راه فرار از تحریم‌های آمریکا از زبان سیداحسان خاندوزی

عضو هیئت علمی گروه اقتصاد اسلامی دانشگاه علامه طباطبائی با اشاره به اینکه تحریم‌های ایران پس از تسخیر لانه جاسوسی در سال 58، جزء مصادیق تحریم‌های ناموفق بود، اظهار کرد:‌ ما باید از دایره کسب اطلاعات مالی امریکا خارج شویم و تنها راه فرار از تحریم‌ها نیز بیرون رفتن از این فضای نظارت مالی است.

به گزارش خبرنگار عطنا، دکتر سیداحسان خاندوزی در نشست تخصصی «چشم‌انداز اقتصاد ایران پس از 13 آبان» که اول آبان‌ماه به دعوت انجمن اسلامی در دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی سخن می‌گفت، با توضیح اینکه وضعیت اقتصاد ایران در مرحله بحرانی است به تشریح این بحران پرداخت.

وی با اشاره به اینکه بحران اقتصادی به معنای شوک‌های اقتصادیِ غیرقابل پیش‌بینی و سرایت‌کننده به بخش‌های مختلف اقتصادی است، ادامه د اد: وقتی از بحران اقتصادی حرف می‌زنیم، منظور ما وضع بد اقتصاد نیست بلکه وضع بد اقتصاد می‎تواند سال‌های سال، دوام داشته باشد تا به یک نقطه بحرانی برسد. آن چیزی که می‌تواند ما را غافل‌گیر کند و تمام بخش‌های سیستم اقتصادی را تحت تأثیر قرار دهد، بحران اقتصادی نامیده می‌شود.

خاندوزی مسئله کسری حساب جاری کشورها، هجوم بانکی یا ناترازی بانک‌ها، کسری بودجه دولت، کاهش ذخایر ارزی کشور که ناشی از نظام نرخ ارز ثابت کشورها است و بدهی خارجی کوتاه‌مدت دولت را پنج عامل اصلی برای بحران‌های اقتصادی در دنیا برشمرد.

وی با اشاره به اینکه یکی از شرایط صندوق بین‌المللی پول در رابطه با ایران افزایش یا پایداری ذخایر ارزی آن به صورت سالانه است، افزود: اگر این ذخایر ارزی کاهش پیدا کرد، معلوم است از انباشت ارزی گذشته خود ارتزاق کرده است. ضمن‌آنکه در بدهی خارجی کوتاه‌مدت، بدهی خود را نمی‌توانند سررسید کند، بنابراین این بدهی را به آینده موکول می‌کند و به همین دلیل رتبه اعتباری دولت پایین می‌آید و این آغاز یک بحران است.

تحریم، صورتی دیگر از جنگ سرد است

خاندوزی با بیان اینکه ما در طول 15 سال اخیر با نوع جدید بحران اقتصادی مواجه هستیم، در پاسخ به این سئوال که چرا امروزه تحریم اقتصادی به یک جنگ‌افزار قرن بیست‌و‌یکم تبدیل شده است، گفت: تقریباً در تمامی کتاب‌هایی که در حوزه تحریم تا سال 2000 نوشته شده است، فقط یک مورد موفق برای موفقیت آمریکا در تحریم یک کشور بیان شده و آن نیز کشور عراق است.

وی با اشاره به اینکه هزاران مورد ناموفق در زمینه تحریم داریم، گفت: اقتصادی مالی که امروزه به شبکه‌ای دیجیتالی تبدیل شده است این امکان را فراهم می‌کند که عدم موفقیت تحریم‌ها هم یک استثناء باشد، یعنی   زمانی که تحریم، تحریمِ هوشمند است، اصل بر موفقیت تحریم است.

خاندوزی با بیان اینکه برای اثربخشی تحریم ابزارهایی در نظر گرفته شده است تا به تحریم شونده آسیب وارد شود، اظهار کرد: امروزه برای اثربخشی تحریم ها انتظار بر این است که این فرایند به یک قاعده و جنگ‌افزار جدید تبدیل بشود و می توان گفت: تحریم صورتی دیگر از جنگ سرد است.

 تحریم، با هدف تغییر رفتار سیاسی نظام در مسئله انرژی هسته‌ای

این عضو هیئت علمی گروه اقتصاد اسلامی دانشگاه علامه طباطبائی، با توضیح اینکه تحریم‌های ایران پس از تسخیر لانه جاسوسی در سال 58، جزء مصادیق تحریم‌های ناموفق بود، گفت: در سال 2006 میلادی برای اولین‌بار درخصوص ایران تحریم‌هایی اعمال شد که آن تحریم‌ها به‌ویژه از سال 2010 جزء تحریم‌های موفق قلمداد می‌شود. این تحریم‌ها نه با هدف براندازی جمهوری اسلامی بلکه با هدف تغییر رفتار سیاسی نظام در مسئله انرژی هسته‌ای، صورت گرفت.

به گفته خاندوزی، تحریم خرید و فروش اسکناس دلاری آمریکا توسط مقامات، شرکت‌ها و وزارتخانه‌های دولتی ایران، تحریم تجارت ایران با طلا، تحریم فروش مستقیم یا غیرمستقیم یک‌سری از کالاها، تحریم تراکنش‌های بزرگ با ریال، تحریم انتشار اوراق بدهی دولت و تحریم بخش خودروسازی ایران جزء تحریم‌های اعمال شده از مردادماه تاکنون است.

