خیز «کلاش» برای یونسکو

شايد به هزار سال برسد که مردم کرد از کلاش در مراسم‌هاي مخصوص و مهمشان استفاده مي‌کنند؛ پاي‌افزايي که قرار است پاي آنها را به فهرست آثار جهاني يونسکو باز کند. زنان بهترين دوزندگان گيوه در غرب کشور هستند.

به گزارش عطنا به نقل از روزنامه وقایع‌اتفاقیه، نزديک به 75 درصد از کارهاي ساخت گيوه را زنان کرد انجام مي‌دهند و 25 درصد ديگر برعهده مردان است. گيوه‌دوزي از هزاران سال پيش سينه به سينه به مردمان کرد منتقل شده و حالا آنها در تلاشند تا ميراث پدرانشان را به‌عنوان يک اثر فرهنگي به جهان معرفي کنند. مريوان، شهر ملي کلاش‌بافي در ايران، نامزد ثبت در آثار جهاني يونسکو است.

داوران بين‌المللي براي ارزيابي استاندارد‌هاي جهاني از مريوان بازديد کرده‌اند و قرار است طي روزهاي آينده نظر خود را در‌اين‌زمينه اعلام کنند. گفته مي‌شود کلاش در نودشه حدود هزار سال قدمت دارد اما قدمت اين حرفه در مريوان به صد سال هم نمي‌رسد؛ موضوعي که در بازديد ارزيابان بين‌المللي مورد اعتراض برخي از کلاش‌بافان کرد قرار گرفته است و ممکن است در تصميم آنها براي ثبت مريوان به‌عنوان شهر جهاني کلاش اثر‌گذار باشد.

فقط مراسم‌هاي خاص

کلاش پاپوش فصل تابستان است. استفاده از گيوه‌هاي محلي در روزهاي سرد و باراني به آن آسيب مي‌رساند و تلاش صدها بافنده به دقيقه‌اي خراب مي‌شود. پاپوش محلي در همه‌جا استفاده نمي‌شود. کلاش‌ها براي مردم آن‌قدر اهميت دارد که تنها در مراسم‌هاي خاص مانند عروسي از آن استفاده مي‌کنند. مي‌گويند زيبايي کلاش‌ها، يکي از دلايلي است که براي مراسم عروسي ترجيح داده مي‌شود.

گيوه يا کلاش انواع مختلفي دارد، گيوه زيرپارچه‌اي، گيوه تخت‌آجيده، گيوه تخت‌چرمي، گيوه تخت‌لاستيکي و گيوه رويه ابريشمي انواعي است که بيشتر در غرب کشور توليد مي‌شود. فرهاد حامدي، معاون صنايع دستي و گردشگري استان کردستان، گيوه را همراه هميشگي کردها معرفي مي‌کند. او به «وقايع‌اتفاقيه» مي‌گويد: گيوه جزئي از زندگي مردم کردستان است. امکان ندارد يک مرد يا زن کرد در خانه يک جفت گيوه نداشته باشد. کردها از گيوه در مراسم‌هاي خاص و در فصول خاص استفاده مي‌کنند اين برايشان جنبه دائمي ندارد؛ البته کساني هم هستند که راحتي و دوام آن را به کفش‌هاي رسمي ترجيح مي‌دهند به صورت دائمي از پاپوش‌هاي دست‌ساز و بومي استفاده مي‌کنند.»

به گفته او تلاش‌هاي زيادي شده تا کلاش به‌عنوان يک محصول محلي و قابل‌استفاده براي افرادي خاص مطرح باشد. او مي‌گويد: ما به‌دنبال نمونه‌‌سازي از کلاش هستيم و الگوهايي در اين زمنيه ارائه شده تا بتوانيم کلاش را براي استفاده عموم توليد کنيم.

چرا مريوان؟

چند روز گذشته و هنگام بازديد ارزيابان شوراي جهاني صنايع دستي از کارگاه‌هاي خانگي و گروهي در خيابان «کلاش» مريوان بود که برخي از مردم نودشه و اورامان که به گيوه‌بافي در مريوان مشغول هستند، نسبت به ثبت جهاني مريوان با عنوان شهر جهاني کلاش در شوراي جهاني صنايع دستي معترض شدند. به گفته آنها، کلاش در نودشه حدود هزار سال قدمت دارد.

مردم اورامان نيز معتقدند خاستگاه أصلي کلاش‌بافي در کردستان، منطقه اورامان است و گيوه کردستان بايد به نام اورامان ثبت جهاني شود. فرهادي حامدي درباره اين اختلاف مي‌گويد: کلاش در تمامي منطقه کردستان و در قسمت‌هايي از کرمانشاه و کردستان عراق با نام اورامانات توليد مي‌شود. ما نمي‌گوييم مريوان بهترين شهر توليدکننده کلاش است اما گستردگي کارگاه‌هاي توليد کلاش و تمرکز فروشگاه‌هاي این محصول در مريوان بسيار قابل‌توجه است. ما تلاش مي‌کنيم معيارهاي شهر انتخابي با معيارهاي جهاني مطابقت داشته باشد تا احتمال ثبت اين اثر براي ما بيشتر باشد.

