برای اشتغال نمی‌توانیم معجزه کنیم

طرح تکاپو مهم‌ترین طرح این روزهای وزارت تعاون، کار و رفاه امور اجتماعی برای مقابله با بحران بیکاری است؛همان طرحی که حمایت احمد میدری، معاونت رفاه وزارت کار و سازمان یونیدو را پشت سر خود دارد و مبتنی بر اشتغال بدون سرمایه است. اما حسن طایی ، عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی و معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزیر کار بسته سیاستی – اجرایی دیگری برای اشتغال طرح کرده که طرح تکاپو را در ذیل و هم راستای همان بسته خود می‌داند. از این‌رو به نظر می‌رسد که بین دستگاه‌های مرتبط در وزارت کار، تعاون و امور اجتماعی درباره حساسیت و میزان اهمیت طرح تکاپو چندان توافق وجود ندارد، زیرا عده‌ای این طرح را ملی عنوان کرده و عده‌ای همچون طایی (اگرچه این طرح را مهم می‌دانند) معتقدند که تنها بخشی از مشکلات را حل می‌کند و کلیت مشکل باید با هماهنگی نهادهای حاکمیتی حل شود. با توجه به اهمیت موضوع، از حسن طایی معاونت توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه امور اجتماعی درباره میزان هماهنگی و انسجام دستگاه‌های دولتی با وزارت کار پرسش کردیم تا جریان‌های داخلی این وزارتخانه را بیشتر بشناسیم. این مقام مسئول که خود را وزیر بیکاران می‌داند، در قبال این پرسش چند ثانیه‌ای مکث می‌کند؛ به فکر فرو می‌رود و درخلال پاسخش بارها مکث می‌کند تا شاید کسی را نیازارد و پاسخی درخور بدهد. در ادامه گفت‌وگو با حسن طایی معاون اشتغال وزارت کار را می‌خوانید.

طرح تکاپو ظاهرا طرح جدید دولت برای حل معضل اشتغال است اما خیلی‌ها بر این عقیده‌اند که مبادا این طرح هم به سرنوشت طرح‌های دیگری که در تمام این سال‌ها اجرا شده بود دچار شود و به موفقیت نرسد. شما این طرح را تا چه اندازه جدی می‌دانید؟
همواره یک سیاست و یک برنامه خاص نمی‌تواند به تنهایی مشکل اشتغال را حل کند. حل معضل اشتغال باید تبدیل به یک دغدغه ملی شود. اشتغال مسأله فرادستگاهی و فرابخشی است. یعنی تمام دستگاه‌های دولتی مسئول ایجاد اشتغال هستند. بنابراین از طرح تکاپو هم نمی‌توان انتظار داشت که به تنهایی معجزه کند.

معجزه که نه اما آیا می‌تواند مشکل اشتغال را حل کند؟
طرح تکاپو طرحی است که اگر اجرا شود می‌تواند در بازار کار بهبود ایجاد کند. معنای بهبود این نیست که بتواند اشتغال میلیونی ایجاد کند و مسأله بیکاری را به‌طور کل حل کند. علاوه بر این طرح، ما در وزارتخانه یک بسته سیاستی توسعه اشتغال پایدار تهیه کردیم که در آن‌جا مجموعه اقداماتی که دستگاه‌های دولتی باید انجام دهند را لیست کردیم.

آیا اکنون ما شاهد دو رویکرد متفاوت در وزارت کار نیستیم؟ هم شما از بسته اشتغال زا خبر می‌دهید و هم در بدنه وزارت کار عده‌ای به دنبال اجرای طرح تکاپو هستند. آیا این موازی‌کاری نیست؟
خیر. به هیچ‌وجه. اگر آن بسته اجرا شود، بردش می‌تواند حتی از این طرح‌ها هم بیشتر باشد. درعین‌حال طرح تکاپو ذیل همان بسته سیاستی اشتغال پایدار است.

