بازگشت «قران» قاجاری!

موضوع حذف چهار صفر از واحد پول ملی کشور آنقدر به درازا کشیده شده بود، که کمتر کسی دیگر گمان می کرد این موضوع چدی تلقی شود. با اینحال یکشنبه شب گذشته بود که سخنگوی دولت از بحث دوباره درباره موضوع حذف چهار صفر از پول ملی و تبدیل واحد پولی کشور از «ریال» به «تومان» در مجلس خبر داد. علی ربیعی یکشنبه شب در حساب خود در توئیتر نوشت: «فردا در مجلس، برای اصلاح چهار صفر از پول ملی بحث می‌شود. مردم به تومان صحبت و مراکز رسمی به ریال ثبت می‌کنند. حتی تومان می‌نویسیم و تومن می‌گوییم. حذف چهار صفر یک کار لازم برای ساده کردن روابط مالی است.»

نمایندگان مجلس روز دوشنبه (۱۵ اردیبهشت) با تصویب کلیات لایحه دولت با هدف حذف چهار صفر از پول ملی، واحد پول تومان را جایگزین ۱۰ هزار ریال فعلی کردند.
با تصویب کلیات این لایحه، ماده ۱ قانون پولی و مالی ایران که در ۱۸ تیر ۱۳۵۱ تصویب شده بود، تغییر کرد و افزون بر تعیین تومان به عنوان واحد پول جدید ایران، «قران» نیز به عنوان واحد پول خُرد این کشور تعیین شد. هر تومان جدید معادل ۱۰۰ قران خواهد بود.
طول دوره گردش همزمان «تومان» و «ریال» که در این قانون «دوره گذار» نامیده ‌شده، حداکثر دو سال خواهد بود و بانک مرکزی ایران موظف است ظرف دو سال پس از تاریخ لازم‌الاجرا شدن این قانون، ترتیبات اجرایی لازم را برای شروع دوره گذار فراهم کند؛ پس از اتمام این دوره تمامی مبادلات کشور تنها بر پایه تومان انجام خواهد شد.
نمایندگان موافق با این لایحه تاکید کردند که به دلیل نرخ تورم بالا طی ۵۰ سال گذشته سطح عمومی قیمت‌ها در ایران 3 هزار و 600 برابر شده ولی در مقابل ارزش اسکناس‌های در گردش تنها ۵۰ برابر شده و همین امر موجب افزایش سرعت فرسودگی اسکناس‌ها، هزینه امحا و از رده خارج کردن اسکناس‌ها شده است. آنها همچنین معتقدند که اجرای این قانون موجب تسهیل مبادلات پولی و کاهش هزینه‌های حسابداری خواهد شد.
عبدالناصر همتی، رئیس بانک مرکزی ، نیز توجه به «اهمیت افت حیثیت ملی پول ایران» را ضروری دانست و تصویب این لایحه را برای کاهش اختلاف نرخ برابری واحد پول ایران با دلار و یورو مهم اعلام کرد.

«قران» واحد پولی در دل تاریخ!

