بحران کرونا و آیندۀ اتحادیه اروپا

مجید عباسی*

ویروس کرونا در سطح جهان گسترش پیدا کرده و لاجرم پیامدهای مختلفی را بر کشورهای گوناگون و مجموعه‌های سیاسی مختلف تحمیل کرده است. هدف این نوشته نیز بررسی پیامدهای سیاسی گسترش و شیوع کرونا بر اتحادیه اروپاست.

یکی از مهم‌ترین اهداف شکل‌گیری اتحادیه اروپا، توسعه همگرایی میان کشورهای عضو بود. از همان زمان کشورهای اروپایی تصمیماتی در راستای همگرایی بیشتر گرفتند. ایجاد واحد پولی مشترک که بعدها یورو بر اثر آن به وجود آمد؛ کمرنگ‌کردن مرزهای ملی که باعث ایجاد پیمان شنگن شد؛ تشکیل پلیس واحد اروپایی؛ ایجاد پارلمان و کمیسیون اروپا؛ نشست‌های دوره‌ای سران اروپا و تشکیل جامعه اتمی اروپا با این هدف شکل گرفت که به همگرایی در بین اعضای اتحادیه اروپا کمک کند.

از زمانی که ویروس کرونا در کشورهای اروپایی به‌خصوص ایتالیا و اسپانیا گسترش پیدا کرده است به‌نظر می‌رسد این اتحادیه در مدیریت بحران کرونا دچار ضعف‌هایی شده و این مشکلات قدرت بازیگری اتحادیه اروپا در سطح روابط بین‌الملل را کاهش داده است. حتی دبیرکل سازمان بهداشت جهانی نیز در صحبت‌های خود به چنین موضوعی اشاره داشت و اعلام کرد اکنون اتحادیه اروپا و مجموعه کشورهای اروپایی به منطقه اصلی بحران کرونا در جهان تبدیل شده‌اند و این مساله ناشی از ناهماهنگی میان کشورهای اروپایی است.

کشورهای اروپایی هنگامی که بحران کرونا گسترش پیدا کرد و کشورهایی مانند ایتالیا، اسپانیا، فرانسه و آلمان درگیر آن شدند، سیاست واحد و مشخصی برای مقابله و مدیریت این بحران نداشتند. به‌گونه‌ای که هرکدام از این کشورها سیاست خود را پیگیری می‌کرد. به‌تدریج و با توسعه بحران کشورهای اروپایی متوجه خطراتی که شیوع کرونا برای قاره سبز دارد، شدند و از اینجا به بعد بود که بزرگان اتحادیه اروپا  مانند آلمان و فرانسه برای کنترل بحران ورود پیدا کردند. اما این کنترل با هدف کمک به کشورهای به شدت درگیر با کرونا، دنبال نشد. برای مثال وقتی که آلمانی‌ها برای کنترل کرونا اقدامی کردند، وزیر کشور آلمان اعلام کرد در مرزهای این کشور برای ورود اتباع برخی از کشورهای اروپایی ممنوعیت‌هایی ایجاد شده است. این مساله در تعارض و تضاد با برداشتن مرزها و ایجاد همگرایی در اتحادیه اروپا بود و باعث اعتراض شهروندان کشورهایی مانند سوئیس، سوئد، لوکزامبورگ، اتریش، ایتالیا و اسپانیا شد. این اتفاق، تضعیف مرزهای ملی که به ظاهر در بین کشورهای اروپایی انجام شده بود را دوباره به حالت قدیم برگرداند به گونه‌ای که دوباره مرزهای ملی در بین کشورهای اروپایی تقویت شد.

آلمانی‌ها با وجود اینکه دارو و تجهیزات درمانی فراوانی در اختیار داشتند در ابتدای بحران -که ایتالیا درگیر ویروس کرونا شد- از ارسال کمک برای دولت رم خودداری کردند به گونه‌ای که حتی اعتراض علنی نخست‌وزیر ایتالیا را در پی داشت. این اتفاقات آن اتحاد و همبستگی میان کشورهای اروپایی را که سعی می‌کردند خود را یک مجموعه واحد و یا یک ملت واحد نشان دهند با چالش مواجه کرد.