در این بسته مثلا پیش‌بینی کرده‌اید در چه بازه زمانی و چه مقدار شغل می‌توانید ایجاد کنید؟
بسته به اعتبار و بودجه‌ای است که در اختیار این کار قرار بگیرد. هر وقت بودجه برای این طرح یعنی بسته پیشنهادی ما تعیین شود ما می‌توانیم راجع به خروجی زمانی و کمی‌اش پیش‌بینی کنیم.

دولت با مشکل مالی و بودجه‌ای مواجه است؛ آن هم در شرایط تحریم و کاهش قیمت نفت. به همین دلیل هم یونیدو با همکاری بخشی از وزارت کار مانند معاونت رفاه به دنبال اجرای طرح تکاپو است تا بتوانند با بودجه کم بیشترین اشتغال را ایجاد کنند اما شما کاملا خلاف این طرح، می‌خواهید با بودجه، اشتغال بسازید. آیا با وضع فعلی کشور به بودجه‌گیری امیدوارید؟
این دو طرح در تقابل هم نیستند. قبول دارم که کشور به لحاظ مالی در تنگنا قرار دارد و محدودیت‌هایی برای بودجه‌ریزی وجود دارد اما این بسته کار خودش را می‌کند. طرح تکاپو هم ذیل این بسته راهش را ادامه می‌دهد. ممکن است به خاطر بودجه، کمی محدود شود اما راهش را ادامه می‌دهد.

طراحان طرح تکاپو معتقدند که در دوران رکود اقتصادی می‌توان شغل‌های مغفول مانده را احیا کرد. آیا می‌توانند چنین کاری را انجام دهند؟
اگر این طرح بودجه نداشته باشد که نمی‌تواند اجرایی شود. بالاخره باید اعتبارش تعیین شود و بودجه‌اش تخصیص داده شود تا بتوانند اجرایی کنند.

برای بودجه‌دهی به طرح‌های ملی یک عزم ملی هم نیاز است. فکر می‌کنید طرح تکاپو این شرایط را دارد؟
طرح تکاپو یک طرح ملی نیست. برای طرح ملی ایجاد اشتغال باید سراغ نظام تخصیص منابع سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی یا سیاست‌های پولی و اعتباری بانک مرکزی یا سیاست‌های مالی وزارت دارایی رفت. اصل تمام سیاست‌هایی که در بازار کار وجود دارد یکی سیاست‌های کلان موثر است؛ سیاست فعال، منفعل و تنظیمی. اصل اشتغال هم در سیاست‌های کلان است. یعنی سیاست‌های پولی مالی و اعتباری و فناوری و سیاست‌های آموزشی. آن‌جا باید تمهیداتی اندیشیده شود و طرحی ملی درانداخته شود اما وزارت کار براساس اختیارات خودش دارد بحث بنگاه‌های اشتغال و طرح تکاپو را مطرح می‌کند. دامنه این طرح اما خیلی زیاد نیست.

وزارت کار اصولا به اندازه توان خود چه راهکارهایی برای حل معضل اشتغال در نظر گرفته است؟
ما در بسته سیاستی اجرایی به‌طور دقیق به شناخت معضلات و موانع و ارایه راهکار پرداختیم که خدمت شما به صورت مکتوب ارایه خواهم کرد.

شما به همکاری سایر دستگاه‌های اجرایی برای حل معضل اشتغال اشاره کردید. فکر می‌کنید این همکاری اکنون وجود دارد؟
همواره برای ایجاد اجرای بهتر سیاست‌های بازار کار نیازمند همکاری دستگاه‌های اجرایی هستیم.هرقدر این همکاری بهتر باشد و هرقدر خرد لازم برای همکاری وجود داشته باشد این معضل سامان بهتری پیدا می‌کند. ما در حد تلاش مان، وظیفه مان این بود که بتوانیم سطحی از هماهنگی‌ها را به وجود بیاوریم تا معضل ملی بیکاری حل شود.

