برگزاري نشست آينده دانشگاه ايراني و مسئله آزادانديشي

عطنا - نشست آینده دانشگاه ایرانی و مسئله آزاداندیشی به میزبانی موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی و همکاری اندیشگاه بیانیه گام دوم انقلاب برگزار شد.

نشست آینده دانشگاه ایرانی و مسئله آزاداندیشی با حضور و سخنرانی محمدمهدی ذوالفقارزاده عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و مدیرکل دفتر سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی امور فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، دکتر مهدی فاتح راد عضو هیئت‌علمی دانشگاه صنعتی شریف و دکتر محمود عیسوی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی و ارائه نظر اعضای هیئت علمی موسسه برگزار شد.

ذوالفقارزاده در این نشست گزارشی از عملکرد معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم ارائه داد و گفت: در بحث آزاداندیشی در دانشگاه‌ها، کرسی‌های آزاداندیشی نقش مهمی دارند که طی سال‌های شیوع کرونا با توجه به تعطیلی همه فعالیت‌های فرهنگی این کرسی‌ها نیز تعطیل شده بودند.

کرسی‌های آزاداندیشی، راهی برای تحقق آزاداندیشی در دانشگاه‌ها

وی افزود: با توجه به این امر از اوایل مهرماه جاری برگزاری کرسی‌ها به شکلی جدی‌تر دنبال شد و طی دو نامه به روسای دانشگاه‌ها از آن‌ها خواستیم این کرسی‌ها را در پنج قالب گفت‌وگوی آزاد دانشجویی، مناظره، میزگرد، کرسی نقد و مطالبه‌گری و بر اساس شیوه‌نامه‌های جدید برگزار کنند.

این مقام وزارت علوم تاکید کرد: با توجه به پاسخ مقام معظم رهبری به نامه جمعی از دانشگاهیان در سال 1381، تنها قید در کرسی‌های آزاداندیشی «منطق و اخلاق و حقوق معنوی و مادی دیگران» است و وزارت علوم از همه طرف‌ها در این زمینه حمایت می‌کند.

به گفته ذوالفقارزاده اهداف این کرسی‌ها تقویت زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی، پویایی فکری، افزایش حس مسئولیت‌پذیری و مسئله‌مندی دانشجویان، ارتقای سطح تعامل و همدلی و تضارب آرا میان افکار و گرایش‌های متنوع، تعدیل شرایط هیجانی و رادیکال فضای دانشجویی به سوی شرایط مسالمت‌آمیز، تمهید گفتمانی و فرهنگی برای سیاست‌گذاری حول مسائل سیاسی کشور است.

مدیرکل دفتر سیاستگذاری و برنامه‌ریزی امور فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم افزود: گام اول در زمینه کرسی‌های آزاداندیشی احیا و گام دوم کیفیت ارتقا، تنوع مخاطبان و تنوع برگزارکنندگان است. در زمینه احیای این کرسی‌ها از اول مهر تا 18 دی 1401، تعداد 596 کرسی برگزار کردیم. بر همین اساس میزان برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی در دانشگاه‌های دولتی در سال 1398 حدود 52 کرسی و در سال جاری 72 کرسی بوده است که افزایش 38 درصدی را در همین مدت نشان می‌دهد.

البته بیشترین کرسی‌ها یعنی 57 درصد از کرسی‌ها بین تشکل‌های مختلف، توسط بسیج دانشجویی برگزار شده است که مایل هستیم تشکل‌های دیگر نیز به شکل جدی‌تری در برگزاری کرسی‌ها مشارکت کنند.

وی افزود: موضوعات کرسی‌های آزاداندیشی بیشتر در حوزه فرهنگی اجتماعی و زیرموضوعاتی مانند حوادث اخیر، فضای مجازی و رسانه، مناسبات ایران و امپریالیسم، مطالبه از مسئولان، حجاب و غیره، در حوزه دینی؛ توجه به تاریخ اسلام، معنای زندگی، دینی، پرسشگری دینی، در حوزه سیاسی؛ تغییرات اجتماعی، کنش ارتباطی، آمریکا و جهان غرب، بحران و تنگنای اقتصادی، ایجاد فضای صمیمیت و در حوزه علمی؛ در مورد دین و اخلاق علمی، قرآن پژوهی و فضای معنایی، اقتصاد و اقشار جامعه و سلامت برگزار شده است.

حضور نماینده دستگاه‌ها برای پاسخ به مطالبات دانشجویان در دانشگاه‌ها

ذوالفقارزاده با اشاره به ضرورت تغییرات در آیین‌نامه کرسی‌های آزاداندیشی گفت: در حال اعمال این تغییرات از مسیر و با همکاری شورای عالی انقلاب فرهنگی هستیم.

به گفته وی برخی دانشگاه‌ها توانسته‌اند با تحلیل شعار‌ها و مطالبات دانشجویی به درک بهتری از این مطالبات برسند و اکنون مشخص شده مهم‌ترین مطالبات دانشجویی بیان شده در شعار‌ها چه بوده است؛ بنابراین از نماینده دستگاه متولی خواسته شده تا در دانشگاه حضور یابد و به مطالبات دانشجویان پاسخ دهد.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران تصریح کرد: دو چالش اصلی در کرسی‌های آزاداندیشی این است که به طور کلی در دانشگاه‌ها و در کرسی‌ها حرف جدیدی نداریم و نگاه ما یا به غرب یا به دیگر اندیشمندان است و دوم اینکه فرمالیزم و صورت‌گرایی بر دانشگاه حاکم شده و این امر بر همه شئون دانشگاه سایه انداخته است.

