آمریکا و اروپا دو متحد ساختاری در مقابل ایران/ الگوی رفتاری آمریکا جنگ‌­طلبانه نیست

 استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران عدم شناخت ازکشورهای غربی را یکی ازعلل اتخاذ تصمیمات نادرست در سیاست خارجی دانست و گفت: آمریکا به عنوان یکی از کشورهایی که در عرصه سیاست خارجی با ایران درگیر است، به هیچ وجه تصمیماتی مخالف با منافع اروپا نخواهد گرفت.

به گزارش عطنا، همایش ملی «آمریکاپژوهی و نخبگان ایرانی» با حضور سیداصغر کیوان‌حسینی، عضو هیئت علمی گروه روابط بین‌الملل دانشگاه علامه‌طباطبائی، محمدرضا دهشیری، عضو هیئت علمی دانشكده روابط بين‌الملل وزارت امور خارجه،‌ سیدرسول موسوی، مدیر کل سابق دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه، حسین دهشیار، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه علامه‌طباطبائی و ابراهیم متقی، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه تهران به همت معاونت پژوهشی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه‌طباطبائی یکشنبه، 13 اسفند برگزار شد.

 در این همایش، ابراهیم متقی،‌ عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه هر چقدر به جلو می­‌رویم فقدان شناخت درست از آمریکا حس می­‌شود، گفت: برگزاری این همایش با عنوان آمریکا­پژوهی طرح مناسبی برای افزایش شناخت از ایالات متحده آمریکا است. فقدان فضای شناخت هر روز بیشتر نمایان می­‌شود.

وی افزود: ما امریکا را نمی­‌شناسیم و الگوی رفتاری ما هم بر این مبتنی نیست که آمریکا را بشناسیم و فقط خود را خوب می­‌شناسیم. سان تزو، نویسنده چینی در کتاب «هنر جنگ» می‌گوید که اگر دشمن و خود را خوب بشناسیم همیشه در جنگ پیروز می‌شویم. ما در زمان انقلاب خود را خوب می‌شناختیم اما شناخت کافی از آمریکا نداشتیم، آمریکا از تمامی ابزارها برای مقابله با ایران استفاده کرده اما موفق به براندازی نظام ایران نشده است.

استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران وضعیت امروز ما را تراژیک­‌تر از زمان اشغال سفارت امریکا دانست و گفت: امروزه ما نه خود را می‌شناسیم و نه آمریکا را، فضای امروز کشور در سیاست خارجی یک فضای تراژیک و مبهم است.

به گفته متقی کشور ایران همانند روسیه دارای قالب­های موعودگرایی است، در پاسخ به این که چرا فضای ایران رادیکال است باید گفت ذات انقلاب‌­ها رادیکال است.

وی معتقد است در صحبت­های پوتین مبنی بر تهدید به سازوکارهای بازدارندگی آمریکا، شاخصه‌­هایی از موعودگرایی دیده می‌­شود و گفت: کتاب «شوربختی روس» بهتر از هر منبعی فضای سیاسی و اجتماعی روسیه و وضعیت تقابلی این کشور با آمریکا را تشریح کرده است.

استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران تفسیر کنش، اقدام و جنگ پیشگیرانه در قالب حقوق بین‌الملل را یک امر پذیرفته شده دانست و گفت: کسانی که سفارت آمریکا را تسخیر کردند به عواقب انجام و عدم انجام این کار به خوبی واقف بوده­‌اند.

متقی ضمن اشاره به نظریه «همزیستی مسالمت‌آمیز» گفت: وضعیت ما و روسیه وضعیت مشابه است، به عقیده من ما شناختی از انقلاب و فرآیندهای مورد نیاز آن نداریم. امروزه در موضعگیری‌­های ما یک نوع تجدیدنظرطلبی افراطی ایجاد شده است به طوری که معاون وزیر خارجه وقت، سیاست ما در قبال آسیای مرکزی و قفقاز را براساس منافع ملی تعریف می­‌کند اما ما در موضعگیری‌هایمان به هیچ وجه منافع ملی را در نظر نمی‌گیریم. به عنوان مثال در سال 1991 زمانی که بحران جمهوری‌­های این منطقه را فرا گرفت، ایران اعلام کرد مواضعش در جهت سیاست‌­های مسکو اتخاذ خواهد شد.

