جایگاه حرفه‏ ای مشاوران در مدارس چیست؟

عطنا - امروزه شاهد تغییرات عمده در نوع رفتار، عملکرد و سبک زندگی افراد جامعه به ویژه نوجوانان هستیم که گاهی این تغییرات شکلی آزارنده به خود می‏ گیرد و موجبات تعاملات ناسالم و ناخرسندی والدین، اولیای مدارس و به طور کلی افرادی که با نوجوانان در ارتباط هستند را با این قشر مهم از جامعه فراهم می‏ سازد.

بدون شک نسل نوجوان هر جامعه ‏ای به مثابه نیروی بالفعل آن و در واقع سرمایه‏ حیاتی هر جامعه و کشوری به شمار می ‏رود. نیرویی که اگر برای بالندگی روزافزون آن و رشد وتعالی‏اش در آینده برنامه‏ ریزی نشود قطعا موجبات به تباهی رفتن این گروه مهم و بالتبع سرمایه‏ه ای مادی و معنوی جامعه را فراهم خواهد ساخت.

متخصصان امر تعلیم و تربیت براین باورند که یکی از روش های مناسب مبارزه با مشکلات مربوط به تعاملات ناکارآمد نوجوانان در دوره خطیر بلوغ و کاهش مشکلات اجتماعی ناشی از این کژکاری، آن است که پیشگیری از مشکلات و اصلاح رفتار را از نسل جوان یعنی دانش آموزان در مدارس آغاز گردد.

شفیع آبادی (1393) معتقد است ما در نظام آموزشی‏مان نیازمند به اعمال تغییرات همه جانبه در زمینه‏ های مربوط به تربیت یک شهروند خوب اعم از تربیت و کاربرد آن هستیم و از آن‏جا ‏که آموزش و پرورش متولی این امر در جامعه می‏باشد و می‏بایست دانش‏آموزان را بر این مهم آماده سازد.مشاور مدرسه می‏تواند با استفاده از فنون راهنمایی و مشاوره، و با همکاری و هماهنگی دیگر کارکنان مدرسه یاری‏رسان خوبی برای دانش‏آموزان به شمار رود. و نیز با ارائه پیشنهادات مناسب درمورد برنامه‏های آموزشی و پرورشی تغییرات مورد نظر را به مرحله اجرا رساند.

جایگاه حرفه ‏ای و یاورانه مشاوران در مدارس از اهمیت بسزایی برخوردار است، این رابطه و این جایگاه ویژگی‏های منحصربه فردی دارد که متخصصان با بیان علمی خود به تبیین آن پرداخته‏ اند؛ بلکهام مشاوره را رابطه‏اي منحصربه‏ فرد می‏داند كه در آن به مراجع فرصت‏های خوبی جهت یادگیری، احساس، تفکر، تجربه و تغییر روش داده می‏شود که البته این امکانی‏ متناسب با هرفرد است، چنان‏چه که شفیع آبادی به نقل از بلکهام به آن اشاره نموده ‏است. (شفیع آبادی1393)

با توجه به چنین تعریفی از سوی متخصصین است که مشاوره را راهی برای کمک به فرد دارای مشکل در نظر می‏گیریم که در نتیجه آن علاوه بر توانمند شدن فرد برای شناخت مسائل و مشکلات خود، بتواند به راه‏حل های احتمالی نیز بیاندیشد و در نهایت قادر گردد به تنهایی به حل مسائل خود بپردازد. همین امر موجب پیدایش این باور است که مشاوره هنر ، علم و مهارتی‏ است که انسان‏ها را به سطح قابل توجهی از خودرهبری خواهد رسانید.

جرج و كريستياني آنچنان‏که شفیع آبادی(1393) از ایشان نقل نموده نیز وجود خصایصی همچون توانايي ايجاد رابطه صميمانه و عميق با ديگران، پذيرش خويشتن، آگاهي از ارزش ها و عقايد خود، پذيرش مسئوليت، داشتن تجربه و مهارت لازم، داشتن اهداف و ویژگی های واقع بينانه  را در کارآیی مشاوران ضروری دانسته برآن تاکید می‏‌ورزند.