بهمن نامورمطلق هم درباره اختلاف پيش‌آمده در ميان مردم براي ثبت جهاني مريوان به‌عنوان شهر کلاش مي‌گويد: اينکه مردم نسبت به داشته‌هاي خودشان تعصب دارند و از اينکه چنين فرصتي را از دست دهند واهمه دارند، نشانه خوبي است که موجب رقابت با شهر‌هاي جهاني، خلاق و هوشمند شده است.

ازطرفي نشان‌دهنده نقش مهم شهرهاست و مردم به دنبال هويت فرهنگي مي‌گردند که در شکل‌گيري شخصيت شهر و اقتصاد آن تأثير دارد. مردم متوجه شده‌اند که بايد به سمت صنايع دستي، هنر، فيلم، پوشاک و غذا رو بياورند و متوجه شده‌اند اين موارد بخش زيادي از هويت آنها را شکل مي‌دهد.

او با اشاره به شهرهاي ديگر ايران در‌اين‌زمينه معتقد است اختلاف پيش‌آمده طبيعي است. نامورمطلق در ادامه گفت‌وگوي خود با ايسنا گفت: زماني که تبريز را به‌عنوان شهر جهاني فرش معرفي کرديم، کاشاني‌ها، نائيني‌ها و برخي از شهرهاي ديگر به اين موضوع معترض بودند.

اين موضوع طبيعي است و کارشناساني که يک نقطه را انتخاب مي‌کنند، مجبور هستند بر‌اساس يکسري ضوابط که از بين چند نقطه، يک مورد را انتخاب کنند. شايد يک هنر از يک شهر کوچک شکل گرفته باشد اما وقتي مي‌خواهيم آنجا را ثبت کنيم، تأثيري که مي‌تواند در سطح ملي بگذارد در مقايسه با شهر بزرگي که آن هنر را به عاريت گرفته است، تفاوت خواهد داشت.

ثبت جهاني و امتيازات گردشگري

يکي از دلايل رقابت بر سر جهاني‌شدن شهرهاي کردستان، امتيازات گردشگري است که پس از ثبت جهاني به شهر‌ها تعلق خواهد گرفت. به نطر مي‌رسد اين اصلي‌ترين عامل رقابت در ميان کلاش‌باف‌هاي کرد است. حضور گردشگران در شهرهايي که به صورت جهاني شناخته مي‌شود، مي‌تواند به اقتصاد منطقه کمک فراواني کند.

با بالا‌گرفتن اختلافات ميان سه شهر مريوان، نودشه و اورامانات بر سر ثبت جهاني کلاش مسئولان مي‌گويند نبايد رقابت‌ها باعث تخريب شود. نامورمطلق با بيان اينکه نودشه کوچک‌ترين شهر ملي ماست، مي‌گويد: چون اين شهر ويژگي‌ها و اصالت داشته، آن را ثبت ملي کرديم. ما بايد بهترين استفاده را از دو شهري که مي‌توانيم ثبت کنيم، داشته باشيم.

مريوان پس از ثبت بايد دبيرخانه‌اي داشته باشد تا بتواند شهرهاي ملي مرتبط با گيوه مثل اراک و آباده را مديريت کند. به عقيده کارشناسان ما، انتخاب مريوان براي ثبت مناسب بوده است. ما فرمول ديگري به نام ثبت جغرافيايي آثار فرهنگي داريم و اگر صنايع دستي نقطه‌اي را ثبت جغرافيايي کند، کشور ديگري نمي‌تواند مدعي ثبت جهاني صنايع دستي آن نقطه باشد. ما به‌دنبال ثبت صنايع دستي‌ای که اصالت دارند در بخش جغرافيايي هستيم. او با اعلام اينکه اين رقابت‌ها خوب است، اظهار اميدواري کرد که اين رقابت‌ها به تخريب ختم نشود.

ما بايد ياد بگيريم منافع بزرگ و عمومي منطقه‌اي را فداي منافع بخشي نکنيم. ما اصراري نداريم که بگوييم خاستگاه کلاش مريوان است و بحث اصالت در ثبت مطرح نيست بلکه بارها از صنعت گيوه‌بافي نودشه و هجيج بازديد کرده‌ام و اين موضوع که گيوه اين شهرها اصالت دارد را نمي‌توان کتمان کرد. ما درصدد بوديم تا يک منطقه را براي ثبت شبکه‌سازي، تجاري‌سازي و گفتمان‌سازي داشته باشيم و کارشناسان فکر کردند بهترين جا مريوان است.