وی با تاکید بر این موضوع که امروزه کسانی وجود دارند که در گذشته الگوی رفتاری آنها در قالب رادیکالیزم انقلابی تعریف می­‌شد اما امروزه تجدیدنظرطلبی را در پیش گرفتند، گفت: ما احساس می‌کردیم توافق با رئیس‌جمهوری آمریکا در موضوع هسته‌­ای، تمامی مشکلات ما با آمریکا را حل خواهد کرد اما به دلیل اینکه ما ساخت پیچیده آمریکا را نمی­‌شناختیم، به نتایج دلخواه نرسیدیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران افزود: ما حتی در زمان مذاکرات در سال 1995 سند امنیت ملی اوباما را که ایران را یک تهدید قلمداد کرده بود، بررسی نکردیم. عدم شناخت از خود و طرف مقابل باعث کنار گذاشتن قابلیت­‌های هسته­ای شد و با ادامه این فرآیند قابلیت‌های موشکی را هم کنار خواهیم گذاشت.

به گفته متقی در دیدارهای مجمع عمومی سازمان ملل در سپتامبر 2017 رویکردی مبنی بر اینکه تا چند ماه آینده تضادی بین آمریکا و اروپا اتفاق خواهد افتاد، شکل گرفت، در صورتی که ما به اینکه آمریکا و اروپا دو متحد ساختاری در مقابل یک بازیگر حاشیه­‌ای مثل ایران است، واقف نبودیم.

وی با تاکید بر این مسئله که اروپایی‌­ها در مقایسه با آمریکا نسبت به ما احساس تهدید بیشتری می­‌کنند، افزود: ما در برخورد با آمریکا یک الگوی رفتاری رادیکال در پیش گرفتیم. اینکه در زمان مذاکرات کتابی با عنوان «ایران و آمریکا، گذشته پر تنش، مسیر آشتی» نوشته می­شود، ناشی از عدم شناخت ما از آمریکا است.

استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران افزود: در سند 2015 استراتژی امنیت ملی آمریکا، ایران به عنوان یک تهدید در نظر گرفته شده است. الگوی رفتاری آمریکا در هیچ زمانی مبتنی بر جنگ نبوده اما این آدرس غلط برای توجیح اقدامات از سوی دیپلمات‌هایمان شکل گرفته است.

متقی در ادامه گفت: بحث مذاکرات هسته‌­ای کاملا مشابه بحث کنسرسیوم نفتی در سال 1954 است یعنی زمانی که زاهدی در مجلس این قرارداد را به عنوان بهترین قرارداد نفتی معرفی کرد. نکته جالب توجه این است که امروز کسانی روندهای معکوس در رفتار خود می­‌گیرند که در گذشته به دنبال استراتژی افزایش قدرت نظامی و تخصیص بودجه به این حوزه بوده‌­اند. آمریکایی‌­ها در هیچ زمانی به دنبال تغییر رژیم در ایران نبوده اما امروزه با توجه به تضعیف انسجام درونی در جامعه ایران به دنبال این کار هستند.

وی با اشاره به نقش منوچهر قربانی­‌فر در مواقع حساس تاریخی مثل کودتای نوژه، خرید تسلیحات از آمریکا و کمک مالی به مجموعه‌های ضد ایرانی، گفت: ما به اینکه از ابزار مذاکره در چه دورانی و چگونه استفاده کنیم، واقف نیستیم.