رئیس کل بانک مرکزی با بیان اینکه «تومان» و «قران» همزمان با پول فعلی، در کل کشور جاری و تدریجاً جایگزین اسکناس‌ها و مسکوکات فعلی می‌شوند، اعلام کرد: «واحد پول ملی «تومان» می‌شود و هر یک «تومان» نیز معادل ۱۰۰ «قران» خواهد شد». وی ادامه داد: «براساس ماده واحده مصوب مجلس، بعد از اقدامات اجرایی مورد نیاز، واحدپول ملی جدید «تومان» می‌شود که معادل ۱۰.۰۰۰ «ریال» جاری خواهد بود. هر یک «تومان» نیز معادل ۱۰۰ «قران» خواهد شد». رئیس کل بانک مرکزی در پایان اظهار کرد:« «تومان» و «قران» همزمان با پول فعلی، در کل کشور جاری شده و تدریجاً جایگزین اسکناس‌ها و مسکوکات فعلی می‌شوند. لازم می‌دانم از هیأت وزیران، کمیسیون‌های اقتصاد و برنامه و بودجه، خصوصاً نمایندگان مجلس، که امروز با رأی قاطع خود، ماده واحده حذف چهار صفر از پول ملی را به تصویب رساندند، قدردانی کنم».
«تومان» واژه‌ای ترکی است و به معنی ۱۰ هزار که در تقسیمات لشکری هر ۱۰ هزار سرباز، تومان و فرمانده آنها، امیر تومان نامیده می‌شد. نکته جالب این است که در خصوص واحد «تومان» هرچند با توجه به اینکه پیش از این هم مبادلات پولی بر مبنای این واحد غیر رسمی در کشور انجام می گرفت و نکته جدیدی نیست، اما بازگشت «قران» پس از یک قرن جای تامل و تعجب دارد.
قِران یکای پول ایران در دوران قاجاریان بود. نام قران در حقیقت کوتاه شده «صاحب‌قران» و اشاره به شخص ناصرالدین شاه قاجار و سلطنت ۵۰ ساله او دارد. چرا که هر «قران» برابر «نیم قرن» است و می‌دانیم که قرن به‌معنی یک‌صد سال می‌باشد، پس «قران» هم معادل «۵۰ سال» می‌شود. در سال ۱۲۹۳ قمری ناصرالدین شاه به‌مناسبت سی‌اُمین سالگرد سلطنت خود سکه‌ای ضرب کرد که بر آن نوشته شده بود: «ناصرالدین شاه غازی خرد صاحبقران». این در حالی است که ناصرالدین شاه درست در همان روزی که پنجاه سال پادشاهی‌اش را به‌پایان رسانیده بود، در شاه عبدالعظیم به‌دست میرزا رضای کرمانی ترور شد.
هر ۱۰ قران معادل یک تومان بود و هر قران ۲۰ شاهی و هر شاهی ۵۰ دینار ارزش داشت. ریال ایران هم به یک قران و پنج شاهی (۱٫۲۵ قران) گفته می‌شد. قران از نقره و به صورت سکه‌های ده شاهی (نیم قران)، یک قران، دو قران و پنج قران ضرب می‌شد.
با توجه به اینکه قران هزار دینار ارزش داشت در زبان عامیانه زار (هزار) نیز نامیده می‌شد. این سنت حتی بعد از تغییر یکای پول ایران به ریال هم ادامه پیدا کرد و سکه‌های دو ریالی و پنج ریالی دوزاری و پنج زاری نامیده می‌شدند.
در سال ۱۳۱۱ یکای ریال جایگزین قران گردید و یکای جزء آن را هم دینار انتخاب کردند اما ارزش دینار را ده برابر افزایش داده و هر ریال ایران را معادل ۱۰۰ دینار گرفتند.
قران دیگر در نظام پولی ایران کاربرد رسمی ندارد اما ایرانیان هنوز به طور گسترده‌ای از این واژه در مکالمات روزمره و ضرب‌المثل‌ها بهره می‌برند و در عرف عامه هر ریال امروزی ایران معادل یک قران است.
ایده حذف صفرهای پول ملی ایران از ۱۴ سال پیش و در دولت‌های مختلف مطرح بوده ولی برخی از کارشناسان بر پایه تجربه‌های موفق آلمان، هلند و ترکیه و ناکامی‌های برزیل، زیمباوه و ونزوئلا همواره تاکید کرده‌اند این که حذف صفرها باید یکی از اجزاء بسته‌ای از اصلاحات اقتصادی باشد که با هدف مهار رشد نقدینگی، افزایش رشد اقتصادی، کاهش بدهی‌ها و کسری بودجه دولت، تنش‌زدایی سیاسی، جذب سرمایه گذاری خارجی، توقف تزریق دلارهای نفتی در بودجه جاری کشور و نجات بانک‌ها از ورشکستگی تهیه و تدوین شده باشد؛ در غیر این صورت هدفی را جز پاک کردن کوتاه‌مدت صورت مساله تورم فزاینده ، دنبال نخواهد کرد.
اینکه واکنش مردم به حذف چهار صفر ریال چه خواهد بود، سوالی است مدت ها در افکار عمومی و نزد اقتصاددانان جامعه ایران مطرح بوده است.
جمشید پژویان، اقتصاددان، درباره واکنش مردم به کاهش قیمت‌ها در اثر حذف صفرهای پول ملی، می‌گوید: «ممکن است عده‌ای از مردم ابتدا از این کاهش قیمت‌ها استقبال کنند ولی وقتی ببینند این امر عملاً تاثیر مثبتی در زندگی‌شان نداشته، به سرعت منفعل و مایوس می‌شوند؛ چون‌که وقتی قیمت گوشت از کیلویی ۱۰۰ هزار تومان به کیلویی ۱۰۰ تومان کاهش می‌یابد و حقوق ۲ میلیون تومانی من هم می‌شود ۲ هزار تومان، این یعنی حذف صفرهای پول ملی هیچ تاثیری در قدرت خرید من ندارد.»
در نهایت باید منتظر بود و به چشم دید این اقدام چه تاثیری می تواند بر اقتصاد تحریم زده، سیاست زده و بیمار از مفاسد ریز درشت می گذارد و آیا نقشی در بهبود وضعیت اقتصادی کشور دارد یا فقط تکرار تجربه ای است که پیش از این کشورهایی همچون زیمباوه، ترکیه و ونزوئلا داشته و همچنان با مشکلات قبلی خود دست به گریبان هستند.