باید برای حل مشکلات کشور به دانشگاه‌ها رجوع کرد/ایجاد خوشه‌های مشورتی در دانشگاه علامه‌طباطبائی

نشست هم‌اندیشی با حضور نمایندگان بیش از ۷۰ دانشگاه، مرکز پژوهشی و پارک علم و فناوری سراسر کشور به همت مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور و با محور‌های اساسی همچون «تعامل دانشگاه با جامعه (مسئولیت اجتماعی دانشگاه)» و نیز «نظام مدیریت آموزش عالی» در ساختمان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برگزار شد.

به گزارش عطنا، در این نشست، چند تن از اعضای هیئت علمی و نمایندگان دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی به ایراد سخن پیرامون دو محور ذکر شده پرداختند.

حمیدرضا علومی‌یزدی، معاون پژوهشی دانشگاه علامه طباطبائی طی سخنانی در این نشست بیان کرد: در باب مسائل اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی یک‌سالی است درگیر خوشه‌های مشورتی شده است. بنده تجربه و آسیب‌شناسی را بیان می‌کنم که در این زمینه انجام داده‌ایم؛ مشارکت اجتماعی دانشگاه‌ها در حل مشکلات کشور اهمیت دارد، این مهم باید به شکل نهادینه باشد و به جای مراجعه به استادان به دانشگاه مراجعه شود تا تمام اساتیدی که قابلیت انجام کار دارند، پای کار بیایند.

وی ادامه داد: متأسفانه ارتباط نهاد‌ها با جامعه دانشگاهی شخصی و محدود است و آن هم در قالب ارتباط دستگاه‌ها و وزارتخانه‌ها با اساتید مدنظر خودشان است. در کنار این، ما با فقدان آمار و اطلاعات جدی روبرو هستیم. این جریان دو سویه باید تضمین شود تا مشورت‌ها موثر‌باشد. ما باید همچنین کار جمعی و تیمی را تقویت کنیم و در نهایت بحث لحاظ کردن این موارد در ارتقای اساتید مدنظر باشد.

سرمایه اجتماعی اندک دانشگاه قربانی برخی تصمیم‌های ناصحیح شده است

معاون پژوهشی دانشگاه علامه طباطبائی با بیان اینکه رغبت دستگاه‌های اجرایی به مشورت با اساتید بحث مهمی است، افزود: دستگاه‌ها اغلب در مواقع بحران به سراغ اساتید و دانشگاه‌ها می‌آیند. سیاستگذاری و برنامه‌های کلان که بتواند پیشگیری کند، وجود ندارد. باید سعی کنیم سرمایه اجتماعی اندک دانشگاه قربانی برخی تصمیم‌های ناصحیح نشود. این ارتباط یک بودجه اولیه هم نیاز دارد.

مرضیه کرد، عضو هیئت علمی دانشگاه فنی و حرفه‌ای هم یکی از حاضران در این نشست بود که با اشاره به ارزش‌گذاری اساتیدی که در صنعت فعالیت دارند، اظهار کرد: حمایت از این اساتید باید تبدیل به قوانین شود و دانشگاه‌های ما باید در این زمینه مأموریت‌گرا شوند.

وی ادامه داد: اگر بتوانیم قدرت ساختارشکنی را داشته باشیم، موفق خواهیم بود. اینکه یک واحد عملی ارزش این را دارد که دانشجویان چیزی یاد بگیرند یا خیر، باید بررسی شود و قوانین دست و پاگیر در این زمینه برداشته شوند و تربیت مهندسین حرفه‌ای با توجه به گران‌قیمت بودن آموزش‌های عملی با تمرکز بر تجهیز آزمایشگاه‌های تخصصی در دستور کار قرار گیرد.

جواد مولی، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس دیگر سخنران این نشست بود. وی با تأکید بر طرح تحول آموزش در دانشگاه تربیت مدرس، اظهار کرد: برنامه‌مان باید این باشد که اساتید مجرب را جذب کنیم. به همین منظور کارگروهی با عنوان جذب نخبگان در دانشگاه تربیت مدرس راه‌اندازی کرده‌ایم و پذیرای نخبگان داخلی و حتی نخبگان ایرانی خارج از کشور هستیم.