ضرورت توجه و اجرای سند دانشگاه اسلامی

محمود عیسوی نیز در این نشست ضمن اشاره به سند دانشگاه اسلامی گفت: این سند که مدت‌ها برای تدوین آن وقت صرف شده و در سال 1392 نهایی شد، هنوز توسط هیچ کدام از وزارتین علوم و بهداشت به درستی اجرا نشده است.

وی ادامه داد: از 2 سال قبل برای بومی‌کردن سند برای دانشگاه علوم پزشکی فعالیت می‌کنیم، ولی عملیاتی کردن سند به اقتضائاتی نیاز دارد که تا آن‌ها محقق نشود، سند اجرایی نخواهد شد. سند دانشگاه اسلامی محور‌های مختلفی دارد که هر کدام راهبرد‌هایی را شامل می‌شود و برای اجرای هر راهبرد اقداماتی پیش‌بینی شده است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی ادامه داد: اگر دنبال تحول مثبت در کشور هستیم، باید راه‌های منطقی و معقول را برای اجرای آن بیابیم، ولی وقتی فکر راه اجرایی نباشیم، فقط وعده می‌دهیم.

وی در ادامه به توضیح مفهوم آزادی به عنوان مقدمه‌ای برای تحقق آزاداندیشی در دانشگاه‌ها پرداخت و گفت: مفهوم آزادی تعیین‌کننده است، ولی در مورد آن توافق نظر وجود ندارد و محل مناقشه است.

عیسوی گفت: آزادی انسان در اسلام ذیل اراده تشریحی خداوند معنی می‌یابد و خارج از آن معنی ندارد. بر این اساس انسان در همه احوال سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فردی و همه ابعاد آزاد است و تنها شریعت آزادی او را محدود می‌کند.

وی اظهار داشت: آزادی مطلق منجر به دیکتاتوری می‌شود همانطور که رقابت کامل در عرصه اقتصادی به انحصار می‌انجامد، اما در عرصه دانش هیچ حد و مرزی برای کسب دانش در اسلام وجود ندارد همانطور که در حدیث مشهور «اطلبوالعلم ولو بالسین» آمده است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی در ادامه به تعریف مفهوم علم و علم نافع پرداخت و تاکید کرد: در علوم انسانی همه علوم ایدئولوژیک و مبتنی بر جهان بینی هستند، اما چون اندیشمندان غربی مدعی هستند که قوانین آن‌ها جهان‌شمول است، علوم انسانی را مبتنی بر ایدئولوژی نمی‌دانند که درست نیست.

وی ادامه داد: علم نافع علمی است که بر اساس تضارب آرا و آزاداندیشی شکل بگیرد و به پیشرفت جامعه بشری کمک کند، در حوزه‌های علوم اسلامی هیچ محدودیتی برای نقد استاد نیست و با رعایت احترام و اخلاق، طلاب استاد را نقد می‌کنند. همانطور که هیچ کتاب فقهی وجود ندارد که نقد آرای فق‌های قبل باشد.

عیسوی در ادامه به اهمیت دانشگاه به عنوان نهاد منشا تحولات اشاره کرد و گفت: برای مدیریت هر پدیده‌ای که در جامعه رخ می‌دهد، به دانش نیاز داریم که در دانشگاه تولید می‌شود. دانشگاه باید محل حل مشکلات جامعه باشد. علم نافع نیز علمی است که برای حل مشکل و با توجه به آرای دیگران و نقد دیگران به دست آمده باشد.

وی تاکید کرد: آزاداندیشی یعنی آزاد باشیم به اندیشیدن و تضارب آرا، ولی با رعایت اصول و شرایط. متغیر‌های زیادی برای گفتگو و تضارب آرا وجود دارد که برخی از آن‌ها را می‌توان در کتاب «الإحْتِجاجُ عَلی أهْلِ اللّجاج» دید. این کتاب شرح مناظرات ائمه با دگراندیشان در دوره خود است و در آن می‌توان ادب، اخلاق، منطق، نحوه شروع و پایان گفتگو و کلام را مشاهده کرد.

فاتح راد نیز در این نشست به موضوع نسل‌های مختلف دانشگاهی پرداخت و اظهار داشت: نسل اول دانشگاه‌ها که دانشگاه‌های آموزش‌محور هستند، حدود هزار سال قبل و با تاسیس دانشگاه پاریس آغاز به کار کردند.

عضو هیئت علمی پژوهشکده سیاست‌گذاری دانشگاه صنعتی شریف ادامه داد: در ادامه دانشگاه‌های پژوهش‌محور به عنوان نسل دوم و با تاسیس دانشگاه برلین راه‌اندازی شدند که محور آن‌ها آزادی دانشگاه و استقلال آن از نهاد جامعه بود. دانشگاه‌های لیبرال از نیمه دوم قرن بیستم مطرح شدند که هر چند دانشگاه‌ها در این دوران از وابستگی به نهاد‌های دیگر آزاد شدند، اما تحت شعاع اقتصاد آزاد قرار گرفتند.

وی تاکید کرد: ما باید بر اساس اصول جامعه خود به سوی ایجاد دانشگاه‌های حکمت‌بنیاد (wisdom-based university) پیش برویم، در این زمینه با گروهی مدتی تحقیقاتی انجام شده و کتابی نیز تالیف کرده‌ایم که به زودی منتشر می‌شود.