بعضی از سران کشورهای اروپایی وضعیت خود را جنگی توصیف کردند. امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه اعلام کرد ما وارد یک جنگ شده‌ایم و شرایط را جنگی اعلام کرد. طبیعتا در شرایط جنگی یک کشور امکان بسیار کمی برای کمک به دیگر کشورها دارد. نتیجه‌ای که در پی اعلام وضعیت جنگی در کشورهای اروپایی حاصل شد این بود که آنها بر روی بحران کرونا در داخل مرزهای خود متمرکز شدند و همبستگی میان کشورهای عضو کمرنگ شد.

موضوع دیگر تاثیرات گسترده اقتصادی شیوع ویروس کروناست. مشکلات اقتصادی باعث شد بسیاری از کارخانه‌های اروپایی به تعطیلی کشانده شوند. بنز، بی ام دبلیو، فیات، پژو و رنو شرکت‌های بزرگ خودروسازی اروپا بودند که تعطیل شدند. صنایع گردشگری در کشورهای اروپایی که در برخی از کشورها منبع اصلی درآمدهای دولت بود مانند اسپانیا و فرانسه با مشکلات عدیده‌ای مواجه شد. فرانسوی‌ها اعلام کردند تا پایان ماه مارس 2020، 10میلیارد یورو به‌خاطر شیوع کرونا تنها در صنایع گردشگری دچار ضرر شده‌اند. نتیجه اینکه بحران‌ها و مشکلات اقتصادی ناشی از کرونا کشورهای اروپایی را به مرحله‌ای رسانده است که برای حل مشکلات اقتصادی خود پس از بحران کرونا، دچار معضلات جدی خواهند شد و طبیعتا مشکلات اقتصادی به واگرایی سیاسی و بروز مشکلات میان این کشورها دامن خواهد زد. اتفاق دیگری که افتاد انتقاداتی بود که سران کشورهای اروپایی علیه یکدیگر بیان کردند. کشورهای کوچک‌تر اروپایی از بزرگان این اتحادیه مانند آلمان و فرانسه توقع ارسال کمک داشتند، اما کمکی دریافت نکردند. کشورهایی که عضو یک اتحادیه یا جامعه اقتصادی و سیاسی می‌شوند؛ توقع دارند در مواقع بروز بحران، چنین اتحادیه و جامعه‌ای به کمک آنها بشتابد، چیزی که ما در این ماه‌های همه‌گیری کرونا در اروپا، شاهد آن نبودیم.

اتفاق دیگر اختلافاتی است که میان اتحادیه اروپا با اصلی‌ترین متحد خود یعنی آمریکا، بروز کرد. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا به وضوح در یکی از سخنرانی‌های خودش اعلام کرد منبع و منشأ ورود بیماری کرونا در آمریکا، کشورهای اروپایی هستند. ترامپ در یکی از سخنرانی‌های دیگر خود کشورهای اروپایی را متهم به عدم توانایی در کنترل شیوع کرونا در اروپا کرد. واشنگتن در روزهای نخست بحران کرونا در اروپا، مرزهای خود را به سوی اتباع کشورهای اروپایی بست و آنها نیز متقابلا ورود اتباع آمریکایی را ممنوع کردند. با این تحولات باید گفت روابط کشورهای اروپایی با آمریکا نیز به‌هم ریخته است.

اگر بخواهیم درباره تاثیرات کرونا بر آینده اروپا  جمع‌بندی داشته باشیم باید بگوییم همگرایی در اتحادیه تضعیف شده است و ناسیونالیسم برخلاف مفاد منشور اتحادیه اروپا افزایش پیدا کرده است. تاثیرات سیاسی کرونا باعث شده اختلاف میان اعضا، گسترش بیابد. قدرت چانه‌زنی اتحادیه اروپا به‌دلیل مشکلات داخلی و اقتصادی در سطح بین‌المللی کاهش پیدا کرده است و نهایتا اینکه مشکلات موجود میان اروپا و آمریکا، اتحاد فراآتلانتیکی این دو مجموعه را در آینده به‌شدت تضعیف خواهد کرد.

*عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی