نگاهي تفصيلي به كتاب «مطالعات قرآني امروزين» از زبان مترجم آن

عطنا - مطالعات قرآنی با استفاده از روش‌های نوین تفسیر متون در غرب، از یک قرن و نیم پیش آغاز شده است. میشل کوئیپرس، قرآن‌پژوه بلژیکی و عضو انستیتو دومینیکی قاهره، معتقد است مطالعات قرآنی انجام گرفته توسط روشنفکران غیرمسلمان بخشی از جریان بزرگ علمی نوین و آغازی بر دانشی جهانی به شمار می‌رود. اهميت توجه به مطالعات قرآني اين دسته از پژوهشگران، عطنا (رسانه تحلیلی دانشگاه علامه طباطبایی) را بر آن داشت تا گفت‌وگویی با دکتر علی شریفی، استادیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبایی انجام داشته باشد.

دکتر علی شریفی که مترجم کتابی با عنوان مطالعات قرآنی امروزین، نوشته آنگلیکا نویورت و همکارانش است، اول دی ماه نشستی تخصصی با حضور دکتر سید محمود موسوی مقدم و حجت الاسلام دکتر علی راد، هر دو دانشیار پردیس فارابی دانشگاه تهران در خصوص تبیین و ارزیابی آرا و اندیشه‌های قرآنی-تفسیری نویسنده این کتاب، خواهد داشت.

شریفی معتقد است دانشمندان مسلمان و حتی غربیان متأخر، در مورد درستی متن اصلی قرآن کریم و دیگر متون متقدم اسلامی، نقدی نداشته‌اند. او در این راستا می‌گوید: «نکته مهم در زمینه این مطالعات، بررسی روش‌های گوناگون مطالعات اسلامی و قرآنی است که بی تردید ملیت و قومیت محقق و مبانی فکری وی از جمله عوامل تعیین‌کننده در این زمینه است. این مهم موجب تمایز سبک کار آنان می‌شود. به عنوان مثال، سبک کار محققان یهودی، مسیحی، مسلمان و ... با یکدیگر تمایز دارد.»

استادیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبایی می‌افزاید: «برخی از این رویکردها صرفاً تاریخی‌ـ‌ زبان‌شناختی است. "محمد آرکون" در مقاله‌ای مبسوط با عنوان «روش‌های انتقادی معاصر و قرآن»، از روش‌های صرفاً تاریخی ـ زبان‌شناختی در قرآن‌پژوهی غربیان انتقاد کرده است. از سويي آنگليكا نويورت یکی از محققان برجسته در زمینه مطالعات قرآنی در دوران معاصر است که رویکرد متفاوتی نسبت به برخی از آنان دارد. وی استاد مرکز پژوهش‌های عربی و سامی دانشگاه آزاد برلین است. همچنين تحصیل و پژوهش‌هایی در زبان عربی و زبان‌شناسی کلاسیک سامی در دانشگاه‌های برلین، تهران، مونیخ و ... داشته است. این محقق برجسته علوم قرآنی، دارای مناصب مختلف علمی در دانشگاه‌های اردن (83-1977)، مونیخ (1984)، هامبورگ (91-1984)، عین شمس قاهره (89-1988) نيز است.»

وی با اشاره به کتاب‌ها و مقالات متعدد آنگليكا نويورت، به زبان‌هاي آلمانی و انگلیسی در مورد قرآن، زبان و ادب سخن مي‌گويد و در خصوص پژوهش‌های اين نويسنده می‌افزايد: «پژوهش‌های نویورت، جزء مهم‌ترين پژوهش‌های قرآنی انجام شده در آلمان محسوب می‌شود. او با انتشار پژوهشی با عنوان «مروری بر تركيب سوره‌های مكی» مشهور و اين اثر به يكی از مهم‌ترين آثار اروپا در زمينه اسلام تبديل شد. از دیگر آثار این قرآن‌پژوه برجسته، شکل و ساختار قرآن، سبک‌شناسی گونه‌های مکی، خاستگاه‌های هنر در دین: تصاویر و استعارات در آیات آغازین- سور مکی، مروری بر تركيب سوره‌های مكی، قرآن در دوران اواخر باستان، کتب مقدس شفاهی موجود: داستان گوساله سامری در قرآن و متون فرعی آن در انجیل، دگرگونی مذهبی در اواخر دوران باستان: از نسب‌شناسی قبیله‌ای تا عهد و پیمان الهی، کتاب مقدس، شعر و تشکیل امت، قرآن و دوره اواخر باستان، است.»

علی شریفی می‌گوید: «نویورت در گفت‌وگو با يک نشريه آلمانی در مورد قرآن كريم و منحصر به‌ فرد بودن آن سخن گفته است. او گفته قرآن فقط ارائه‌دهنده اطلاعات نيست، بلكه حاوی ويژگی‌های شعری و ادبی متعدد است كه پيام‌های زيادی را در سطح زبانی منتقل می‌كند.»

مترجم کتاب "مطالعات قرآنی امروزین" در خصوص گفت‌وگوی نویورت با نشریه آلمانی اینگونه ادامه می‌دهد: «نویورت در این مصاحبه گفته که منحصربه‌فرد بودن قرآن به دليل لايه‌های متعدد، آهنگين بودن، دستگاه‌های بلاغی و قدرت انتقال آن است. وی با تمركز بر ويژگی‌های زبانی و شفاهی قرآن، می‌نویسد: قرآن ديكته نيست، بلكه محاوره‌ای ميان بندگان و خداوند است. نویورت همچنين با اشاره به ظهور اسلام در يك قلمرو زمانی و فرهنگی مشابه با مسيحيت و يهوديت گفته است که همه ما خاستگاه مشتركی داريم؛ اما اين اشتراک در طول تاريخ فراموش شده است.»