محمد بخشی، عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی نوشیروان بابل دیگر سخنران حاضر در این هم‌اندیشی بود. وی با بیان اینکه تجهیزات دانشگاه‌های ما با کشور‌های توسعه‌یافته قابل مقایسه نیست، گفت: سال گذشته دعوتی از یک دانشگاهی در ترکیه شهر آنکارا داشتم و برخی آزمایشگاه‌های آنجا را از نزدیک دیدم و متعجب شدم ک چقدر آزمایشگاه‌های آن‌ها عالی‌تر از مراکز پژوهشی و آزمایشگاه‌های ماست، اگر چه تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی آن‌ها بسیار کم است.

دانشگاهیان پیش از بحران به کار گرفته نمی‌شوند

وی ادامه داد: کدام کشور در دنیا است که این همه نیروی متخصص داشته، اما نتایج تحقیقات کاربردی آن پایین و در حل مشکلات جامعه ضعیف عمل کرده باشد. اگر چه در مقابل، دانشگاهیان پیش از بحران کمتر به کار گرفته می‌شوند.

این عضو هیئت علمی دانشگاه نوشیروان بابل افزود: سال ۸۳ برای یک فرصت مطالعاتی به ژاپن سفر کردم. وقتی سونامی در ژاپن اتفاق افتاد، هفته‌های متوالی تلویزیون با استادان دانشگاه در تماس بود و مصاحبه می‌کردند. ما باید از مدیران ارشد نظام و دولتمردان بخواهیم که به این نتیجه برسند که دانشگاهیان می‌توانند در سرنوشت کشور سهیم باشند.

جعفر روشنیان، عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی خواجه نصیر، دیگر صاحب‌نظر حاضر در این هم‌اندیشی بود. وی در سخنانی مهم‌ترین تعامل جامعه با دانشگاه را در زمینه فارغ‌التحصیلان دانست و یادآور شد: همه چیز به آموزش بر می‌گردد. بسیاری از فارغ‌التحصیلان ما بی‌تعارف در جامعه کارایی ندارند. ما نیازمند انقلابی در حوزه آموزش هستیم. سرچشمه مسائل پژوهش و فناوری به آموزش بر می‌گردد. این در حالی است که تمام سرمایه آموزش عالی بر روی آموزش تمرکز دارد، اما خروجی خوبی مشاهده نمی‌شود.

وی افزود: ایجاد یک نهاد نظارتی کارآمد و قوی، راهکار رفع این مشکل است. اگر ما یک نظام کارآمد داشته باشیم که نسبت ورودی و خروجی را بسنجد، تکلیف بسیاری از رشته‌ها و آموزش‌ها مشخص می‌شود.

اکبرزاده، عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان هم در سخنانی با بیان اینکه باید تصویر روشنی از مأموریت‌های دانشگاه داشته باشیم، گفت: دانشگاه سیستمی است که ورودی و خروجی و ارزش افزوده‌ای دارد. گام اول این است که خروجی‌های دانشگاه و صرف هزینه‌ها را به سمتی هدایت کنیم که بیشترین بهره را داشته باشیم.

تعریف مأموریت‌های ویژه‌ای برای دانشگاه در حوزه نوآوری‌های اقتصاد دانش‌بنیان

وی افزود: اگرچه بعضی مأموریت‌های دانشگاه تبدیل به عدد و رقم نمی‌شود، مأموریت‌هایی مانند آرمان‌خواهی از این دست است.
این عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان گفت: نوآوری از شاخص‌های مهم تحول دانش‌بنیان است. دانشگاه و صنعت در این زمینه درگیر هستند و باید مأموریت‌های ویژه‌ای در حوزه نوآوری‌های اقتصاد دانش‌بنیان به عهده بگیرند و مفاهیم پیچیده علمی را به زبان ساده تبیین کنند.