شرتزر و استون (همان1393) تجربه، نوع رابطه و عوامل شخصیتی را ملاک تفکیک مشاوران كارآمد و غيركارآمد از هم ذکر نموده نسبت به آن توجه داشتند. همچنین هرمن ويژگي‌هاي شخصيتي مشاور از قبيل ايجاد تفاهم، همدلي، توجه به مراجع و ايجاد رابطه باز را مهمترين عامل كيفيت درمان مي‏داند . 

احمدی و همکاران مطالعه‏ای تحت عنوان بررسی همبستگی شخصیتی با رعایت اخلاق حرفه‏ ای و پاسخگویی فردی مشاوران و روان‏شناسان انجام دادند که در نتیجه آن همبستگی معناداری بین ویژگی‏های  شخصیتی با اخلاق حرفه ای و پاسخگویی فردی گزارش کردند. این بررسی از جمله تحقیقات متعددی است که در داخل یا خارج از کشور به دلیل اهمیت ویژگی های شخصیتی مشاوران در میزان اثربخشی ایشان تا کنون انجام شده‏است.(1394) در نتیجه این تحقیق، پژوهشگران نامبرده دریافتند که ویژگی‏هایی همچون باوجدان بودن و توافق پذیری مرتبط با بهبود پاسخگویی به مراجع و نیز مطابقت با اخلاق حرفه‌‏ای از جمله ویژگی‏های مشاوران موثر می‌‏باشد.

از نظر دوکانه ای و همکاران (1387) مشاوران موفق علاوه بر پذیرا و انعطاف‏ پذیر بودن، متواضع، صبور و واجد اعتماد به نفس بالا بودن، داشتن حسن شهرت در بین مردم و همکاران خود نیز هستند و همچنین دارای قدرت خلاقیت و ابتکار بیشتری نسبت به سایرین هستند.
 
از دیگر ویژگی‏های مهم و اساسی که دوکانه ‏ای و همکاران بر آن در مورد مشاوران کارآمد تاکید داشته ‏اند می‏توان به واجدیت صلاحیت علمی و حرفه‏ای  بالاتر نسبت به دیگران در زمینه دانش پایه و روان‏شناسی عمومی، یادگیری، شخصیت و انواع نظریه‏های مشاوره و روان درمانی، آگاهی کامل از فنون مشاوره و تسلط بر آن‏ها، همین‏طور توانمندی بومی کردن اطلاعات و آموخته‏ های دوران تحصیل متناسب با وضعیت مراجع و توانایی رفتار براساس  خود واقعی(همخوان بودن) اشاره نمود.      

کیانی و همکاران (1378) نیز در تحقیق خود به وجود رابطه معناداری بین ویژگی‏های ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﺑﺎ ﻣﻴﺰان رﻋﺎﻳﺖ اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻲ ﺗﻮﺳﻂ روانشناﺳﺎن و ﻣﺸﺎوران پی بردند. همچنین نتیجه‏ پژوهشی با عنوان بررسی میزان شناخت مشاوران و روانشناسان از اصول اخلاق حرفه‏ای، که حمدی نوده خدابخش و همکاران(1389) انجام دادند موید این بود که بيشتر افراد مورد بررسي از شناخت خوبي نسبت به ضوابط اخلاق حرفه اي برخوردار بودند و نیز روشن گردید که تفاوت معناداری در نوع جنسيت، وضعيت تاهل و سطح تحصيلات مشاور و روانشناس با ميزان شناخت ضوابط اخلاق حرفه اي در ابعاد تماس بدني، مسايل بين فرهنگي و سودمندي جلسات وجود دارد.

