گفتمان‌های انتخاباتی نامزدها در مناظرات/ تعدادی از نامزدها در چرخه گفتمان‌سازی از اخلاق خارج شدند

استاد ارتباطات دانشگاه امام صادق(ع) با ارائه تحلیلی از گفتمان نامزدها، برای هرکدام از این نامزدها یک جهت‌گیری معنایی و یک جایگاه گفتمانی را ذکر کرد و گفت: در مناظرات شاهد مطرح کردن گفتمان‌سازی شکاف اقتصادی، فساد گسترده، ناکارآمدی، اخلاق و سیاه‌نمایی بودیم که برخی نامزدها سعی در برجسته‌سازی آن داشتند.

به گزارش عطنا، در بخشی از مراسم بزرگداشت استاد محمود مختاریان که اردیبهشت‌ماه جاری در حوزه هنری تالار سوره با حضور استادان دانشگاهی و دانشجویان روزنامه‌نگاری و روابط عمومی برگزار شد، دکتر حسن بشیر، عضو هیئت علمی دانشکده معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق(ع) به سخنرانی پرداخت.

دکتر بشیر در سخنانی با محوریت «گفتمان‌های انتخاباتی در مناظرات نامزدهای ریاست جمهوری» گفت: رسانه، گفتمان و انتخابات سه واژه مهم هستند که به یک بحث فراتر به نام «گفتمان اطلاع‌رسانی» و «گفتمان جمهوری اسلامی» مرتبط می‌شوند.

وی در این باره، سه حوزه گفتمان انقلاب اسلامی، گفتمان انتخاباتی و گفتمان سیاسی را مطرح کرد.

بشیر ابعادگفتمان سیاسی را شامل ابعاد عقیدتی ، ابعاد قانونی جایگاه انتخابات وگفتمان انتخاباتی دانست و افزود: در بحث ابعاد سیاسی، استقلال، آزادی و جمهوری اسلامی مهمترین داده‌های اساسی از اول انقلاب تاکنون بوده‌اند.

عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) ادامه داد: در بحث عقیدتی بحث جمهوریت مطرح است که به لحاظ ارتباط آن با مفهوم اسلامیت و نوعی از جایگاه مشروعیت در بعد ارتباطی می‌تواند برجسته و مهم باشد.

وی در همین موضوع خاطرنشان کرد: بحث انتخابات و مشروعیت مردم و تقسیم قدرت در راستای جمهوریت اهمیت دارد، بنابراین مسئله تقسیم قدرت بین مردم و دولت در حوزه مباحث مهم اعتقادی از جمله جمهوریت و اسلامیت و از گفتمان‌های مهم انتخابات قرار می‌گیرد.

دکتر بشیر درباره ابعاد قانونی جمهوریت چهار دال را به عنوان چهار حوزه اساسی مطرح کرد که عبارت‌اند از: قانون اساسی، احکام اسلامی، مقررات مورد قبول جهانی و احکام مصلحتی.

استاد دانشگاه امام صادق(ع) گفت: قانون اساسی بسیاری از مباحث ما را دربرگرفته است و به عنوان یک نسخه قانونی جامع جمهوری اسلامی مطرح است، بنابراین وجود این قانون در همه موارد از جمله انتخابات مهم است.

وی ادامه داد: بحث احکام اسلامی و ضرورت اجرای احکام اسلامی به شکل پویا، مناسب و به‌روز بسیار اهمیت دارد.

بشیر درباره دال بعدی تصریح کرد: مقررات مورد قبول جهانی از موارد بسیار مهمی است که حداقل جایگاه ما را در ارتباطات جهانی مشخص می‌کند و بدون نفس کشیدن در جامعه جهانی نه این کشور و نه هیچ کشور دیگری نمی‌تواند زنده باشد.

وی اضافه کرد: البته این همزیستی با جهان باید با تکیه بر اصول اسلامی، هویت ایرانی، زبان و تاریخ همراه باشد.

این استاد ارتباطات ادامه داد: همچنین احکام مصلحتی می‌توانند بسیاری از بن‌بست‌ها را حل کنند و در این زمینه توجه به این مسائل و تبیین جایگاه انتخابات با توجه به ابعاد سیاسی، قانونی و عقلایی اهمیت به سزایی دارد.

انتخابات به مثابه مهمترین گفتمان

عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) در ادامه سخنان خود، با اشاره به اینکه در انتخابات چند مسئله مهم داریم که باید محقق شوند، این مسائل را چنین توضیح داد.

