ياد معتمدنژاد روشنَم مي‌دارد

مدیر گروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی در نشست «تهران در بستر مطبوعات» توجه به مطبوعات محلی و شهرستان را ناکافی دانست و گفت: برای رسیدن به توسعه مطبوعات ایران که یکی از دغدغه‌های استاد معتمدنژاد بود باید نگاهمان به رویدادها را تغییر دهیم و در مطبوعات فضای زندگی را ترسیم کنیم.

به گزارش خبرنگار عطنا، نشست «تهران در بستر مطبوعات» به مناسبت چهارمین سال درگذشت پدر علوم ارتباطات ایران، پروفسور کاظم معتمدنژاد با حضور هادی خانیکی، مدیرگروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی، احمد مسجدجامعی، نماینده شورای اسلامی شهر تهران، سید فرید قاسمی، تاریخ‌نگار، احمد میرعابدینی، استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی و وحید معتمدنژاد، فعال فرهنگی و فرزند استاد معتمدنژاد، یکشنبه، ۱۹ آذرماه به همت اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان تهران در نگارخانه تهران برگزار شد.

هادی خانیکی، مدیرگروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی در این نشست ضمن تشکر ویژه از حجت‌الاسلام دعایی، مدیرمسئول روزنامه اطلاعات، اظهار کرد: دکتر کاظم معتمدنژاد، «فرزانه‌ فروتن» و حجت‌الاسلام سیدمحمود دعایی «جوانمرد عالم مطبوعات» است و هیچ کدام از این واژه‌ها زینتی و تعارف‌آمیز نیستند.  فروتنی و فرزانگی را در دکتر معتمدنژاد و جوانمردی را در جناب دعایی باید جزء سرمایه‌های خانواده بزرگ مطبوعات در ایران دانست.

مدیرگروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی افزود: خانواده‌ مطبوعات نیازمند سرمایه‌ نمادین و فرهنگی است. به گفته «بوردیو» این خانواده به میراث معنوی و میراث فرهنگی نیاز دارد. این سرمایه‌های فرهنگی و یا نمادین به ما اعتبار، هویت، شخصیت و اتکا به نفس می‌دهد و بر این اساس، نام بردن از این عزیزان در جاهای مختلف به خاطر نیاز خود ما است برای اینکه املاک و میراث‌مان را افزایش دهیم.

او افزود: نیمایوشیج به یاد بخشی از سرمایه‌های فرهنگی ایران از قبیل رشدیه و اعتصام‌الملک شعر زیبایی سروده است که مناسب دیدم برای دکتر معتمدنژاد و دغدغه‌هایی که او داشته است بخوانم: «ياد بعضي نفرات روشنَم مي‌دارد/ قوّتم مي‌بخشد/ ره مي‌اندازد و اجاقِ كهنِ سردِ سَرايم گرم مي‌آيد از گرميِ عالي دَمِشان. نام بعضي نفرات رزقِ روحم شده است. وقت هر دلتنگي سويشان دارم/ دست جرئتم مي‌بخشد/ روشنم مي‌دارد»

خانیکی هدف چهارمین سالگرد درگذشت استاد معتمدنژاد را پرداختن به دغدغه‌های ذهنی پدر علوم ارتباطات ایران دانست و گفت: دکتر معتمدنژاد تا آخرین لحظات حیاتش توسعه ایران، ارتباطات و مطبوعات کشور را داشت، بنابراین من در این نشست به دو موضوع «مطبوعات در تهران» و «تهران در مطبوعات» می‌پردازم. صحبت من از مطبوعات در تهران با همان زاویه نگاه دکتر معتمدنژاد است اینکه وضعیت تاریخی مطبوعات در تهران چه پیش از انقلاب و چه بعد از آن، چه نسبتی با توسعه مطبوعات یا با توسعه ایران دارد؟

شش شاخص را برای توسعه مطبوعات

مدیرگروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی به پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود اشاره کرد و گفت: من در پایان‌نامه‌ام شش شاخص برای توسعه مطبوعات در نظر گرفتم. شاخص‌های کمی در کنار ارزیابی کیفی که با آنها می‌توان فراز و فرود وضعیت مطبوعات را سنجید. از جمله این شاخص‌ها تیراژ، نوع نشریات، محل انتشار، دوره انتشار، گرایش نشریات و طول عمر نشریات است.