دولت ظاهرا در یک سردرگمی به سر می‌برد و با کوه عظیمی از مشکلات دست و پنجه نرم می‌کند اما برای حل بخش زیادی از این معضلات نتوانسته یک هماهنگی ایجاد کند. مثلا در مسأله اشتغال می‌بینیم در خود وزارتخانه هم طرح‌های متفاوتی وجود دارد. آیا با عدم وجود برنامه‌های واحد و همکاری‌های واحد می‌توان معضل ملی و مهمی همچون بیکاری را حل کرد؟ دولت چگونه می‌تواند از این دور باطل خارج شود؟
این تحلیل شماست. دولت همیشه تلاش می‌کند برای هماهنگی و سازماندهی دستگاه‌های اجرایی. شاید هر دوره نسبت به دوره قبل فقط بتوانیم این میزان هماهنگی را یک اپسیلون بالاتر ببریم اما این‌که بگوییم دولت در چرخه باطلی افتاده، درست نیست. مثل همین طرح تکاپو و این دوره آموزشی که برای معاونان مدیران کل استان‌ها گذاشتیم و سعی کردیم اینها را با همدیگر و همچنین با بهزیستی و فنی و حرفه‌ای هماهنگ کنیم تا بلکه کار را جلو ببریم.

علاوه بر هماهنگی بین دستگاه‌های مختلف یکی از مشکلات عدیده طرح‌های بزرگ نحوه اجرای شان در سطح‌های پایین‌تر است. یعنی مشکل آن‌جا آغاز می‌شود که طرح باید در شهرستان‌ها و در سطح ملی توسط مدیران آن مناطق اجرا شود. تقریبا اکثر طرح‌های ما به این سطح که می‌رسند متوقف می‌شوند یا نتیجه عکس می‌دهند. درباره طرح تکاپو یا حتی بسته سیاستی معاونت کار چطور می‌خواهید با این مشکل مواجه شوید؟
من در کلاس‌های آموزشی که برای معاونان مدیران کل استان‌ها برگزار شده بود، ماتریس هماهنگی بین سطوح مختلف مدیریتی را ترسیم کردیم و سعی می‌کنیم طبق این ماتریس هماهنگی برای مدیران ارشد و مدیران میانی و حتی مدیران محلی در سفرهایی که هر هفته انجام می‌دهیم شرح وظایف را به درستی توضیح دهیم. ما به‌طور پیوسته به دنبال ایجاد هماهنگی درون سازمانی هستیم. ما تلاش می‌کنیم وضع مان بهتر شود اما این‌که انتظار داشته باشید طرح‌های ما تمام مشکلات کشور را حل کند خیر، این‌گونه نخواهد بود. من می‌توانم درباره طرح تکاپو و اشتغال پایدار صحبت کنم. نمی‌توانم درباره آقای روحانی و دولت صحبت کنم.

به‌عنوان یک مقام ارشد و معاونت اشتغال وزارت کار فکر می‌کنید چقدر به حل معضل اشتغال می‌توان امیدوار بود؟
در کوتاه‌مدت که راه حلی وجود ندارد. در میان‌مدت و بلندمدت اگر انسجام سیاستی و فکری و اراده لازم در میان سیاست‌گذاران و مقامات مسئول وجود داشته باشد حتما مشکل اشتغال حل خواهد شد.

هدف اولیه وزارت کار برای حل مسأله اشتغال، ارتقای کدام یک از گروه‌های شغلی است؟
همه شغل‌ها. ما می‌خواهیم شغل ایجاد شود. در تمام مناطق و مشاغل.