خسرو جعفرپور، عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز، دیگر سخنران حاضر در این هم‌اندیشی بود. وی با بیان اینکه نباید با طرح مسائلی همچون ارتباط دانشگاه با جامعه، از نگرش کلی آموزش عالی و رشد علمی غافل شویم، اظهار کرد: باید بررسی شود طبق سیاست‌های شورای عالی انقلاب فرهنگی، دانشگاه چه مأموریتی داشته و چه راهبرد‌ها و سیاست‌هایی در زمینه تعامل با جامعه به کار گرفته می‌شود.

ارتباط دانشگاه و جامعه و لزوم تاثیر آن در ارتقای اساتید

وی ادامه داد: در این بحث باید ارتباط با جامعه در تمام جنبه‌های زندگی یک استاد دیده و تدابیری در بحث ارتقای اساتید اندیشیده شود. در نهاد رهبری در دانشگاه‌ها دفتری با عنوان دفتر هم‌اندیشی اساتید وجود دارد و خوب است از این پتانسیل‌ها برای هم‌اندیشی بیشتر استفاده کنیم.
جعفرپور گفت: ابزار‌ها وجود دارد. اگر بخواهیم بخش موظف بودن را احیا کنیم، می‌توانیم بگوییم هر استاد در یک یا چهار سال فعالیت خود باید با بیرون ارتباط داشته باشد.

علی عجمی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان دیگر سخنران این هم‌اندیشی بود. وی با بیان اینکه اساساً طرح سطح‌بندی دانشگاه‌ها صحیح نیست، گفت: در هیچ جای دنیا سطح‌بندی نداریم. رتبه‌بندی دانشگاه‌ها وجود دارد.

وی افزود: تعامل دانشگاه با جامعه، مشکل کشور ما نیست. اگر جستجویی در فضای مجازی انجام شود. هم‌اکنون در دنیا تز‌ها و طرح‌های پژوهشی را درباره تعامل دانشگاه با جامعه می‌نویسند. نهاد‌های خصوصی، جامعه و دولت سه رکن ارتباط با دانشگاه هستند.

عجمی گفت: متأسفانه اعتقاد راسخ به پژوهش فناوری در آموزش عالی وجود ندارد. دولت باید نقش نظارتی، حمایتی و سیاستگذاری داشته باشد تا نقش پژوهش ما که کم‌رنگ شده تقویت شود. در کنار این‌ها بخش خصوصی اگر توانمند نباشد، نمی‌تواند از پژوهش‌های دانشگاهی حمایت کند.

دانشگاه کارآفرین، دانشگاهی با تولید ارزش جدید است نه بازتولید ارزش‌های سابق

علیرضا شکیبایی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان یکی دیگر از اساتید حاضر در هم‌اندیشی امروز با وزیر بود که با اشاره به تعامل دانشگاه و جامعه بر مبنای مدل دانشگاه کارآفرین، اظهار کرد: این ایده به شکل‌های مختلف در حال اجرا است، اما مشکل این است که شاه‌کلید و نکته اصلی در این دانشگاه ارزش جدید است، نه بازتولید ارزش‌های سابق. وقتی صحبت از کارآفرینی می‌شود، باید دید چه چیز جدیدی به عنوان ارزش جدید می‌خواهد خلق شود. در صنعت وقتی صحبت از کارآفرینی می‌شود، منظور مواد و تجهیزات به‌روز و جدید است.

وی افزود: آیا آزادی که دانشگاه‌ها و گروه‌ها در تعریف پایان‌نامه و درس داشتند می‌تواند در تعریف مدل دانشگاه کارآفرین ایفای نقش کند. نگاه ما باید روی ایجاد ارزش جدید باشد.

سید ضیاء‌الدین میرحسینی، عضو هیئت علمی دانشگاه گیلان هم دیگر سخنران در این هم‌اندیشی بود. وی با بیان اینکه مشکل به خود ما در وهله اول برمی‌گردد، گفت: اولین و مهم‌ترین نهاد در یک حرکت گسترده گروه‌های ما در دانشگاه هستند، چرا که از یک طرف با اعضای هیئت علمی و از طرفی با دانشجویان مرتبط هستند.