آنچه دوکانه ای و همکاران (1387) در پژوهش خود تحت عنوان ویژگی افراد موفق بیان نمودند دلالت براین داشت که در ویژگی‏هایی مانند توانایی‏های شخصیتی از قبیل ویژگیﻫﺎي ذﻫﻨﻲ و ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ، ﻧﻈﺎم آرزﺷﻲ و اﺧﻼﻗﻲ، ﺑﺮدﺑﺎري و ﺷﻴﻮه ﻫﺎي ﻛﻨﺎر آﻣﺪن ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻼت، ﺳﻼﻣﺖ رواﻧﻲ، ﺷﻬﺮت و  ویژگیﻫﺎي آراﺳﺘﮕﻲ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ و وﺿﻌﻴﺖ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ بین مشاوران موفق و ناموفق تفاوتی در حد برتری گروه نخست وجود دارد. محق اسحاق و همکاران (  2012)  ضمن طرح پنج اصل اساسی اخلاقی؛ استقلال، عدم خشونت، خیرخواهی، عدالت و وفاداری، اخلاق حرفه ای در مشاوره در میان متخصصان محلی را تاثیرگذار معرفی می‏کند.

اهمیت رسیدگی به مسائل پیچیده چندفرهنگی همراه با مشخص کردن راهبردهایی به منظور آموزش اخلاق به مشاوران در دیدگاه مشاوره چندفرهنگی و اجتماعی مورد توجه براون و همکاران (2011)  بود، و فروکسل و همکاران(2014) نیز به بررسی مسائل اخلاقی مشاوران مدرسه پرداختند. چنان‏چه از بررسی اجمالی پیشینه ویژگی‏های یک مشاور اثربخش به‏دست آمد، همراه با ویژگی‏های تخصصی و حرفه‏ای، ویژگی‏های اخلاقی خاصی هم از الزامات این حرفه یاورانه به‏ شمار می‏رود که توجه به ملاحظات اخلاقی در مدرسه برای مشاوران دارای اهمیت بالاتری است. زیرا هم از بابت مواجهه با گروه مخاطبین زیر سن قانونی این نیاز بیشتر احساس می‏شود و هم داشتن گروه‏های متنوع از مخاطبینی که به نحوی با دانش ‏آموزان در تماس هستند؛ از جمله والدین، معلمان، مدرسان و حتی انجمن‏های مختلف که همین موجبات به‏ وجود آمدن ملاحظات بیشتر و معضلات احتمالی پیچیده‏ تر را فراهم می‏سازد.

گنجی به نقل از گلادینگ می‏گوید اثربخشی مشاور و فرایند مشاوره به چند متغیر وابسته است از جمله : ۱-شخصیت و خصوصیات مشاور ۲-تحصیلات آکادمیک مشاور ۳-توانایی شرکت مشاور در فعالیت های مربوط به حرفه مشاوره. راجرز سه ویژگی اساسی را که برای اثربخش بودن مشاور مورد نیاز است را تعیین میکند: همخوانی ، همدلی و توجه مثبت نامشروط.

مشاوره و روان درمانی شامل روابط عاطفی و فکری نزدیک میان دو انسان است ، در این رابطه خصوصیات شخصیتی مشاور تاثیر به سزایی در مراجع دارد. موارد زیر از جمله ویژگی های مشاور موثر است (گنجی 1394). گلادینگ ویژگی‏هایی برای مشاور موثر برمی‏‌شمارد که لزوم وجود این ویژگی‏ها در مشاوران مدرسه به دلایلی که ذکر شد بیشتر احساس می‏کند: ۱. تشویق و دلگرمی، ۲. هنرمند بودن به معنای خلاق و انعطاف‏ پذیربودن و انطباق دادن فنون مشاوره با نیازهای فردی درمان جویان، ۳. ثبات هيجانی،  ۴. همدلی و دلسوزی، ۵. خودآگاهی، ۶.پذیرش خود، ۷. عزت نفس بالا، ۸. خودشکوفایی، ۹. خودافشاسازی ۱۰. شجاعت، ۱۱. بردباری، ۱۲. عدم تحمیل عقاید، ۱۳. تحمل ابهام، ۱۴. معنویت.

نویسندگان: مریم اعظمی (دانشجوی کارشناسی ارشد مشاوره خانواده دانشگاه علامه طباطبائی) و زینب جلالیان (کارشناسی ارشد مشاوره مدرسه دانشگاه علامه طباطبائی)، نشریه پیام همدلی

عطنا را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید:

اینستاگرام                                              تلگرام