نداشتن «پیوست اقتصادی» از کارایی برجام کاسته است

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی گفت: مهم‌ترین دستاورد برجام در حوزه اقتصادی برای ما نفت است، که قدرت مانور آن یک سال بود؛ ایران در سال 95 با افزایش تولید نفت رشد اقتصادی را بالا برد اما امسال ارزش افزوده اقتصادی ایجاد نشد.

به گزارش خبرنگار عطنا، نشست «اقتصاد سیاسی ایران» دوشنبه، 15 آبان به همت پژوهشکده علوم اقتصادی دانشگاه علامه‌طباطبائی و کمیته اقتصاد سیاسی انجمن علوم‌ سیاسی ایران در دانشکده اقتصاد دانشگاه‌ علامه‌طباطبائی برگزارشد.

دکتر علی دینی‌ترکمانی، استادیار موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، دکتر علیرضا سلطانی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد تهران ‌مرکز و دکتر میترا راه‌نجات، دبیر کمیته اقتصاد سیاسی انجمن علوم سیاسی ایران در این نشست حضور داشتند.

در بخشی از این نشست، علیرضا سلطانی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد تهران ‌مرکز یکی از مشکلات جدی عدم کارآیی برجام در اقتصاد ایران را ظرفیت جذب دانست و گفت: برخی معتقدند شرایط، ساختار و توانمندی اقتصادی ایران، ناتوان از استفاده برجام بوده است و نکته دیگر این است که اقتصاد بین‌الملل شرایط خود را دارد و هر کشوری نمی‌تواند در تعامل با آن قرار گیرد و از فرصت‌ها استفاده‌کند.

سلطانی به تحلیل اقتصادی ایران اشاره کرد و گفت: چرا اقتصاد ایران نتوانسته بهره‌برداری لازم را از برجام ببرد، زیرا در یک شکل برجام از ابتدا در حوزه اقتصادی ناکارآمد و در شکل دیگر برجام خواسته یا ناخواسته فاقد یک پیوست اقتصادی بود.

او به بحث الزامات اقتصادی اشاره کرد و گفت: اقتصاد ایران چالش‌های سیاسی زیادی با غرب داشته است و اهمیت خود را در اقتصاد جهانی از دست داده است.

سلطانی در این باره تصریح کرد: در بین فعالان اقتصاد بین‌الملل اگر اعتماد کاهش پیدا کند، بازگشت این اعتماد طولانی است و اینکه اقتصاد ایران بتواند اعتماد بین‌المللی را جذب کند امر غیر منطقی است.

وی بیان کرد: همکاری بین بانک‌ها و موسسات بین‌المللی با اقتصاد ایران وجود ندارد، در صورتی که این همکاری، پشتوانه‌ اصلی برای ایجاد تعامل است.

وی با اشاره به اینکه چالش‌های سیاسی درباره برجام وجود دارد گفت: یکی از این چالش‌ها انتظارات بی‌رویه و کاذب درباره برجام است، در ماه‌های منتهی به برجام از سوی دولت و جریان‌های سیاسی انتظارات‌کاذبی درباره برجام به وجود آمد و بزرگترین دستاورد دولت یازدهم برجام است.

سلطانی افزود: چالش‌ دوم در بحث سیاست داخلی بحث عدم اجمال و هماهنگی بر سر برجام و لرزان و ناپایدار جلوه دادن آن است، در عمل هماهنگی میان طیف‌های مختلف گروه‌های سیاسی انجام نشده‌است.

او ادامه داد: نکته دیگر در بحث سیاسی بین الملل، عملکرد اوباما است که عملا تعهداتی که نسبت به تثبیت برجام داده بود را به مرحله اجرا در نیاورد و باعث تزلزل برجام در صحنه بین المللی شد.

وی اضافه کرد: روی‌کار‌آمدن ترامپ در آمریکا بیش از پیش برجام را با تزلزل مواجه کرد و تلاش ترامپ برجام را حداقل برای ایران در حوزه اقتصادی ناکارآمد کرده است.

نفت، مهم‌ترین دستاورد برجام

سلطانی به بحث تحرکات سیاسی امنیتی و منطقه‌ای اشاره کرد و گفت: در مدتی که برجام به مرحله اجرا رسیده‌است، منطقه خاورمیانه بالاترین میزان درگیری، تنش، بحران و بی‌ثباتی سیاسی را تجربه می‌کند و با گذشت زمان این تنش سیاسی افزایش پیدا خواهد‌کرد.