تحقق جمهوریت

بشیر درباره نحوه تحقق جمهوریت انتخابات گفت: انتخابات به معنای این است که مردم در آینده خودشان سهیم هستند و در ساخت کشور و نظام جمهوری اسلامی حضور دارند.

تحقق مشارکت مردمی

وی همچنین درباره تحقق مشارکت مردمی یادآور شد: تحقق مشارکت از همه اقشار در انتخابات بدون هیچ محدودیت و مخالفتی در این زمینه اهمیت دارد.

وی با بیان اینکه مشارکت مردمی فقط شعار نیست، تصریح کرد: مشارکت مردمی، یک آگاهی، یک توانمندی، یک عملکرد، یک دیدگاه و یک گفتمان است.

تحقق تقسیم قدرت

 تحقق تقسیم قدرت میان مردم و دولت دیگر موضوعی بود که دکتر بشیر به آن پرداخت و درباره اهمیت جایگاه مردم و حکومت گفت: باید این دو کاملا در جایگاه خودشان قرار بگیرند و هرکدام سهمی از قدرت داشته باشند.

تحقق مشروعیت

این پژوهشگر و استاد دانشگاه با اشاره به اینکه  مشروعیت بر دو نوع الهی و  مردمی، هردو حائز اهمیت هستند، افزود: گفتمان انتخابات بخشی از این مشروعیت را ایجاد می‌کند.

مردم‌سالاری

به بیان دکتر حسن بشیر مردم سالاری با بحث دموکراسی غربی متفاوت است و ما قائل به مردم سالاری اسلامی و ایرانی هستیم.

همسازی انتخابات با گفتمان انقلاب

عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) در ادامه با گریزی به مناظرات تلویزیونی نامزدهای ریاست جمهوری اظهار کرد: دیدیم که در مناظرات کسانی جریان‌های جدید خلق می‌کردند و به نوعی صاحب گفتمان‌های جدید بودند. گفتمان‌هایی که می‌توان گفت در نهایت باید به فرهنگ‌سازی منجر می‌شد.

وی در این‌باره یادآور شد: این فرهنگ‌سازی یک گفتمان است که می‌تواند گفتمان‌های بعدی را جهت دهد و صحت و سقم آنها را نشان دهد. بنابراین ما چهار عنصر اساسی در بحث انتخابات به عنوان عوامل مناسب در گفتمان‌سازی انتخابات داریم.

وی این عناصر را چنین برشمرد: گفتمان‌سازی انقلاب اسلامی (شامل همه مسائل در بعد عقیدتی، سیاسی و قانونی)، گفتمان نامزدها، گفتمان کاربران، رسانه‌ها و ارتباط‌گران حوزه شبکه های اجتماعی و در نهایت گفتمان رسانه‌ها (از رسانه ملی گرفته تا فضای مجازی).

دکتر بشیر در ادامه با اشاره به اینکه در این بحث باید نوعی از همسازی انتخابات با گفتمان انقلابی شکل می‌گرفت، بیان کرد: ارزیابی اینکه چه میزان از این همسازی گفتمانی شکل گرفته است یا نه، با مراجعه به تحلیل‌های مختلف می‌توان به بسیاری از نکات کلیدی پی برد و به عقیده من، در این مناظرات جهت‌گیری کلی در راستای اهداف نظام بخش مهمی بود.

این استاد دانشگاه تاکید کرد: جهت‌گیری‌های متعصبانه از موضع‌گیری‌های رهبری به عنوان شخص اول، جهت‌گیری‌های مرتبط با مشارکت و حضور مردمی و مسئله مردم، حضور مردم، همبستگی مردم، مشارکت مردم و جان‌فشانی مردم برای نظام و انقلاب مسائل محوری در این زمینه بودند.

گفتمان نامزدها

دکتر بشیر با ارائه تحلیلی از گفتمان نامزدها گفت: ما شاهد سه مرحله از مناظرات بودیم و به نظر من، برای هرکدام از این نامزدها می توان یک جهت‌گیری معنایی و یک جایگاه گفتمانی تشخیص داد.

استاد ارتباطات دانشگاه امام صادق(ع) جهت‌گیری نامزدهای انتخاباتی در مناظرات را به ترتیب زیر عنوان کرد:

1. سوال‌کننده، حمله‌کننده و مهاجم آرام که تلاش می‌کرد ضدجریان ایجاد کند. بنابراین یک فهم جدید از جریان‌سازی مطرح شد.