او ادامه داد: در جامعه پرنشاط و مشارکت‌جو، تیراژ مطبوعات بالا می‌رود. این حالت را در دوران ملی شدن صنعت نفت و مشروطه می‌توانیم ببینیم. نوع نشریات به معنای پرداختن آنها به به مسائل حیاتی و حساس براساس شرایط سیاسی-اجتماعی جامعه است.

خانیکی با اشاره به تعریف «محل انتشار»، گفت: جامعه ایران، جامعه‌ای است که در فرازهای توسعه قرار دارد، نشریات صرفاً در تهران منتشر نمی‌شوند. کانون‌های فعال نشر مطبوعات علاوه بر تبریز، تهران، مشهد و رشت حتی به دوردست ایران نیز می‌رود. در مورد شاخص «دوره انتشار» نیز در وضعیت خوب مطبوعات، دوره‌های انتشار به هم نزدیک‌تر است یعنی تعداد روزنامه‌ها بیشتر از هفته‌نامه‌ها و تعداد هفته‌نامه‌ها بیشتر از ماه‌نامه‌ها است اما زمانی که وضعیت مطبوعات، مطلوب نیست روزنامه‌ها به تدریج کمتر و به گاه‌نامه‌ها تبدیل می‌شوند.

مدیرگروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی گفت: نشریات جوامع توسعه‌یافته گرایش دارند به همه عرصه‌ها وارد شوند، چنین جامعه‌ای به سیاست، اوقات فراغت، اقتصاد، زنان و علم به یک اندازه می‌پردازد. جوانمرگی نشریات از مهم‌ترین عارضه‌های مطبوعات در ایران است و نشریه هنوز درنیامده منتشر نمی‌شود، براساس آمار وزارت ارشاد تقریباً نیمی از مجوزها امکان انتشار پیدا نمی‌کنند. در دوره‌هایی مثل دوران انقلاب، دفاع مقدس و اصلاحات بسیاری از این شاخص‌ها بهبود پیدا کرد و تقاضا بیشتر از عرضه شد.

این استاد ارتباطات به بررسی «تهران در مطبوعات» پرداخت و گفت: تهران در مطبوعات به این معنا است که تهران در مطبوعات چگونه بازنمایی شده یا به عبارت دیگر فضاهای تهران و زندگی در تهران چه تغییری را در خود روزنامه و روزنامه‌نگاری ایجاد کرده است. در صورت انتشار مطبوعات در تهران و به همان میزان انتشار کمتر نشریات بومی و در نظر نگرفتن روزنامه‌نگاری جزء شاخص‌های توسعه‌یافتگی می‌توان گفت که قسمت دوم یعنی تصویر تهران در مطبوعات می‌تواند به تصویر مطلوب شهرها و زندگی‌های شهری دیگر در مطبوعات آنجا تسری پیدا کند.

خانیکی افزود: من به عنوان معلم ارتباطات معتقدم در شرایطی که داریم، نوع جدیدی از روزنامه‌نگاری به نام روزنامه‌نگاری اجتماعی جای خود را در تهران باز می‌کند که صرفاً تهران را در حادثه‌ها نمی‌بیند. در سال 1371 که آقای کرباسچی تصمیم گرفته بود شهرداری تهران صاحب رسانه‌ای شود و از روزنامه‌های کیهان و اطلاعات آن زمان هم‌ نظر می‌خواست. مرحوم صابری، «گل‌آقا» به عنوان یک فرد خوش‌فکر گفت «تهران روزنامه‌ای لازم دارد که وقتی مردم می‌خوانند احساس نکنند یک بمب زیر پایشان منفجر می‌شود و فضای زندگی در تهران را نشان دهد».