نقش رهایی بخش آمریکا برای ایران

استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران معتقد است نگاه آمریکا به ایران یک نگاه ژئوپلیتیکی است، در نگاه ژئوپلیتیکی معادله قدرت نقش بسیار تعیین کننده‌­ای دارد، معادله قدرت به معنی میزان تاثیرگذاری ما بر موازنه قدرت است.

متقی ضمن اشاره به کتاب «تاریخ مستند روابط دو جانبه؛ ایران و ایالات متحده امریکا» گفت: نگاه آمریکایی­‌ها به ایران در قرن 19 و اوایل قرن 20 مشابه استراتژی 2017 دونالد ترامپ نسبت به ما است، نگاهی که مبتنی بر حساسیت موقعیت ژئوپلیتیکی ایران و تلاش برای عدم نفوذ روسیه و انگلیس، است. انگلیس و روسیه با استراتژی بازی بزرگ در جهت افزایش نفوذ خود در ایران بودند اما سرانجام این موضع، طبق قرارداد 1907 منجر به تقسیم ایران به سه بخش شد.

به گفته وی آمریکا در این زمان مخالف قرارداد 1907 بود و نقش رهایی‌بخش را برای ما بازی می‌­کرد، همچنین آمریکا با قرارداد قسطنطنیه که ایران به دو بخش تقسیم شده بود، مخالف بود. آمریکایی‌­ها با قرارداد 1919 یا قرارداد وثوق‌الدوله و بحث مربوط به تحت الحمایگی ایران نیز مخالفت کردند. اگر آمریکا در مواقع این قرارداد­ها نبود­، ایران بسیار متضرر می­‌شد.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در ادامه گفت: در زمان حکومت رضاشاه، آمریکا برای حفظ انسجام درونی ایران با کودتای اکبر رشتی مخالفت کرد، در سال 1953 علت حمایت آمریکا از کودتا این بود که مناطق پیرامونی باید به وسیله دولت­‌های قوی کنترل شوند بنابراین آمریکا نیز در شناخت ما دچار اشتباه بوده، به طوری که سردار جعفری، فرمانده سپاه را با جعفری، فرمانده قرارگاه رمضان اشتباه گرفت اما اشتباهات آمریکایی­‌ها موردی و تاکتیکی بوده است.

متقی معتقد است بعد از کودتای 28 مرداد فضای ذهنی جامعه ایران نسبت به آمریکا تعارضی بود، این نگاه تعارضی در زمان انقلاب بازتولید و رادیکالیزه شد و تضادهای ایران و آمریکا را به وجود آورد.

وی با اشاره به ویژگی‌­های روح ایرانی یعنی برتری‌جویی و دشمنی با غرب، سیاست خارجی جمهوری اسلامی را نسبت به سیاست خارجی شاه نزدیک‌تر به روح ایرانی دانست و گفت: ما اعلام کردیم تحریم‌­های هواپیمایی برداشته شده اما در حاشیه کنفرانس مونیخ به هواپیمای وزیر خارجه سوخت نمی­‌دادند.

استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران ضمن اشاره به واکنش مسئولین به بازتاب خبری دیدار با جان کری گفت: ما باید با جامعه صادق باشیم، دیدار با جان کری در راستای حفظ منافع ملی نبود. ما معتقدیم هر اقدامی از سوی مقامات رسمی جمهوری اسلامی انشالله در جهت منافع ملی است حتی اگر به قرارداد ترکمنچای ختم شود.

ابراهیم متقی،‌ عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در پایان با بیان اینکه امروزه جهت‌گیری سیاست خارجی آمریکا بر این مبتنی است که با فشار بیشتر تحریمی، مذاکرات را به حوزه‌­های دیگر تسری دهد، گفت: دلیل مذاکره آمریکا با ما این بود که ما ابزار قدرت در اختیار داشتیم و آنها در درصدد گرفتن این ابزار بودند و هنگامی که مذاکرات هسته‌­ای به پایان رسید دیگر حتی به سلام ما هم پاسخ ندادند.