت اجباری سبب شد در خانواده‌ها فضای گفت و گوی بیشتری حاکم شود و راه حل‌های بهتری برای رفع مشکلات خانوادگی بیندیشند. صمیمت‌ها بیشتر شد و نقش و اهمیت آن برای همگان پر واضح شد.

در خصوص خانواده و تاثیر پذیری‌اش از ویروس کرونا «سید حسن حسینی»، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه به خبرنگار ایرنا گفت: درست است که افراد به لحاظ فیزیکی از یکدیگر فاصله گرفته‌اند اما بنظر من فاصله گیری فیزیکی باعث فاصله گیری فرهنگی و اجتماعی میان افراد جامعه خصوصا در حوزه خانواده آنها نشده‌است. ما در رابطه اجتماعی با دیگران مبادله کلام، فکر و اندیشه می کنیم .خوشبختانه به دلیل وجود رسانه‌های جمعی و دیجیتال اتفاقا کرونا و خانه نشینی، مراوده بیشتر را میان اعضای خانواده و دوستان و آشنایان فراهم آورده‌است. برای مثال فردی که در تهران سکونت دارد اما والدین و بستگان نزدیکش در مشهد زیست می‌کنند  و قبلا  گاه به گاهی با آنها تماس می‌گرفت، در حال حاضر با آنها روزانه تماس می‌گیرد تا از حال آنها برخوردار بشود و بالعکس. اما خانه نشینی ناشی از شرایط قرنطینه کرونایی تاثیراتی در خانه و روابط خانوادگی با خود بهمراه آورده‌است که این تاثیرات به تناسب وضعیت اقتصادی – اجتماعی و فرهنگی اقشار مختلف متفاوت است بود.

وی افزود: در این شرایط خانواده‌ها از حضور یکدیگر بهره مند شدند و محیط خانه آنها گرمتر از قبل شده‌است.. شاغلین خانواده در بیرون در شرایط خانه ماندن به مدت طولانی نسبت به زحمات همسرانشان در خانه بیشتر وقوف می‌یابند و کودکانی که مهد کودک و مدرسه می‌رفتند در این شرایط از محبت با والدین بودن برخوردار می‌شوند.

کرونا، عادت واره‌ها و سبک‌های زندگی

یکی دیگر از مباحث در خصوص تاثیرات کرونا بحث سبک زندگی است. سبک زندگی به معنای راه و روش زندگی است که این امر به میزان زیادی تحت تاثیر طبقات و ساختارهای طبقاتی است. طبقات مختلف با سلایق و ذائقه‌های مختلف رو به رو هستند و همین امر در نوع زندگی و گزیش وسایل و امور مربوط به زندگی بیشتر تاثیر می‌گذارد. لذا این فاکتور هم در شرایط کرونایی بی‌تاثیر از آن نبوده و البته باید گفت تاثیرات مثبت.

یکی از متغیرهای مهم سبک زندگی بررسی اوقات فراغت افراد است. با آمدن کرونا، شیوه‌های گذران اوقات فراغت در خانواده‌ها دستخوش تغییر شد. افراد زمان بیشتری را برای فراغت در اختیار دارند و سعی در گذران آن به بهترین شیوه دارند (مانند تماشای فیلم، مطالعه کتاب، شبکه‌های اجتماعی و...). می‌توان گفت که با تعطیلی مراکز فرهنگی و تفریحی، سبک‌های جدیدی در شیوه گذران اوقات فراغت مطرح شده است. از جمله آن می‌توان به انواع آموزش‌ها در منزل و با تکیه بر شبکه‌های اجتماعی اشاره کرد.

از طرفی آنچه بیش از پیش در این ۲ ماه اخیر چهره خود را نمایان کرد، زندگی جدید و شیوه‌های زیست اجتماعی نوین در بستر شبکه‌ها و فضای مجازی است. امروز جامعه، فضای مجازی را در جای جای زندگی خود درک و احساس می‌کند که این خود را در صله رحم، گفت‌وگوها، مراسم ترحیم، اقتصاد، نشست‌ها و... نشان می‌دهد.