علی شریفی می‌گوید:‌ «آنگلیکا نویورت، تفاوت‌های انجيل و تورات را با قرآن مقایسه کرده است و معتقد است از ديدگاه قرآن، رستگارى محدود به پيروان آن دين نمی‌شود؛ بلكه رستگاری نصيب هر انسانی می‌شود كه از رويه‌های خاصی پيروی می‌كنند. از ديدگاه قرآن هر انسانی مسئول اعمال خود است.»

شریفی در ادامه از دیگر محققان برجسته در زمینه مطالعات قرآنی، سخن می‌گوید و می‌افزاید: «میشل آنتونی سلز، تاریخدان و محقق دینی است که در سال 1949میلادی در آمریکا متولد شده و در حال حاضر استاد تاریخ و ادبیات اسلامی در دانشگاه شیکاگو است. او در زمینه مطالعات قرآنی، صوفی‌گری، اشعار عاشقانه عربی و اسلامی، مذهب و خشونت و... به تدریس و پژوهش می‌پردازد. همچنين از مهم‌ترین آثار این پژوهشگر علوم قرآنی، می‌توان به مقاله «معراج» اشاره کرد که در سال 2011 میلادی در دایرةالمعارف قرآن به چاپ رسید. از سويي ديگر «برهم‌کنشی صوت و معنا در سوره قدر» ترجمه ابوالفضل حری، اثر دیگر این پژوهشگر است که در سال 1392 شمسی در مجله کتاب ماه دین  منتشر شد.» 

استادیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبایی، کتاب مطالعات قرآنی امروزین را حاصل تلاش دو محققی که بیوگرافی‌شان را عنوان کرد اعلام می‌کند و در ادامه می‌گوید: «همانگونه که آنگلیکا نویورت در مقدمه این کتاب آورده است: رشته مطالعات قرآنی طی دو دهه اخیر پیشرفت چشمگیری داشته است. ایده این کتاب برگرفته از کنفرانس پاییز 2012 میلادی با عنوان «مطالعات قرآنی امروزی» است که این دو پژوهشگر در دانشگاه شیکاگو آن را سازماندهی کردند.»

وی با اشاره به اینکه این کتاب مشتمل بر سه بخش و 11 مقاله است که بیشتر این مقالات جملگی به موضوع اصلی این کنفرانس مربوط می‌شود، به قلم شرکت‌کنندگان در این کنفرانس به رشته تحریر درآمده است، می‌گوید: «هدف از برگزاری این کنفرانس و نگارش این کتاب، نشان دادن عمق و گستره پژوهش‌ها در زمینه قرآن بوده است. نگارش بخش اعظم مقدمه این کتاب را آنگلیکا نویورت بر عهده داشته است و بخشی از آن با عنوان «جنبه‌های شنیداری و بیناگفتمانی» به قلم میشل سلز است. در مقدمه این کتاب در مورد این سه بخش به اختصار توضیحاتی ارائه شده است که خواننده می‌تواند برای آگاهی بیشتر در این زمینه به بخش پایانی مقدمه نویسنده با عنوان «سخنی در مورد ساختار کتاب» مراجعه کند.»

شریفی در ادامه نوآورانه بودن بسیاری از عناوین پژوهش‌های مندرج در این کتاب به لحاظ روشی و محتوایی را عاملی مهم برای ترغیب مترجمان برای ترجمه و نقد آن عنوان مي‌كند تا جامعه قرآنی را از جدیدترین پژوهش‌های قرآنی در جهان غرب مطلع سازند.

علی شریفی كه حدود 20 سال در حوزه بررسی و نقد آثار قرآنی شرق شناسان تحقيق و پژوهش كرده و پایان نامه کارشناسی ارشد و دکترای خود را نیز در این حیطه نگاشته و کتب و مقالات زیادی نیز در این حوزه دارد، ترجمه انقادی این اثر را برای جامعه قرآنی کشور مفید مي‌داند. او با همکاری دکتر سید محمد موسوی مقدم استادیار پردیس فارابی دانشگاه تهران که در این زمینه فعالیت‌های گسترده‌ای داشته، ایده ترجمه انتقادی اثر را، با مسئولان وقت مرکز هماهنگی و توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآنی کشور در میان مي‌گذارد و با حمایت آن مرکز و دانشگاه علامه طباطبائی و پس از طی مراحل متعدد داوری و نظارت در هر دو نهاد مذکور این کار پس از دو سال تلاش به جامعه علمی کشور تقدیم مي‌كند.

وی با اشاره به اینکه عناوین مقالات مندرج در این اثر شامل سه بخش است، می‌گوید: «مترجمان، حین ترجمه اثر با مواردی مواجه شدند که ناگزیر از توضیح، نقد و تحلیل آن‌ها در پاورقی بودند. این موارد به دلایل مختلفی نگاشته شدند که خوانندگان حین مطالعه به لزوم آن‌ها پی خواهند برد و مجموعه این مباحث، اثر را لاجرم به ترجمه‎ای انتقادی تبدیل كرده است. همچنين لازم به ذكر است در ترجمه مقالات شماره 10و11 از مساعدت خانم لیلا قمی (کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث) نیز استفاده شده است.»

علي شريفي، در پايان ترجمه و نقد کتاب "مطالعات قرآنی امروزین" را به جامعه علمی کشور تقدیم می‌كند و مي‌افزايد: «امید است اين اثر راه‌گشای کلیه پژوهشگران، جامعه قرآنی و تمام افرادی باشد که در این زمینه فعالیت می‌کنند و سعی در شناخت هرچه بیشتر و بهتر مطالعات نوین انجام شده در سایر کشورهای جهان دارند.»

عطنا را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید:

اینستاگرام                                              تلگرام