تبدیل روابط عمومی منفعل به فعال در انتخابات ریاست جمهوری

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی ادامه داد: سومین عامل توجه به تحولی است که در ساختار روابط عمومی رخ داد. روابط عمومی منفعل به روابط عمومی فعال تبدیل شد. اگر این روابط عمومی که ما در این سه هفته زمان انتخابات شاهد آن بودیم، در این سه سال و نیم در کشور وجود داشت؛ قطعاً همزبانی میان دولت و مردم خیلی بیشتر می‌شد و به حرف‌های مشترکی می‌رسیدند.

به گزارش عطنا به نقل از کاوشگران روابط عمومی، هادی خانیکی در نشست «نقش فضای مجازی بر کمپین‌های انتخاباتی» با اشاره به انتشار اخبار جعلی در فضای مجازی و میزان تأثیرگذاری آن‌ها بر انتخاب مردم گفت: اتفاق شگفت‌انگیز در این انتخابات و با حضور گسترده این حجم از رسانه‌های جدید و شبکه‌ها این بود که نشان داد جامعه ایران به رغم دخالت عوامل پیش‌بینی‌ناپذیر، جامعه‌ای پیش‌بینی‌پذیر شده است. حضور این حجم از فعالیت‌های مجازی و رسانه‌ای معمولاً یک جامعه را دچار سردرگمی می‌کند. اما جامعه مسیر خود را گم نکرد و تحت تاثیر فریب‌های تبلیغاتی قرار نگرفت. موضوعی مثل فیک نیوز یا اخبار جعلی در انتخاب مردم ایران خیلی تاثیرگذار نبود.

مؤلفه‌های ورود به مدنیت

رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات با بیان این که جامعه ایرانی در حال خروج از بحران مدنیت به تفوق مدنیت است، توضیح داد: بحران مدنیت از بحران‌هایی است که جامعه را در برابر هر عامل خارجی از جمله رسانه‌ها به شدت آشفته می‌کند. تفوق مدنیت این است که معیاری دارد و بر اساس معیار خود (که می‌توان آن را هم در ناخودآگاه جامعه دید) رفتارهای مدنی نشان می‌دهد. وقتی جامعه وارد این نوع برخورد مدنی می‌شود سنجیدگی، عقلانیت، شکیبایی و گام به گام حرکت کردن از جمله مؤلفه‌هایی است که در ورود به مدنیت می‌توان دید.

رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات با اشاره به روند انتخابات سال‌های ۹۲، ۹۴ و ۹۶ گفت: اگر دوستان به خاطر داشته باشند، دانیل لرنر در بررسی تغییرات جوامع در فرایند مدرن شدن، ارزیابی بر اساس سه انتخابات متوالی را یکی از شاخص‌ها می‌داند. یعنی وقتی روند سه انتخابات با هم همخوانی دارد، می‌گوید این معیاری است که می‌توان تغییرات جامعه را بر اساس آن سنجید. به عقیده من حداقل انتخابات ۹۲، ۹۴ و ۹۶ می‌تواند این روندها را در ایران نشان دهد. پیش‌بینی‌پذیری هم در ارزیابی‌های فناورانه از جمله ربات‌های تلگرام و امثال آن و هم ارزیابی‌های جامعه‌شناسانه و ارتباطی نشان داد که نتیجه انتخابات و آنچه رخ داد قابل ارزیابی بود. تقریباً همه نظرسنجی‌ها در روزهای آخر، انتخابات در ایران را یک مرحله‌ای پیش‌بینی و برنده انتخابات را آقای روحانی اعلام می‌کرد و خوشبختانه این‌ها در حافظه ارتباطی جامعه ما ثبت و ضبط است و می‌توان آن را مورد ارجاع قرار داد.

رسانه‌های کوچک متمرکز اداره نمی‌شوند

خانیکی با اشاره به قدرت رسانه‌های کوچک گفت: اگر مدنیت و پیش‌بینی‌پذیری را جزء ویژگی‌های جامعه امروز بگیریم می‌توانیم همان تئوری‌های ۴۰ الی ۵۰ سال اخیر را که برای بررسی نسبت بین ارتباطات و توسعه در ایران مورد توجه قرار می‌دادند، بازخوانی کنیم و آن پیروزی رسانه‌های کوچک در برابر رسانه‌های بزرگ بود. مهم این است که در رسانه‌های کوچک، عاملیت فرد و ایستادگی در برابر اداره شوندگی دیده می‌شود. رسانه‌های کوچک رسانه‌هایی هستند که نمی‌توانند به صورت متمرکز اداره شوند. حال این اداره شدن ممکن است توسط پول یا قدرت سیاسی یا محدودیت فرهنگی باشد. این رسانه‌های کوچک، رسانه‌هایی هستند که شالوده‌های محدودیت‌های رسمی را مورد چالش و پرسش قرار می‌دهند. در رسانه‌های کوچک (تلگرام، اینستاگرام، کارهای ابداعی توسط جوان‌ها و …) هم عاملیت انسانی و هم اعتماد مهم است.