تهران بدون گفت‌وگو، غیرقابل زیستن می‌شود

مدیرگروه ارتباطات ادامه داد: علی‌رغم اینکه ما روزنامه‌نگاران آموخته بودیم خبر باید ارزش برخورد و دربرگیری داشته باشد، گل‌آقا ارزش خبری را در زندگی تعریف می‌کرد و همان هم شد. طراحی اولیه روزنامه همشهری ایجاد دلهره و اضطراب نمی‌کرد، و روزنامه‌نگاری اجتماعی امروز نیز به این سمت می‌رود. به نظر من در تهران و درون مطبوعات ما نوعی روزنامه‌نگاری کنشگر که صرفاً به رساندن خبر اکتفا نمی‌کند شکل می‌گیرد، این نوع روزنامه‌نگاری به معنای این است که خود روزنامه‌نگاران کاری انجام می‌دهند و فعال هستند.

خانیکی مسئله‌ بعدی را روزنامه‌نگاری صلح دانست و گفت: این نوع روزنامه‌نگاری که ارزش‌ها را براساس هم‌زیستی، مدارا و گفت‌وگو تعریف می‌کند به تدریج جای خود را پیدا کرده است. در شهری مثل تهران، ارتباطات به طور عام و مطبوعات به طور خاص در حیات شهری کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند، فکر می‌کنیم که زندگی در تهران تنها با درست کردن بزرگراه‌ها ساخته می‌شود در حالی که تهران بدون گفت‌وگو، غیرقابل زیستن می‌شود.

استاد دانشگاه علامه خاطرنشان کرد: اصلاح رفتار در جاهایی رخ می‌دهد که ارتباطات صلح و روزنامه‌نگاری صلح در آن دیده شود. همچنین روزنامه‌نگاری راه‌حل‌گرا به عنوان نوع دیگر روزنامه‌نگاری تنها به برجسته‌سازی و بزرگ کردن موارد خاصی که فقر یا فساد را نشان می‌دهد، اکتفا نمی‌کند بلکه در تلاش است که در کنار آن به راه‌حل‌ها نیز بپردازد. تاسیس روزنامه «همشهری محله» ذیل روزنامه همشهری در راستای کم کردن سفرهای شهری با تامین نیازهای اطلاع‌رسانی در تهران بود، این نوع روزنامه‌نگاری بعد از انقلاب اسلامی در تهران سابقه‌ قابل توجهی دارد.سیاست‌گذاری توسعه‌ای ما توجه خود را از تهران نه تنها به شهرهای کوچک بلکه به شهرهای بزرگ نیز تغییر نداده است و هنوز سیاست‌های توسعه‌ای روزنامه‌نگاری محلی ما سیاست‌های نارسی است.

او در ادامه گفت: تصویر روزنامه‌نگاری ما در تلویزیون، بیشتر تصویر روزنامه‌نگاری تهران است و خبرهای با ارزش خبرهایی هستند که در تهران رخ می‌دهد. بیشتر خبرهایی از شهرستان‌ها در مطبوعات تهران انعکاس پیدا می‌کند که دارای ارزش برخورد یا شگفتی هستند که این کار توسعه‌ای نیست.

مدیرگروه ارتباطات دانشگاه علامه، افزود: با مقایسه‌ وضعیت یارانه‌ها و آگهی‌های دولتی در مطبوعات تهران و شهرستان وضعیت خوب برای نشریات تهران و وضعیت بد برای نشریات شهرستان‌ها است. در آمارهای امسال از 10 نشریه‌ای که بیشترین آگهی دولتی را دریافت می‌کنند، تنها روزنامه خراسان، تهرانی نیست. بیشترین آگهی‌های دولتی که از شهرستان نصیب مطبوعات می‌شود عمدتاً نصیب نشریات تهرانی می‌شود و تنها روزنامه شهرستانی قدس در میان این 10 روزنامه است.

خانیکی در پایان گفت: اگر ما با همین تعلق خاطر به تهران از زاویه دید دکتر معتمدنژاد به مسئله‌ مطبوعات نگاه کنیم، نیازمند توزیع عادلانه‌ مطبوعات بین تهران و غیرتهران هستیم. زمانی مطبوعات تهرانی بهترین وضعیت را دارند که مطبوعات بومی وضعیت مطلوبی داشته باشند در غیراین صورت باز هم تهران محل جذب بهترین‌ها در عالم مطبوعات است. برای اینکه به فکر تهران باشیم باید به فکر ایران باشیم.