آشتی ملی و مصالحه سیاسی بدون هرگونه تبعیضی مشی هاشمی بود

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به واقع‌گرایی آیت‌الله هاشمی اظهار کرد: پیگیری مصالحه سیاسی و آشتی ملی نه‌تنها یک نیاز مبرم، بلکه «مسئولیت مشترک اجتماعی» همگان اعم از «نیروهای اجتماعی»، «دولت»، «نخبگان» و «شهروندان» است. عمل به این وصیت مهم‌ترین میراث هاشمی است.

به گزارش عطنا، ­­مجتبی مقصودی، عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی دانشکده علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکز در نشست «ایران و میراث هاشمی؛ تأملی آکادمیک بر کارنامه سیاسی آیت‌الله» که به همت انجمن علوم سیاسی ایران و با همکاری خانه اندیشمندان علوم انسانی و انجمن مطالعات صلح ایران چهارشنبه 6 بهمن در سالن فردوسی، خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد، به سخنرانی درمورد «میراث هاشمی؛ مصالحه سیاسی و آشتی ملی» پرداخت.

وی گفت: شاهد هیچ‌وقت مثل امروز احساس نیاز به همبستگی ملی، مصالحه سیاسی و آشتی ملی نداشته باشیم. هیچ زمانی مثل امروز شرایط کشور به‌رغم وحدت ظاهری متکثر درعین‌حال متفرق نبود.

مقصودی تصریح کرد: هیچ‌گاه در کشور مثل امروز نیروها در چالش و تعارض فکری، ساختاری و کارکردی نبودند و هیچ‌وقت تشتت و تعارض در بدنه نیروهای اجتماعی به این‌گونه ظهور و بروز پیدا نکرده بود.

وی اضافه کرد: بیش از این بدنه نیروهای سیاسی و اجتماعی در درون حاکمیت هم این‌گونه باهم در تعارض نبودند و شاید بتوان گفت در شرایط کنونی بیش از تعارض میان نیروهای سیاسی، تعارض دوگانه میان حاکمیت و حکومت، جلوه‌گر است.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد تهران مرکز گفت: اگر به‌سادگی پیچیدگی‌های عرصه سیاست متهم نشویم، مهم‌ترین میراث به‌جای مانده از آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی ازنظر روندپژوهی و آینده‌پژوهی ملی، دینی و انقلابی، خاتمه دادن به تنش و منازعه در عرصه مناسبات خارجی و سیاست داخلی است. ضمن‌آنکه در این رابطه مصالحه سیاسی و آشتی ملی می‌تواند بدون تبعیض و گریز در دستور کار قرار بگیرد و چشم‌انداز آرامی را برای کشور ترسیم کند.

وی افزود: اصولاً وظیفه یک سیاست‌مدار عمل‌گرا و واقع‌گرا جز این نیست و از این منظر هاشمی از سال 1368 محصول تلاش سیاست‌مداری عمل‌گرا، واقع‌گرا و مصلحت‌جو است.

مقصودی خاطرنشان کرد: لذا به نظر می‌رسد، پیگیری مصالحه سیاسی و آشتی ملی نه‌تنها یک نیاز مبرم، بلکه «مسئولیت مشترک اجتماعی» همگان اعم از «نیروهای اجتماعی»، «دولت»، «نخبگان» و «شهروندان» است. عمل به این وصیت مهم‌ترین میراث هاشمی است.

وی با بیان اینکه از تاریخ فوت آیت‌الله هاشمی نزدیک به سه هفته می‌گذرد و این زمان برای ارزیابی یک شخصیت تأثیرگذار بسیار کم است، گفت: مراسم تشیع و خاک‌سپاری هاشمی، دومین مراسم تشیع چندمیلیونی پس از آیت‌الله خمینی است که برخی منابع تعداد افراد شرکت‌کننده در آن را دو میلیون و 500 هزار نفر تخمین زده‌اند. حضور طیف مختلف و متنوع نیروهای سیاسی و اجتماعی، از منظر «پراگماتیستی و رئالیستی» و به‌رغم اقبال‌ها و بداقبالی‌ها، مظهر گرایش جامعه با این شخصیت و ظرفیت مصالحه و آشتی سیاسی در جامعه است.

هاشمی به قضاوت تاریخ و قضاوت تاریخی توجه داشت همچنان که امیرکبیر را در آینه تاریخ می‌دید، نمی‌توانست به چهره‌ای که آیندگان از او ترسیم می‌کنند، بی‌اعتنا باشد.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد تهران مرکز اظهار کرد: در این‌ ارتباط فراموش نکنیم، «تاریخ» بزرگ‌ترین داور در ارزیابی رهبران است. هرگونه بزرگ‌نمایی، کوچک‌نمایی، به حاشیه‌رانی‌های دولتی در درازمدت، پاسخی معکوس و منفی برجای می‌گذارد. می‌توان برای مدتی تاریخ را دست‌کاری کرد ولی قضاوت تاریخی بُرنده و سخت است. به همین دلیل برخی زمان را مهم‌ترین عنصر برای ارائه تحلیل و تفسیرهای واقعی می‌دانند و تعجیل در تاریخ‌نگاری را نمی‌پسندند. به همین علت ما نه قصد تاریخ‌نگاری، بلکه از منظر مرور گذرا و برخی درس‌آموزی‌های این بحث را ارائه می‌کنیم.