وی ادامه داد: اگر تغییر نگرش و عملکرد را در گروه‌های خود نداشته باشیم، حرکت مستمر و گسترده نخواهد بود و ایفای نقش مسئولیت اجتماعی را در دانشگاه مشاهده نخواهیم کرد. مهم‌ترین اهرم در این مسئله بحث ارتقای اعضا است، آن هم نه به صورت تشویقی، بلکه به صورت یک الزام. وقتی نتوانیم اساتید را سوق دهیم، با مشکل مواجه خواهیم شد.

نشاط آفرینی در دانشگاه موضوع مهمی است که مغفول مانده

ذوالفقاری، عضو هیئت علمی دانشگاه اراک دیگر سخنران این هم‌اندیشی، با بیان اینکه موضوع نشاط آفرینی در دانشگاه موضوع مهمی است که مغفول مانده، اظهار کرد: باید بر مبنای علم و فناوری در دانشگاه نشاط ایجاد کنیم. این‌طور نیست که اگر به سمت خدمت به جامعه رفتیم، از تولید علم باز می‌مانیم. در دانشگاه اراک این کار را اجرا کردیم که دانشجویان بر مبنای دانش خود می‌توانند پول در بیاورند.

دنیای امروز برگ برنده دانشگاه‌ها است

وی افزود: در این راستا در دانشگاه‌مان مرکز تحقیقات آب و مراکز کوچک متمرکز علمی راه‌اندازی کردیم. متاسفانه ورودی ما به پارک‌های علم و فناوری ضعیف است، می‌خواهیم یک‌باره دانشجو را وارد بازار کار کنیم. دنیای امروز برگ برنده دانشگاه‌ها است هر کاری بخواهد انجام شود نیازمند دانش است. یک جریان معکوسی در دانشگاه ما در حال ایجاد است. در دانشگاه ما دانشجو پس از فارغ‌التحصیلی برگشته و روی مقالات Q۱ کار می‌کند. علی رغم مشکلاتی که وجود دارد این کار قابل انجام است.

این عضو هیئت علمی دانشگاه اراک گفت: تاکید ما بر این است که دانشجو استاد را سر شوق می‌آورد و می‌توان از دانش ثروت‌آفرینی کرد.

 وزیر علوم: ادغام مراکز آموزش عالی کوچک برای بهبود و ارتقای سیستم است

در پایان این هم‌اندیشی یک‌روزه و پس از صحبت‌های چند تن از اساتید و اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها به نمایندگی از جمع حاضر، منصور غلامی، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری با ارائه یک جمع‌بندی از این نشست، گفت: صحبت‌های اساتید حاکی از دغدغه‌های متنوع آموزش عالی در کشور است و هر کدام از موضوعات و مسائل مطرح شده، می‌تواند موضوع یک هم‌اندیشی و نشست باشد.

وی ادامه داد: آموزش عالی در طول زمان با تغییرات جدی روبرو بوده، اما همیشه برای تغییر و اصلاح زمینه‌هایی وجود دارد و می‌توان از زمینه‌های کارشناسی برای بهبود و ارتقا سیستم استفاده کرد.

وزیر علوم افزود: تحول در دانشگاه‌ها و حرکت به سمت دانشگاه‌های نسل‌های سه و چهار، ساماندهی آموزش عالی به معنای عام موضوعات اصلی بود. در بحث ساماندهی محور اصلی و مهم کیفی‌سازی مراکز آموزش عالی و مراکز پژوهش و فناوری با برنامه‌های کارشناسانه است. اینکه از مراکز کوچک، مستقل و منفرد به خصوص در بخش دولتی نمی‌توان انتظار برون‌داد خوبی داشت، این‌ها در طول زمان هم دچار مشکلاتی می‌شوند. به همین خاطر در سال گذشته طرح ساماندهی مراکز آموزش عالی نهایی و برنامه آن تنظیم شد. در این زمینه نکته‌ای که موجب نگرانی مسئولین محلی و منطقه‌ای را موجب می‌شد، بحث تعطیلی و انحلال مراکز آموزشی بود. اعلام می‌کنیم که هیچ موسسه‌ای منحل یا تعطیل نمی‌شود، بلکه یک شبکه علمی بین مراکز متعدد و مراکز استانی ایجاد می‌شود تا مراکز به صورت واحد‌های همکار با هم کار کنند. آموزش و پژوهش آن‌ها بر برنامه‌های هماهنگ متمرکز می‌شود.