او در ادامه با اشاره به اهمیت توجه به بعضی عوامل گفت: این عوامل جزء ظرفیت‌های جدید در ایران هستند و می‌توانند هم در خدمت توسعه ارتباطات و هم در خدمت توسعه همه جانبه باشند. اولین عامل تقویت زیرساخت‌های ارتباطی است. به عبارتی روستاها امروزه قدرت استفاده از شبکه‌های اجتماعی را دارند و این را هم می‌توان جزو موفقیت‌های دکتر روحانی دانست. عامل دوم که مهم است، عامل فرهنگی و سیاسی است. مقاومت در برابر فیلتریگ نه تنها یک خواسته عمومی بلکه به یک خواسته از سوی دولت هم تبدیل شد. یعنی دولت هم، از این نظر در کنار جامعه بود و هر دو فیلترینگ را به سود کشور نمی‌دانستند و سعی می‌کردند تا محدودیت‌ها را در استفاده از فضای مجازی کمتر کنند.

تبدیل روابط عمومی منفعل به فعال

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی ادامه داد: سومین عامل توجه به تحولی است که در ساختار روابط عمومی رخ داد. روابط عمومی منفعل به روابط عمومی فعال تبدیل شد. اگر این روابط عمومی که ما در این سه هفته زمان انتخابات شاهد آن بودیم، در این سه سال و نیم در کشور وجود داشت؛ قطعاً همزبانی میان دولت و مردم خیلی بیشتر می‌شد و به حرف‌های مشترکی می‌رسیدند.

خانیکی با اشاره به صحبت‌های مطرح شده در نشست بیان کرد: دوستان به همسویی بین رأی روستاها و رای شهرها اشاره کردند. روستاها چون معمولاً به جای این که تبلیغات را از رسانه‌ها بشنوند، آثار تغییرات را از خرید تضمینی محصولات کشاورزی‌شان تا خودکفایی در گندم و … را می‌دیدند. می‌توان گفت مشهودترین بخش در جامعه بودند که نسبت به تبلیغات علیه دولت مقاومت نشان دادند و این نشان دهنده ضرورت فعال شدن یا ماندن روابط عمومی است.

رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات با بخش‌بندی روابط عمومی در این دوران به روابط عمومی رسمی و غیر رسمی گفت: روابط عمومی رسمی همان بخشی بود که نهادها و دستگاه‌های رسمی با سرعت عمل در مورد عملکردها و پرسش‌ها پاسخ می‌دادند. مهمتر از آن روابط عمومی غیر رسمی بود که شکل گرفت. روابط عمومی غیر رسمی همان چیزهایی بود که با عنوان تغییرات محسوس، ناگفته‌هایی که مسئولان دستگاه‌ها داشتند یا در همین اینفوگراف‌ها، موشن‌گراف‌ها و … دیده می‌شد. این قسمت معمولاً توسط دستگاه‌های رسمی انجام نمی‌گرفت. بلکه می‌توان آن را در فعال شدن نهادهای مدنی همچون سمن‌ها، تشکل‌های مختلف یا حتی گروه‌های خانوادگی و… دید.

کنشگران خود را در فضای مجازی محبوس نکردند

خانیکی به فعال شدن کنشگری جامعه به عنوان عامل چهارم اشاره کرد و گفت: ما ارتباطات را وقتی می‌بینیم که فعالان ارتباطی کنشگران سیاسی می‌شوند. یعنی وقتی کنشگران وارد حوزه ارتباطات می‌شوند در آن زمان اتفاق بزرگی رخ می‌دهد. بیشتر این ابتکار عمل‌ها با سرمایه‌گذاری و هزینه پول نبود بلکه ابتکار عملی بود که توسط دانشجویان، فارغ‌التحصیلان دانشگاهی و امثال این‌ها رخ می‌داد. جامعه کنشگر بود که توانست تأثیرگذار باشد. نکته آخر این بود که کنشگران فضای مجازی خود را در فضای مجازی محبوس نکردند و وارد جامعه شدند و به همین دلیل شکاف یا فاصله بین فضای مجازی و واقعی کمتر شد.

او در پایان سخنان خود گفت: این پیش‌بینی‌پذیری جامعه ایرانی را در انتخابات ۹۶ باید محصول مجموعه‌ای از تغییرات و تحرکات اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی دید. فقط و فقط آن را به سیاست محدود نکرد. به همین دلیل در بسیاری از جهات می‌بینیم کنشگران سیاسی هنرمندان، شهروندان معمولی و نیز افرادی که نفع شخصی در انتخابات ندارند ولی وارد انتخابات شدند. به نظر من باید خیلی به این مجموعه توجه کرد. چون حماسه بزرگی خلق شده که عناصر کاملاً عقلانی و قابل محاسبه دارد.

نشست علمی«نقش فضای مجازی در کمپین‌های انتخاباتی» بعدازظهر روز یکشنبه هفتم خرداد ماه در آمفی تئاتر دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد. سخنرانان این نشست هادی خانیکی، رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات؛ حمید رضا جلایی پور، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران؛ نوید رجایی‌پور، بهروز شجاعی و علی پیرحسینلو از پژوهشگران و فعالان کمپین‌های انتخاباتی در دوازدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری بودند.