وی در ادامه به کارنامه آیت‌اله هاشمی‌رفسنجانی در ارتباط با مصالحه سیاسی و آشتی ملی اشاره کرد و گفت: زندگی سیاسی آیت‌اله هاشمی را از ابعاد مختلف می‌توان سنجید و دسته‌بندی کرد.

 مقصودی از منظر و رویکرد مصالحه سیاسی و آشتی ملی زندگی هاشمی را به دو دوره تقسیم کرد و افزود: از شروع مبارزه سیاسی از دهه 1340 تا 1368 (که هدف این بررسی نیست ولی در قالب کنشگری انقلابی قابل تبیین و ارزیابی است) و از 1369 تا 1395 دوران کنشگری مصالحه‌جویانه، آشتی‌خواهی و تفاهم‌طلبانه است.

وی به عملکرد آیت‌الله هاشمی از منظر مصالحه‌جویی و آشتی‌طلبی در عرصه سیاست داخلی و خارجی اشاره کرد و افزود: اتخاذ رویکرد سازندگی فراتر از اختلافات جناحی به‌مثابه یک ضرورت اجتماعی و سیاسی‌اش، کمک به تقویت و گسترش بنیان‌های طبقه متوسط جدید، حضور در جایگاه نماز جمعه، فعالیت در جایگاه ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام، پذیرش قواعد انتخاباتی و صندوق انتخابات به‌عنوان مهم‌ترین نهاد و ابزار مصالحه، تلاش برای مصالحه سیاسی بعد از وقایع 1388، کمک به حل‌ و فصل موضوع گروگان‌گیری و کمک به خاتمه جنگ تحمیلی عراق علیه ایران ازجمله عملکرد او در زمینه مصالحه‌جویی و آشتی‌طلبی در عرصه سیاست داخلی و خارجی است.

مقصودی اضافه کرد: تلاش برای همکاری‌های منطقه‌ای و تنش‌زدایی در روابط ایران با غرب که حتی اکنون و در اوج تنش‌های موجود در روابط ایران و عربستان، پیام تسلیت پادشاه عربستان به مناسبت فوت آیت‌الله‌ هاشمی از عمق آینده‌اندیشی و مصالحه‌جویی میان دو قطب جهان اسلام خبر می‌دهد.

وی به نقش و جایگاه مصالحه‌گری و موازنه‌بخشی آیت‌الله هاشمی را متأثر از چهار حوزه دانست و آن‌ها را شامل جایگاه نهادی و سازمانی، رویکرد آینده‌نگرانه برای کشور و قضاوت تاریخ، منش و کنش واقع‌گرایانه و عمل‌گرایانه و حفظ و گسترش انقلاب از مسیر مصالحه سیاسی و آشتی ملی دانست.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد تهران مرکز از جایگاه نهادی و سازمانی به مسئولیت ریاست جمهوری به‌عنوان نهاد هماهنگ‌کننده قوا و استمرار آن در نهاد مجمع تشخیص مصلحت برای مصلحت‌اندیشی، مصالحه‌جویی و موازنه بخشی اعم از رفتاری، راهبردی و تقنینی در تصویب قوانین و در حل‌وفصل اختلافات شورای نگهبان و مجلس اشاره کرد و گفت: مشکلات پیش روی کشور، تجربه تاریخی کشور و وضعیت همسایگان موجب احتیاط در کنشگری‌های سیاسی هاشمی شد.

وی در همین رابطه خاطرنشان کرد: هاشمی به قضاوت تاریخ و قضاوت تاریخی توجه داشت همچنان که امیرکبیر را در آینه تاریخ می‌دید، نمی‌توانست به چهره‌ای که آیندگان از او ترسیم می‌کنند، بی‌اعتنا باشد.

وی به منش و کنش واقع‌گرایانه و عمل‌گرایانه هاشمی اشاره کرد و گفت: «ارزش‌مداری، واقع‌گرا و عمل‌گرا» مهم‌ترین صفت هاشمی است که در عین آرمان‌خواهی فارغ از صحت‌وسقم آن به واقعیت اطراف خود اعم از داخلی و خارجی بی‌اعتنا نبود. ضمن‌آنکه شاید هم راز و رمز اجماع نیروهای مختلف سیاسی بر جایگاه مصالحه‌جویانه و آشتی‌خواهانه او متأثر از این ذهنیت بود.

مقصودی با بیان اینکه حفظ و گسترش انقلاب از مسیر مصالحه سیاسی و آشتی ملی بسیار مورد توجه هاشمی بود، افزود: در کنار تجربه طولانی مبارزاتی، منطق زمانه را دریافت. به این جمع‌بندی رسیده بود که عصر اقدامات رادیکال و افراطی بسر آمده است. منطق زمانه گفتگو است و ارائه‌ی «الگوی حکمرانی خوب و مصالحه‌جو» در عصر کنونی می‌تواند، چاره‌ساز باشد.

وی اذعان کرد: آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی فراز و فرودهای یک سیاست‌مدار کهنه‌کار را داشت. در کارنامه وی علاوه بر توفیق‌ها و دست‌آوردهای فراوان، شکست‌ها، ابهامات و عدم توفیق‌هایی را نیز می‌توان یافت.

مقصودی افزود: عملکرد آیت‌الله هاشمی به‌ویژه در یک دهه اخیر شیب ملایم و رو به صعودی را در ارزیابی میراث وی برجای می‌گذارد که در این برآورد مثبت ارزیابی می‌شود و می‌توان ادعا کرد که در حیات سیاسی و بعد از فوت خود با حضور گسترده مردم، تصویری از مصالحه سیاسی و آشتی ملی از خود برجای گذاشت.