2. حاشیه‌گو، مدافع و اشکال‌گیر که جریان سازی عادی را طراحی می‌کرد. در این بحث‌های گفتمانی می توان جایگاه کلی انتخابات و رابطه آن با مسائلی که مطرح کردم را کاملا مشخص کرد.


3. ضربه‌گیر، پاسخگو و مهاجم خشن که طی آن یک جریان تقابلی شکل گرفت.


4. مسئله‌ساز، بحران‌ساز و مهاجم بدون ترمز که جریان تقابلی را تشدید می‌کرد.


5. موضع‌گیری بالا، تبیین‌کننده، مدافع، مهاجم، جریان‌سازی تقابلی


6. موضع‌گیری میانی، نه دعوا نه بی‌طرفی مطلق، تهاجم نرم و ضدجریان.

دکتر حسن بشیر در جمع‌بندی این موارد اظهار کرد: محصول این بحث ایجاد جریان تقابلی و کمرنگ شدن علی‌رغم وجود ضدجریان در این مباحث است، یعنی برخی نامزدها به سمت جریان تقابلی و پاسخگویی و گاهی حتی انتقام‌گیری و شاید سیاه‌نمایی حرکت می‌کنند.

این استاد دانشگاه دیده‌بانی مداوم را یکی از مسائل بسیار مهم شبکه‌های اجتماعی دانست و ادامه داد: مسئله بعدی نقادی مستمر گفتمان انتخابات است که در همه حوزه‌ها، ابعاد، اقشار و حتی بسیاری از حرکات، سکنات، الفاظ و غیره حضور دارد.

وی افزود: به نظر من یک گنجینه معنایی برای کشور است که علی‌رغم اینکه در خیلی از موارد یک مقدار خروج از اخلاق یا انحراف معنایی و یا اشکالات مبنایی دارد اما می تواند یک ذخیره خیلی مهم برای تحلیل‌های بعدی و شناخت جامعه ایران باشد.

مهمترین بخش گفتمان اخلاقی از دیدگاه این استاد ارتباطات خروج برخی نامزدها از قاعده مناظرات و بسیاری از اصول اخلاقی جامعه بود که نتیجه آن ترویجی بداخلاقی در جامعه است.

وی در ادامه گفت: در این فضا تلاش می‌شد در این شبکه‌ها ارزیابی همه جانبه شکل گیرد، البته جهت‌گیری‌ و سوگیری‌های مختلف که طبیعی و منطقی هم بود،  دیده می‌شد و در نهایت می‌بینیم که ارزیابی همه جانبه تقریبا وجود دارد و با برچسب‌زنی‌های متنوع همراه است.

به بیان دکتر بشیر مباحثی که در گفتمان انتخابات جاری مطرح بود طیفی از بازنمایی، برجسته‌سازی، چارچوب‌سازی، دعوت به پاسخگویی و گفتمان‌سازی را در برمی‌گرفت.

استاد ارتباطات دانشگاه امام صادق(ع) ادامه داد: اولین بحث برای اینکه گفتمان‌سازی شکل بگیرد بحث تعیین گفتمان مناسب است و بدیهی است که رسانه ملی به بعضی از گفتمان‌ها بیشتر پرداخته است.

وی افزود: بررسی ها نشان می‌دهد که رسانه‌های مختلف چپ، راست و بی طرف قطعا در بازنمایی‌ها و برجسته‌سازی‌های خود به مباحثی پرداخته‌اندکه محصول آن نشان دهنده این است که تلاش هر رسانه‌ای در این جهت است که بسیاری از محتواهای ارتباطی را به شکل جدی پیگیری، مطرح و عرضه کنند تا تاثیرگذار باشند.

برجسته‌ترین گفتمان‌سازی رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی در انتخابات96

دکتر حسن بشیر در ادامه پنج مورد از مهمترین گفتمان‌های شکل‌گرفته را مطرح کرد.

گفتمان اقتصادی

این استاد دانشگاه در باره گفتمان اول اظهار کرد: به نظر من هژمونی شدن بحث اقتصادی و بقیه مباحث اجتماعی و فرهنگی کاملا مشخص بود. این مسئله هم می‌تواند به عنوان یک مشکل اساسی مطرح شود و هم به شکل جدی نامزدها و یا جهت‌گیری‌ها به سیاست‌ها را شکل دهد.