بعضی از کشورها مانند کره‌جنوبی روی محور خاصی برای توسعه برنامه‌ریزی می‌کنند و بعد از موفقیت در آن محور سراغ محورهای دیگر می‌روند. آیا برای مسأله اشتغال هم روی محور خاص و مشاغل خاصی برنامه‌ریزی شده یا کلیت تولید و رونق در تمام عرصه‌ها را مدنظر قرار داده‌اید؟
ما اکنون می‌توانیم بیشتر روی مشاغل خدماتی مانور دهیم. از‌ آی تی بگیرید تا توریسم و صنایع‌دستی و خدمات نوین پزشکی در کنار فعالیت‌های تولیدی.

یعنی برای وزارت کشور ایجاد شغل‌های تولیدی بیش از سایر حوزه‌ها اهمیت دارد؟
به‌هرحال حساسیت ما روی تولید بسیار زیاد است. البته نباید فقط به تولید فکر کرد. چون اقتصاد یک زنجیره به هم پیوسته است و ما باید برای تمام حلقه‌ها برنامه داشته باشیم.

اما این قضیه هماهنگی وسیعی بین دستگاه‌های اجرایی و حکومتی می‌طلبد. آیا این هماهنگی وجود دارد؟
وظیفه شورای اشتغال هم همین است. شورای اشتغال کانون هماهنگی سیاست‌های اقتصاد کلان موثر بر بازار کار است.

ظاهرا مشکل ما همین مسأله انسجام است. ظاهرا این مشکل نه فقط در بخش اشتغال که در تمام حوزه‌های اقتصادی و غیراقتصادی هم وجود دارد. آیا شما به‌عنوان یک مدیر اجرایی امیدوار به وجود انسجام ملی برای حل معضل ملی بیکاری هستید؟
در طول تمام عمر مدیریتی من در معاونت اشتغال همین ایجاد انسجام و هماهنگی تمام هم و غم من بوده است. اگر این انسجام ایجاد شود براساس همین منابع و اختیارات موجود – اگرچه زیاد نیست اما می‌توان موفق بود.

شما از کدام دستگاه‌ها و نهاد انتظار هماهنگی و همکاری بیشتری دارید؟
نگاه من بیشتر به خود مردم و خانواده‌هاست. بحث من این است که در ابتدا مردم همین مشاغلی را که وجود دارد قدر بدانند. اگرچه پذیرش این، مشکل است و شاید کاری که به آنها پیشنهاد می‌شود شایسته نباشد ولی کار مطلوب و شایسته را باید ساخت. برای اکثریت این موقعیت وجود نداشته که از همان ابتدا سر کار مطلوب شان باشند. ما الان مشاغل خالی بسیاری داریم که بسیاری از جوانان این مشاغل را نمی‌پذیرند. مثلا می‌گویند امنیت شغلی ندارد یا حقوقش کم است یا شخصیت کاری ندارد. من می‌گویم در ابتدای امر باید این مشاغل را پذیرفت تا آبدیده شویم و صاحب تجربه شویم بعد می‌توانیم رزومه مشخصی داشته باشیم و به مراتب بالاتر برسیم.
آیا این انتظار زیادی از مردم نیست؟
به‌هرحال واقعیت جامعه ما فعلا همین است. نمی‌توانیم خودمان را گول بزنیم. من دغدغه‌های مردم را می‌دانم اما تا حل نشدن کامل معضل اشتغال چاره‌ای نداریم.
آیا شما آمار و مستنداتی دارید که بسیاری از مردم حاضر به پذیرش بسیاری از شغل‌ها نیستند. چون من کسان بسیاری را می‌شناسم که حاضرند با مدارک تحصیلی بالا حتی شغل‌های پایین جامعه را نیز تصاحب کنند تا بلکه ممر درآمد حداقلی داشته باشند.
شاید این نمونه‌هایی که شما می‌گویید هم وجود داشته باشند اما بنده براساس مستندات حرف می‌زنم و مستندات و تحقیقات ما نشان داده که ما مشاغل بسیاری داریم که خالی مانده‌اند و مردم حاضر به پذیرش آنها نیستند. سخت است چنین انتخابی اما خب واقعیت کشور ما هم همین است.

منبع: شهروند