آموزش و بهداشت؛ يك‌سال بعد از زلزله سرپل‌ذهاب

در جامعه ایران پس از هر فاجعه‌ای نوعی تقدیرگرایی در میان مردم گسترش می‌یابد كه مردم سرپل ذهاب از آن مستثنی نیستند؛ به‌گونه‌ای كه اتفاقات به وجود آمده را تقدیر خود دانسته و برای بهبود اوضاعشان تلاشی نمی‌كنند.

به گزارش عطنا، میر‌شاهین فاطمی، دانشجوی دانشگاه علامه طباطبائی و عضو كمپین كارگروه‌های جامعه‌شناسی فاجعه، در یادداشتی در اعتماد به بررسی ابعاد معیشتی- رفاهی مردم پس از زلزله سرپل ذهاب پرداخته است که در ادامه آن را با هم می‌خوانیم:

در یكی از همین شب‌های پاییزی سال گذشته بود؛ خبر بهت‌آور زلزله 7.3 ریشتری سرپل ذهاب همه‌جا به گوش می‌رسید؛ بسیاری با شتاب خود را به مناطق زلزله‌زده رسانده و به یاری مردم آسیب‌دیده شتافتند. به سرعت گروه‌های دولتی، خیریه و مردمی جهت امدادرسانی و تأمین وسایل ضروری زندگی به مردم منطقه تشكیل شد؛ اما اكنون و پس از گذشت حدود یک سال خبر خاصی از آنجا نیست. گویا همه‌چیز سر جای اولش بازگشته؛ اما اگر سفر كوتاهی به مناطق زلزله‌زده داشته باشید، پی خواهید برد كه نه‌تنها هیچ‌چیز سر جای اولش بازنگشته، بلكه معضلات بسیاری ایجاد شده‌اند كه كمتر از 7.3 ریشتر زلزله نیستند!

چه‌بسا بسیاری از مسائلی كه در جوامع انسانی پس از فجایع طبیعی به وجود می‌آیند در بلندمدت و در صورت حل نشدن موجب آسیب‌خیز شدن اجتماع موردنظر و حتی ازهم‌پاشیدگی آن می‌شوند. با همكاری دفتر سردشت و سرپل ذهاب انجمن جامعه‌شناسی ایران و به جهت بررسی ابعاد اجتماعی زلزله و در قالب چند كارگروه به شهر سرپل ذهاب رفتیم. به فراخور رشته تحصیلی‌ام سعی كردم تا به بررسی ابعاد معیشتی- رفاهی پسازلزله بپردازم و موضوعاتی چون وضعیت رفاه مطلق، اشتغال، سلامت و آموزش در این منطقه را موردبررسی قرار دهم.

مسائل آموزشی: از تخریب فیزیكی مدارس شهر سرپل ذهاب كه بگذریم، بسیاری دانش‌آموزان دچار معلولیت و مشكلات روانی ناشی از زلزله شده و قادر به ادامه تحصیل در شرایط معمول نیستند و نیازمند مراقبت‌های پزشكی و مشاوره‌های روان‌پزشكی هستند.

به دلیل رواج گسترده اخذ هزینه در مدارس در سرپل ذهاب در سال‌های اخیر بسیاری از خانواده‌ها كه در برآورده كردن مایحتاج اولیه زندگی خود در دوران پسازلزله با مشكل روبه‌رو هستند قادر به پرداخت شهریه مدارس كودكان و همچنین تهیه كتاب‌ها و لوازم تحصیل آن‌ها نیستند. همه این‌ها باعث شده تا بسیاری از دانش‌آموزان سرپل ذهابی مجبور به ترك تحصیل شوند.

وضعیت بهداشتی: كمبود سرویس‌های بهداشتی خانگی در كمپ‌ها بیداد می‌كند. به‌طوری‌که در برخی از آن‌ها صف‌های طولانی برای استفاده از حمام و دستشویی شكل می‌گیرد. نبود آسفالت و فضای مناسب بازی برای كودكان موجب شیوع انواع بیماری‌های باكتریایی و قارچی در میان آنان شده ‌است.

بهداشت روانی: عمده مردم سرپل ذهاب از ناراحتی‌های روانی حاصل از اتفاقات اخیر رنج می‌برند و یكی از دلایل آن‌هم می‌تواند پس‌لرزه‌های كوچك و بزرگی باشد كه با وقوع گاه و بیگاهشان ترس و وحشت بیش‌ازحد برای ساكنان ایجاد می‌كنند؛ همچنین تورم ماه‌های اخیر كشور باعث شده مردم نتوانند خانه‌های خود را بازسازی یا از نو بسازند كه این خود موجب گسترش نا‌امیدی در میان مردم شده ‌است.

