استادی که مهم‌ترین آثارش را در دو دهه پایانی عمر نوشت

عطنا - مراسم معرفی و بررسی کتاب «وسائل ارتباط جمعی» نوشته کاظم معتمدنژاد، صبح یک‌شنبه ۱۱ ‌خردادماه ۱۴۰۴ در سالن فرهنگ مرکز همایش‌های بین‌المللی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزار شد. در این نشست، دکتر یونس شکرخواه متخصص علوم ارتباطات و روزنامه‌نگار و دکتر محمدمهدی فرقانی، رئیس اسبق دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی، به بررسی ابعاد مختلف این کتاب پرداختند.

محمدمهدی فرقانی در سی‌ودومین نشست «صد کتاب ماندگار قرن» بیان کرد: «در سال‌های اخیر، اشتیاق قابل توجهی در میان برخی جوانان، چه در فضای دانشگاهی و چه خارج از آن برای تألیف کتاب و ثبت نام خود بر روی جلد آن مشاهده می‌شود، در حالی‌که با ورق زدن برخی از این کتاب‌ها، متوجه می‌شویم که بیشتر مطالب، صرفاً گردآوری و کپی از منابع دیگر است. کتاب‌سازی با استفاده از هوش مصنوعی نیز امروزه بسیار ساده شده است، چنان‌که گویی کاری مانند آب خوردن است. این در حالی است که سنت دکتر معتمدنژاد، دقیقاً برخلاف چنین رویکردی بود.» 

هر تولید فکری و علمی باید در بستر زمان و مکان خود مورد بررسی قرار گیرد

او افزود: «بسیاری از آثار مرحوم دکتر کاظم معتمدنژاد، از جمله کتاب «وسایل ارتباط جمعی»، هم‌زمان با تأسیس دانشکده علوم ارتباطات و با هدف ایجاد منابعی به زبان فارسی برای دانشجویان تألیف شد و سال‌ها به‌صورت جزوه در کلاس‌ها تدریس می‌شد. کتاب‌های بعدی ایشان، به‌ویژه آثاری که در حوزه جامعه اطلاعاتی، حقوق مطبوعات و حقوق حرفه‌ای روزنامه‌نگاران هستند، عمدتاً در یکی دو دهه پایانی عمر ایشان تألیف شدند؛ زیرا معتقد بودند یک کتاب باید ابتدا در فضای دانشگاهی و کلاس درس ارائه، نقد و بررسی شود، ایراداتش مشخص و پس از چکش‌کاری علمی، به اثری ماندگار تبدیل شود.» 

رئیس اسبق دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی تاکید کرد: «این رویکرد، نکته‌ای بسیار آموزنده برای جوانانی است که قصد ورود به عرصه تدریس دارند و تصور می‌کنند باید در ابتدای مسیر خود کتاب تألیف کنند، حال آن‌که چنین کاری بر خلاف سنت‌های علمی و آموزشی معتبر است.» 

او ادامه داد: «من خودم در سال ۱۳۹۲ کتابی در حوزه گزارش‌نویسی چاپ کردم، در حالی که از سال ۱۳۵۱ در مؤسسه کیهان مشغول به کار بودم و گزارش می‌نوشتم و از سال ۱۳۶۵ نیز تدریس در دانشکده علوم ارتباطات را آغاز کرده بودم. حدود ۳۰ سال طول کشید تا محتوای این درس در فضای کلاس چکش بخورد، از دانشجویان بیاموزم و اثری منتشر کنم که بتوانم با افتخار پشت آن بایستم.» 

فرقانی با اشاره به محتوای کتاب «وسائل ارتباط جمعی» گفت: «اکنون که به این کتاب نگاه می‌کنم، می‌بینم که بسیاری از مباحث آن کهنه شده‌اند. کتابی که چاپ دوم آن در سال‌های ۱۳۷۰ یا ۱۳۷۱ منتشر شده، نمی‌تواند معیار قضاوت امروز قرار گیرد. چرا که هر تولید فکری و علمی باید در بستر زمان و مکان خود مورد بررسی قرار گیرد.» 

او با یادآوری این که در این سال‌ها، تحولات مهمی در حوزه تکنولوژی و ارتباطات روی داده است، گفت: «در گذشته، به‌ویژه در اوایل دهه ۵۰، ما به‌شدت با فقر منابع فارسی در حوزه ارتباطات مواجه بودیم. امروز نیز افتخار می‌کنم اگر دانشجویان یا استادان بتوانند در تولید منابع علمی نقش‌آفرینی کنند، به شرط آن‌که نویسنده مثل دکتر معتمدنژاد موضوع را درک کرده و با آن زیسته باشد و مسائل را در فضای کلاس به بحث گذاشته باشد.» 

کتاب «وسایل ارتباط جمعی» اثر استاد فقید، کاظم معتمدنژاد، نه‌تنها یکی از نخستین تلاش‌های نظام‌مند برای معرفی و تبیین علوم ارتباطات در فضای دانشگاهی ایران به‌شمار می‌آید، بلکه نمونه‌ای بارز از کوشش موفق در ترجمه‌ مفاهیم غربی به ساختارها و نیازهای بومی است.