وی با بیان اینکه نگرانی‌هایی در بحث ضعف اخلاق علمی که بعضا به عنوان تقلب علمی مطرح می‌شود در این نشست بیان شد، گفت: با ابلاغ‌های مستقیم و پیگیری‌های قضایی و حقوقی در حال جلوگیری از این واقعه تلخ هستیم. قدرت ضابطه قضایی نداریم، اما همکاران مکرراً موارد مستند را گزارش می‌کنند. در دانشگاه می‌بایست اساتید، سپس مسئولین و بعد هم دانشجویان به قبح این قضیه پی ببرند و با تقلب‌ها مقابله کنند. اگر دانشجویی بر اساس مسیر تقلب به مدرک و امتیازی برسد، طبق قانون آن مدرک از او سلب می‌شود و اگر استادی با تقلب یک سندی را تدوین کند، کلیه امیتازات از او سلب خواهد شد و با او به عنوان متخلف برخورد می‌شود.

غلامی افزود: انتظار از دانشگاه‌ها به لحاظ شرایط حال و شرایط کلان طی یکی دو سال اخیر مسئله‌ای است که باید بیشتر درباره آن هم‌اندیشی و هم‌فکری کنیم و به سمت پاسخ دادن به نیاز‌ها پیش برویم. همواره تلاش این بود که از طریق ارتباط با صنعت حضور دانشگاهیان در جامعه و اثرگذاری آن‌ها بیشتر شود.

تدوین مجموعه اطلاعات علمی پیرامون تمامی بحران‌ها در کشور

وی گفت: در بحران اخیر سیل و شرایط فعلی کشور، چندین گروه علمی غیر از دانشگاه‌های مستقر در استان‌های آسیب‌دیده از سیل روی این موضوع کار می‌کنند. تعدادی از اساتید در گروه‌های حمایتی و گروهی در حال مطالعه میدانی هستند. د رواقع یک کار بزرگ با همکاری دانشگاه‌های بزرگ کشور شکل گرفته و امیدواریم فعالیت‌های علمی دانشگاه‌های ما و عرضه آن‌ها به نهاد‌های اجرایی کشور راه‌گشا باشد.

وزیر علوم با بیان اینکه هر کس باید متناسب با تخصص خود طرح تعریف کند، افزود: باید بتوان مجموعه‌ای غنی از اطلاعات علمی پیرامون تمامی بحران‌ها تدوین کنیم، تا در آینده در صورت بروز حوادث غیرمترقبه دیگر شاهد بروز این حجم خسارات نباشیم.

وی افزود: در تداوم هم اندیشی‌ها تلاش ما باید این باشد که مباحث را به صورت موضوعی به همکاران پیشنهاد دهیم تا با مطالعه بیشتر و تدوین فایل صحبت‌ها و سخنان همه حاضران از سخنان آن‌ها استفاده کنند تا در کنار همه همکاران عزیز بتوانیم با محاسبه دقیق به سمت بهبود روش‌ها برویم و دستخوش تغییر سلایق با تغییر مدیریتی نشویم.

وزیر علوم در پایان گفت: در طرح ساماندهی مراکز آموزش عالی شاخص‌ها ارتقا پیدا می‌کند و مأموریت‌گرا کردن مراکز مدنظر است و اینکه نهایتا تعدادی دانشگاه بزرگ در کشور با واحد‌های وابسته متعدد داشته باشیم. تجربه دیگر کشور‌ها هم همین است. در پاریس این اتفاق افتاده و دانشگاهی بزرگ با ۱۶ پردیس فعالیت می‌کند و توانسته‌اند در رتبه بندی‌ها به رتبه خوبی هم برسند.