به اذعان بسیاری از ساكنان ناراحتی‌های روانی مهم‌ترین مشكل مردم سرپل ذهاب است ولی تاكنون تلاش خاصی از سوی دولت و نهادهای مدنی برای حل آن انجام نشده است. میزان بالای خودكشی، شیوع اعتیاد، افزایش طلاق، افسردگی‌های شدید و بسیاری تغییرات اجتماعی نشان‌دهنده وجود تنش و آنومی بسیار در منطقه است. همچنین طبق معمول در جامعه ایران پس از هر فاجعه‌ای نوعی تقدیرگرایی در میان مردم گسترش می‌یابد كه مردم سرپل ذهاب از آن مستثنی نیستند؛ به‌گونه‌ای كه اتفاقات به وجود آمده را تقدیر خود دانسته و برای بهبود اوضاعشان تلاشی نمی‌كنند.

گسترش اعتیاد: پیش از زلزله در اجتماعات مردمی سرپل ذهاب مسئله اعتیاد بسیار كم دیده می‌شده اما پس‌ازاین اتفاق شاهد گسترش روزافزون استفاده از مواد مخدر هستیم كه علل عمده آن را می‌توان در دو مورد زیر مطرح كرد:

1- به دلیل عدم وجود شركت‌های ساخت‌وساز و مهندسان در شهر سرپل ذهاب، از شهرهای دیگر برای ساخت‌وساز به این شهر هجوم آورده‌اند كه این خود موجب ورود كارگران مهاجر بسیار شده كه برخی از آن‌ها معتاد هستند.

2- تعدادی از سودجویان از وضعیت روانی مردم سرپل ذهاب سوءاستفاده كرده و با سفر به این شهر و مستقر شدن در آن اقدام به توزیع رایگان مواد مخدر كردند؛ به دلیل وجود خلأ‌های روانی مورد استقبال قرارگرفته و این افراد موفق شده‌اند كه فروش مواد مخدر را رواج دهند.

3- بحران اشتغال؛ به نظر می‌رسد در پی زمین‌لرزه و مسائل و مشكلات پس‌ازآن بحران بزرگی درزمینهٔ اشتغال اهالی شهر به وجود آمده است؛ بسیاری از كارگران روزمزد و افرادی كه مشاغل آزاد داشتند كار خود را ازدست‌داده یا با ركود درآمدی بسیار مواجه شده‌اند. همچنین بازگشت آن‌ها به معیشت و فعالیت اقتصادی عادی با سختی مضاعف روبه‌روست.

4- آثار منفی فعالیت‌های خیریه بر بازگشت به وضعیت معیشت مناسب در سرپل ذهاب؛ كمك‌های غیر‌اصولی و بلاعوض دولت و خیران به مردم سرپل ذهاب باعث افول رفتن فرهنگ كار شده و این مسئله موجب شده تا مردم هیچ تلاشی برای بهبود وضعیت معیشت خود نكنند. این را به‌وضوح می‌توان در انتظارات مردم سرپل ذهاب برای كمك بلاعوض از گروه‌هایی كه به آنجا مراجعه می‌كنند، دریافت.

همچنین به دلیل نوع توزیع كمك‌های مختلف از طریق دولت و نهادهای خیریه عزت‌نفس جمعیت ساكن خدشه‌دار شده و به‌نوعی احساس ضعف در آن‌ها ایجاد كرده است. لازم به ذكر است، بسیاری از مراكز تاریخی شهر مانند حوض منیژه مورد بی‌اعتنایی قرار گرفته و این موجب تخریب تدریجی آن‌ها خواهد شد.

در پایان می‌توان گفت كه تمامی این مسائل از پی این آمده‌اند كه در اجتماعات ایرانی ظرفیت‌هایی برای ظهور و بروز فجایع انسانی پس از بروز فجایع طبیعی وجود دارد كه نیازمند مطالعه و تحقیق بسیار هم در جهت برطرف كردن آن‌ها در اجتماع موردنظر و هم‌جهت كاهش به وجود آمدن مشكلاتی ازاین‌دست در جوامع دیگر است. صرف رساندن نیازهای اولیه پس از فاجعه تنها موجب زنده ماندن مردم آسیب‌دیده می‌شود و برطرف كردن مسائل اجتماعی پسافاجعه نیازمند اقدامات علمی و با استفاده از متخصصان بسیار است.