او تاکید کرد: برجام فاقد یک پیوست اقتصادی هدفمند، هوشمند و برنامه ریزی شده متناسب با اهداف بود.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد گفت: برجام از لحاظ حقوقی، سیاسی و فنی یک معاهده قوی و مستحکم است و این استحکام با بی‌نتیجه‌شدن تلاش ترامپ برای از بین رفتن برجام به اثبات رسیده است.

وی افزود: برجام بخاطر نداشتن پیوست اقتصادی در بطن و پیوست اقتصادی خارج از برجام، کارآیی اقتصادی لازم را نداشت.

سلطانی در این باره تصریح کرد: پیوست اقتصادی در بطن برجام باید در طول مذاکرات هسته‌ای در دل برجام قرار می‌گرفت و مشکل این است که برنامه‌هایی که ایران می‌توانست بعد از اجرای برجام از آنها استفاده کند، مشخص نشده‌است.

وی دیده‌نشدن مکانیزم‌های انعطاف‌پذیر برای ایجاد امتیازات اقتصادی در برجام را یک مشکل خواند و گفت: در خارج از برجام نیز پیوست اقتصادی لازم وجود ندارد، دولت ایران باید همزمان با آغاز مذاکرات هسته‌ای، یا بعد از امضای برجام، پیوست‌های لازم را برای بهره‌برداری از برجام ایجاد می‌کرد.

او تاکید کرد: مهم‌ترین دستاورد ما در حوزه اقتصادی برجام، نفت است، قدرت مانور نفت یک سال بود و ایران در سال 95 تولید نفت را افزایش داد و رشد اقتصادی ایران بالا رفت ولی سال 96 ارزش افزوده اقتصادی ایجاد نشده‌است.

وی بحث راه و ترابری و خرید هواپیماهای خارجی و صنعت خودرو سازی را دستاوردهای دیگر بدون تداوم معرفی کرد و گفت: در بخش خصوصی کمترین بهره‌برداری از برجام انجام گرفته‌است.

سلطانی به لابی‌های اقتصادی و سیاسی خارج از کشور اشاره کرد و گفت: لابی‌های خارج از کشور قدرت بیشتری نسبت به لابی‌های ایران دارد.

او تاکید کرد: برجام به هر نحو و اتحاد و انسجام برای آن باید به عنوان سند بین‌المللی و به عنوان یک مانع در برابر اعمال فشار آمریکا همچنان حفظ شود و در کنار حفظ برجام باید پیوست‌های اقتصادی در عرصه داخلی و بین‌المللی ایجاد شود.

سلطانی درپاسخ به سوال حاضران در جلسه گفت: : کنگره و ترامپ به دنبال این هستند که به بهانه برجام، با حفظ برجام 1 زمینه‌ای برای آغاز مذاکرات برجام2 ایجاد کنند و در برجام 2  محدودیت‌ها را افزایش دهند.

وی به اقتصاد رانتی اشاره کرد و گفت: برجام به عنوان یک پدیده سیاسی اقتصاد ما را وابسته به نفت نگه‌می‌دارد و باعث می‌شود اقتصاد ما رانتی و نفتی باقی بماند، نفت بار برجام را بر دوش کشیده است.

دینی با اشاره به تعامل بیان کرد:  ما اگر نتوانیم با دنیا در تعامل صحیح باشیم باید توسعه را کنار بگذاریم و بخش عمده اقتصاد ما  بر منبای درآمدهای ارزی نفتی شکل گرفته‌است و درآمدهای ارزی باعث می‌شود پدیده شکاف ارزی در اقتصاد ایجاد نشود، کشورهایی که درآمدهای ارزی ندارند باید به وام‌های کشورهای خارجی روی آورند.

وی افزود: با نگاه آینده‌پژوهانه درباره ایران، بدترین گزینه این است که کیفیت حکمرانی ضعیف باشد و تنش‌های سیاسی افزایش یابد و به نظر من این گزینه پیش روی ما است.

سلطانی در پایان اظهار کرد: دلار در چند سال آینده بخاطر بحران2007 جای خود را به عنوان واحد تسویه حساب بین‌الملل از دست می‌دهد. البته مشکل ما در حال حاضر دلار نیست بلکه مشکل در نظام سرمایه داری است.