حکومت روابط خود را با مردم اصلاح کند/ ترجیح منافع تولیدکنندگان و فرودستان نسبت به منافع رانت‌جویان

استاد برنامه‌ریزی و توسعه اقتصادی دانشگاه علامه طباطبائی با بیان اینکه اگر تزلزلی در روابط دولت و ملت وجود داشته باشد حتی فشارهای بین‌المللی کوچک می‌تواند هزینه سنگینی را به بار آورد، گفت: باید بتوانیم قبل از موج جدید تحریم‌ها آمادگی مقابله با آنها را کسب کنیم.

به گزارش خبرنگار عطنا، نشست اقتصاد ایران با موضوع «تئوری تحریم اقتصادی» در چهارچوب کتاب «هنر تحریم‌ها» اثر ریچارد نفیو با سخنرانی دکتر فرشاد مومنی، رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد و دکتر احسان خاندوزی، مدیر دفتر امور اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی و استادیار برنامه‎ریزی و توسعه اقتصادی دانشگاه علامه طباطبائی پنج‌شنبه، 21 تیرماه در موسسه مطالعات دین و اقتصاد برگزار شد.

فرشاد مومنی، رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد در ابتدای این نشست با اشاره به اینکه هر بحثی اگر بخواهد در قامت فهم ما و اصولی مطرح شود نیازمند بررسی مقدمات آن است، گفت: در نشست‌های مختلف به بررسی نکات مقدماتی درباره مسائل اندیشه‌ای سرنوشت‌ساز پرداخته‌ایم و گفته‌ایم که اگر این مسائل حل نشوند، حرکت مستمر به سمت توسعه در معرض اختلال قرا می‌گیرد.

وی گفت: یکی از این مسائل، مشخص کردن اهمیت و سهم عنصر خارجی در شکل دادن به سرنوشت کشورمان است و چون این جنبه از مسئله، به صورتی که باید صورت‌بندی نشده است، ما دائما در معرض تکرار تلقی بیش از حد بزرگ‌ یا بیش از حد کوچک‌ نقش عامل خارجی در سرنوشت توسعه ملی کشور هستیم.

نقش عامل خارجی یک مسئله بسیار مهم و بنیادی است

رئیس مطالعات دین و اقتصاد با بیان اینکه نقش عامل خارجی یک مسئله بسیار مهم و بنیادی است که اگر به صورت شفاف و به دقت مورد واکاوی قرار گیرد، کشور ما نفع خواهد برد، گفت: طیف وسیعی از متفکران داخلی و خارجی توسعه معتقد هستند، سرنوشت کشورها در داخل تعیین می‌شود و عامل خارجی بیشتر سرعت‌دهنده هستند.

استاد برنامه‎ریزی و توسعه اقتصادی دانشگاه علامه طباطبائی افزود: اگر به تحولات اخیر در کشور نگاه کنیم روندهایی که آسیب‌پذیری نظام اقتصادی کشور را در برابر شوک‌های اقتصادی افزایش می‌دهند و توسط کارشناسان هم تذکر داده شده بودند، یک روند غیرمتعارف پیدا کرده‌اند.

تمامی اندیشمندان در حوزه‌های مختلف باید یک ارزیابی آسیب‌شناختی از رابطه حکومت و ملت داشته باشند و سازوکارهای اصلاح آن را پیشنهاد کنند.

مومنی با اشاره به اینکه عدم تاثیر تلاش‌ نهادهای نظارتی در جهت منافع ملی موضوع قابل اعتنایی است، گفت: اگر به بقای کشور فکر می‌کنیم باید از ارزیابی‌های آسیب‌شناختی جدی که از دل آنها سازوکارهای کارآمد بیرون می‌آید برای جلوگیری از خطاها، غفلت‌ها و نرسیدن به نقاط حساس استفاده کنیم. امروزه شاهد رسیدن این نابرابری‌ها به مرزهای حساس هستیم در صورتی که کسی در مورد آنها حرف نمی‌زند. همچنین رد بایسته‌ای در اسناد میان‌مدت و بلندمدت برای چاره‌اندیشی در این مورد مشاهده نمی‌کنیم.

وی در ادامه گفت: 170 سال پیش نظریه‌پردازان مکتب تاریخی آلمان خطاب به حکومت‌گران خود گفتند که اگر درصدد رسیدن به «جنگ‌افروزی موفق» هستید باید بنیه تولیدی خود را افزایش داده و این بنیه را روزآمد کنید؛ آنها معتقد بودند این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که تولید صنعتی مدرن نه یک فعالیت اقتصادی صرف بلکه به مثابه یک «نظام حیات جمعی» در نظر گرفته شود.

رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد با بیان اینکه نظریه‌پردازان مکتب تاریخی آلمان معتقدند جلوگیری از خلاقیت هنری درست مانند نابود کردن یک کارخانه صنعتی مهم است، گفت: کشور ما در ربع قرن گذشته یک سری روندهای غیر متعارف را طی کرده است؛ این روندهای غیرمتعارف به ویژه در دوره آغاز آخرین شوک بزرگ نفتی یک سرعت فزاینده‌ای به خود گرفت و از سال 1384 این روندها به میزان زیادی نگران‌کننده شده‌اند.

چینی‌ها با یک دوم درآمد، 226 هزار برابر فرصت‌شغلی ایجاد کردند

استاد برنامه‌ریزی و توسعه اقتصادی دانشگاه علامه طباطبائی گفت: آن چیزی که شرایط را تکان‌دهنده‌تر می‌کند این است که «دستگاه‌های مسئول اداره‌ امور اقتصادی کشور» گرچه با تاخیر و به صورت کاملا انفعالی اما به هر حال به گوشه‌ای از این مسئله اشاره‌هایی داشته‌اند و سوال اینجاست که چرا این مسائل پس از آنکه آثار مخرب خود را نشان می‌دهد و گزارش‌های رسمی هم آنها را انعکاس می‌دهند، باز عمل موثر مشخصی اتفاق نمی‌افتد؟

مومنی در ادامه گفت: تقریبا تمام مطالعات مهم در زمینه «توان رقابت اقتصاد ملی» اذعان داشته‌اند که هیچ عنصری سرنوشت‌ساز‌تر از اشتغال مولد نیست؛ مثلا در اوج شکوفایی درآمد نفتی که از سال 1385 تا 1390 بود، چیزی حدود 621 میلیارد دلار به اقتصاد کشور واریز شد اما اثر پول بر افزایش شاغلان فقط حدود 100 هزار نفر بود.

وی افزود: برای درک هزینه و فرصت این درآمد نفت و استفاده‌ای که از آن کردند می‌توان به تجربه چین اشاره کرد؛ پس از موفقیت چین در اقتصاد جهانی، سازمان بین‌المللی کار عنصر گوهری چین در این موفقیت را خلق فرصت‌های شغلی مولد دانست.

رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد توضیح داد: چینی‌ها در فاصله سال‌های 1978 تا 1996 یعنی کمتر از 20 سال حدود 226 میلیون فرصت شغلی با منابع ارزی حدود 330 میلیارد دلاری خلق کردند. در صورتی که ما در سال‌های 1385 تا1390 با منابع ارزی حدود دو برابر چینی‌ها وضعیت فاجعه‌آمیزی را در کارنامه خود ثبت کردیم.

استاد برنامه‌ریزی و توسعه اقتصادی دانشگاه علامه طباطبائی با اشاره به هدف سیاست‌های اقتصادی دولت برای خروج غیرتورمی از رکود طی سال‌های 1393 تا 1394، گفت: این برنامه‌ که تیرماه 1393 توسط ستاد هماهنگی حقوق اقتصادی دولت منتشر شد بخش بیشتری از تسهیلات بانکی را در اختیار بنگاه‌های بزرگ قرار داد در صورتی که سهم بنگاه‌های کوچک و متوسط در زمینه تولید اشتغال چندین برابر بنگاه‌های بزرگ است.

بنگاه‌های کوچک اقتصادی نقش بسیار مهمی در اقتصاد کشور دارند

مومنی با بیان اینکه بخش بزرگی از اشتغال بخصوص اشتغال صنعتی در بنگاه‌های کوچک صورت می‌گیرد گفت: بیشترین آسیب از بی‌ثباتی‌های اقتصاد کلان متوجه بنگاه‌های کوچک که بسیار مهم هستند شد ولی حتی بعد از فهمیدن این موضوع کسی برای تغییر رویه‌ها اقدامی نکرد.

وی ادامه داد: طبق گزارش‌ها در آستانه شروع جدی شدن تحریم‌ها یعنی سال 1385، ما شاهد اتفاق‌های غیرعادی دیگر بودیم؛ مثلا در حالی که تا سال 1384 سهم صنعت و معدن از مانده تسهیلات بانکی حدود 4/33 درصد بود، با شروع تحریم‌ها این روند دائما جنبه کاهنده به خود گرفت به طوری که در سال 1395 سهم صنعت و معدن از مانده تسهیلات به 5/18 درصد رسید. در صورتی که تولیدکنندگان از نظر تامین «سرمایه در گردش» مشکل داشتند.

رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد با اشاره به اینکه شکایت صنعتگران از سیستم بانکی به دلیل عدم همراهی بانک‌ها با بخش‌های مولد است، گفت: سهم کشاورزی از مانده تسهیلات در سال 1384 حدود 16 درصد بوده که در سال 1396 به 8/8 درصد رسیده است.

استاد برنامه‌ریزی و توسعه اقتصادی دانشگاه علامه طباطبائی علت مشکوک بودن اقدامات را همزمانی روند تنزل نظام تامین مالی کشور به نیازهای مالی تولیدکنندگان دانست و گفت: در سال 1384 سهم بازرگانی داخلی، خدمات و تامین مالی نیازهای مالی واردکنندگان از مانده تسهیلات 7/24 درصد بوده که در سال 1395 به 7/48 درصد رسیده است.

وی گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس از فردی به نام ریچارد نفیو که حدود 20 سال مسئول مستقیم امور مربوط به تحریم‌های ایران بوده است را یکی از بزرگترین خدمات این مرکز دانست و افزود: در ربع قرن گذشته تمام برنامه‌های بحران‌زای غرب از زاویه ابزاری برای فروپاشیدن نظام ایران بوده است و ما امیدوار هستیم مدیریت توسعه ملی با مطالعه این موارد مسائل را بهتر درک کند.

مومنی گفت: در کتاب «هنر تحریم‌ها» اثر ریچارد نفیو به این اشاره می‌شود که چطور باید فرصت‌های شغلی مولد را در ایران کاهش دهیم. برای اینکه کسانی که شاغل هستند افسردگی کمتر و شادکامی بیشتری دارند و یک روحیه همراهی با حکومت از خود نشان داده و انگیزه کمتری برای مشارکت در آشوب‌ها دارند. در واقع اعتقاد آنها این است که هر میزانی به بحث اشتغال فشار آورده شود پتانسیل اعتراضات افزایش می‌یابد.

ترجیح منافع تولیدکنندگان و فرودستان نسبت به منافع رانت‌جویان

رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد اظهار کرد: هر چقدر اقتصاد به شکل نرمال یعنی ترجیح منافع تولیدکنندگان و فرودستان نسبت به منافع رانت‌جویان اداره شود، میزان تحمل و پاسخ نظام ملی در برابر فشارهای بین المللی به طرز خارق العاده‌ای افزایش می‌یابد.

استاد برنامه‎‌ریزی و توسعه اقتصادی دانشگاه علامه طباطبائی گفت: طبق مطالعات بنده در سال‌های 1362 و 1363 در فاصله سال‌های 1950  تا 1975 هر تمهیدی که توسط نظام سلطه برای به شکست کشاندن یک حرکت آزادی‌بخش در کشورهای در حال توسعه در دستور کار قرار گرفته است، در 5 سال اول پیروزی انقلاب اسلامی حدود 10 برابر آنها به صورت همزمان نسبت به ایران اجرا شده است اما سوال اینجاست که چرا این تمهیدات که هر کدام از حرکت‌های آزادی‌بخش در دیگر کشورها را نابود می‌کرد در ایران به صورت ترکیبی با شکست مواجه شده است؟

وی خاطرنشان کرد: اگر رابطه دولت و ملت یک رابطه مبتنی بر حسن اعتماد و همکاری باشد، شوک‌های بیرونی می‌توانند نقطه تحریک ارتقای کارآمدی شوند اما اگر تزلزلی در روابط دولت و ملت وجود داشته باشد حتی فشارهای بین‌المللی کوچک می‌تواند هزینه سنگینی را به بار آورد.

رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد تاکید کرد: ایدۀ محوری این است که اگر حکومت روابط خود را با مردمش اصلاح کند به راحتی می‌توان در مقابل تحریم‌ها ایستاد و حتی به عنوان فرصت به آنها نگاه کرد.

فرشاد مومنی در پایان گفت: باید تمامی اندیشمندان در حوزه‌های مختلف یک ارزیابی آسیب‌شناختی از رابطه حکومت و ملت داشته باشند و سازوکارهای اصلاح آن را پیشنهاد کنند تا بتوانیم قبل از موج جدید تحریم‌ها آمادگی مقابله با آنها را کسب کنیم.