وی افزود: به نحوی که نامزدها جتی به بسیاری از مسائل فرهنگی، حقوقی، دینی و فکری نپرداختند و بزرگترین مسئله‌ آنها اقتصاد است. این می‌تواند بحران اقتصادی را در سال‌های ممتد برجسته کند که این برجسته‌سازی ممکن است آثار مخرب فراوانی به دنبال داشته باشد.

گفتمان شکاف اقتصادی

وی یادآور شد: در این مناظرات بحث شکاف اقتصادی به شکل جدی مطرح شد و این شکاف به شکاف سیاسی-اجتماعی و شکاف طبقاتی تبدیل شد، درحالی که بسیاری از مسائل گفتمان اقتصادی معلوم نیست که کاملا به بحث‌های شکاف سیاسی-اجتماعی منجر می‌شود یا نه.

گفتمان فساد گسترده

به بیان این استاد دانشگاه، مناظرات به شدت تحت تاثیر بحث‌های «نجومی» به اشکال مختلف، فساد در حوزه واردات و صادرات و مسائل دیگری که از محتوای آنها تنها بحث فساد گسترده و همه جانبه استخراج می‌شد.

وی خاطرنشان کرد: امری که می‌تواند هم خودزنی و هم غیرمفید باشد. وقتی این گفتمان به این وسعت در جامعه مطرح شود هم می‌تواند اعتمادسازی را از بین ببرد و هم می‌تواند در بعضی از حوزه‌ها و برای بخشی از مردم آگاه‌بخش باشد.

بشیر تصریح کرد: در اینجا بهتر است جامعه علمی ما یک ارزیابی جدی برای آینده این شاخص‌های مهم گفتمانی داشته باشد.

وی در این‌باره دو سوال را مطرح کرد: اول اینکه طرح گسترده یک موضوع با اعتمادسازی چه رابطه‌ای دارد؟ و دوم هم این است که این مسئله با استقرار فکری، فرهنگی، دینی و آرامش اجتماعی چقدر مرتبط است؟

گفتمان ناکارآمدی

عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) با بیان اینکه بحث ناکارآمدی بحث یک دولت یا یک جریان خاص نیست، اظهار کرد: گفتمان ناکارآمدی یعنی من می‌توانم برنامه جامع در حداقل سطح آگاهی‌های خود و در سطح خطوط کلی مطرح کنم یا نه؟ و این خود جامعه است که قضاوت می‌کند.

گفتمان اخلاقی

مهمترین بخش گفتمان اخلاقی از دیدگاه این استاد ارتباطات خروج برخی نامزدها از قاعده مناظرات و بسیاری از اصول اخلاقی جامعه بود که نتیجه آن ترویجی بداخلاقی در جامعه است.

دکتر بشیر درباره همین موضوع گفت: به هر حال رهبرانی که مایل هستند در آینده سکان کشور را به دست گیرند، باید خودشان به مسائل اخلاقی توجه بیشتری داشته باشند تا جامعه ما اخلاقی بماند.

وی تصریح کرد: جامعه ما به ادبیات، تاریخ، شعرو غیره با نگاه جامع اخلاقی، انسانی و اسلامی نگاه می‌کند و ما متعهد هستیم که به این مسئله نگاه جدی داشته باشیم.

ستیز متن-ستیز جامعه

استاد جامعه‌شناسی ارتباطات بین‌الملل در جمع‌بندی سخنان خودبا بیان اینکه متون با یکدیگر ستیز دارند، گفت: در بحث گفتمان انتخابات دیدیم نوعی از ستیز معنایی و ستیز متن‌ها جلوه‌گر مهم مباحث انتخاباتی است که چه در سطح مناظرات و چه در سطح گفتمان‌های مطرح شده دیده می‌شود.

دکتر بشیر چرخه ستیز متن در این موضوع را  به شکل مدل ارتباطی زیر ترسیم کرد:

وی در پایان اضافه کرد: رابرت فیسک معتقد است ستیز متن برای معنی، معادل دقیق ستیز جامعه برای قدرت است. همچنین فوکو در بیانی جامعه را محصول قدرت می‌داند و هایدگر نیز زبان را خالق انسان عنوان می‌کند. از این رو اهمیت گفتمان‌سازی همیشه و در همه ابعاد مطرح است.

گفتنی است مراسم بزرگداشت استاد محمود مختاریان در روز دوشنبه مورخ ۲۵ اردیبهشت سال ۹۶ در حوزه هنری تالار سوره با حضور استادان دانشگاهی و دانشجویان روزنامه‌نگاری و روابط عمومی و البته حضور استاد محمود مختاریان برگزار شد.