وی در زمینه تحریم تراکنش‌های بزرگ با ریال ایران، افزود: نه تنها ایران حق ندارد به اسکناس دلاری آمریکا دسترسی پیدا کند، بلکه کشورهای دیگر هم اگر بخواهند با پول ایران تراکنش انجام بدهند، تحریم می‌شوند.

خاندوزی در ادامه با تأکید بر اینکه فقط بخشی از افزایش قیمت خودروهای داخلی طی چند ماه اخیر به ماجرای تحریم برمی‌گردد، گفت: همکاری شرکت‌های خودروسازی برای فروش قطعات یا ساخت خودرو در ایران تحریم شد، نه خرید خودروی خارجی! اگر بتوانیم به آن شرکت‌ها دلار برسانیم، می‌توانیم همچنان از شرکت‌های کیا، هیوندا، تویوتا و سایر شرکت‌ها خودرو بخریم، یعنی واردات خودرو در ایران تحریم نشده است.

وی ادامه داد: در تحریم دوره اول هم بنا بر این بود که واردات خودرو و تمام کالاهای لوکسی که می‌تواند درآمد ارزی را از ایران خارج بکند و حس کینه اجتماعی مردم را نسبت به طبقات دیگری از مردم که از این دست کالاها استفاده می‌کنند، برانگیزاند؛ مشمول تحریم نباشد. ضمن‌آنکه بر اساس همین تحریم‌ها به بعضی کالاها اجازه واردات و به برخی نیز اجازه صادرات داده می‌شد.

ایران از 13 آبان‌ماه مشمول چه تحریم‌هایی می‌شود

خاندوزی در پاسخ به این سؤال که از آبان‌ماه چه تحریم‌هایی اضافه خواهد شد، گفت: تأمین عاملیت بنادر ایرانی، بخش کشتیرانی و کشتی‌سازی شرکت خطوط کشتیرانی جمهوری اسلامی، همچنین تراکنش‌های مرتبط با نفت (شرکت ملی نفت ایران و زیرمجموعه آن شامل نیکو، شرکت بازرگانی نفت ایران و برخی دیگر از شرکت‌ها) مشمول تحریم می‌شوند.

وی با اشاره به اینکه تحریم تراکنش‌های نهادهای مالی خارجی که بر اساس آن آمریکایی‌ها و غیرآمریکایی‌ها از داشتن تراکنش مالی با بانک مرکزی ایران منع می‌شوند، بیان کرد: همچنین تحریم ارائه خدمات پیامرسان مالی نیز صورت می‌گیرد که با اجرای آن از تراکنش‌های «سوئیفت» نهاد‌های مالی نیز محروم خواهیم شد. ضمن‌آنکه علاوه برآن بیمه اتکایی و صادرات و واردات محصولات انرژی جزء تحریم‌های از این قبیل هستند.

وی در ادامه هرگونه تراکنش در زمینه خرید و فروش نفت و تراکنش‌های نهادهای مالی جهان را با بانک مرکزی ایران بسیار مهم دانست و خاطرنشان کرد: هر بانکی بخواهد با بانک مرکزی ایران تراکنشی داشته باشد، مشمول این دست تحریم‌ها می‌شود و به عبارت دیگر، تحریم‌ها علیه ایران، دو پایه خیلی مهم دارد که شامل تحریم نفت و تحریم بانک مرکزی است.

راه فرار از تحریم‌ها، بیرون رفتن از فضای نظارت مالی امریکا است

خاندوزی ضمن تشریح نقش اروپا و سازمان ملل در تحریم‌های وارده علیه ایران، تحریم‌های دوره جدید را یک‌جانبه خواند و گفت: در دوره اخیر، تحریم‌ها یک جانبه است، یعنی هیچ کشوری غیر از آمریکا ما را تحریم نکرده است؛ البته اتحادیه اروپا حداقل در مذاکراتی که با مقامات دولتی ما داشته است، قول همکاری‌ داده و سازمان ملل متحد نیز هنوز رابطه مثبتی با ما دارد.

وی ادامه داد: به عبارت دیگر، اثر بخشی دوره جدید تحریم‌ها تا حدود 99 درصد به فشار و خواست خزانه‌داری آمریکا وابسته است. فرض کنید شرکت توتال فرانسه یا پالایشگاه‌هایی که از ما نفت می‌خرند، اگر بخواهند منافع خودشان را در آمریکا از دست ندهند، رابطه خود با ایران را قطع خواهند کرد و تحریم‌ها مؤثر واقع می‌شوند.

عضو هیئت علمی گروه اقتصاد اسلامی دانشگاه علامه طباطبائی با بیان اینکه ما باید از دایره کسب اطلاعات مالی امریکا خارج شویم و تنها راه فرار از تحریم‌ها، بیرون رفتن از این فضای نظارت مالی است، گفت: پیامرسان مالی سوئیفت بخش زیادی از تراکنش‌های مالی دنیا را در بستر خود پوشش می‌دهد و هرچقدر ما بتوانیم بیرون از نظام پیامرسان‌های مالی متعارف دنیا، تراکنش انجام بدهیم از تحریم دورتر خواهیم شد.

 نقاط قوت و ضعف ما در دوره جدید تحریم‌ها

وی با تأکید بر اینکه ما در دوره جدید تحریم‌ها نقاط قوت زیادی برای مقابله با آن‌ها داریم، گفت: در این دوره موضع سازمان ملل، اتحادیه اروپا و سایر کشورها نسبت به ایران مثبت و همسوتر از دوره قبل است. در حال حاضر، امریکا، چین را تحریم کرده است، علیه روسیه تحریم‌ها را شروع کرده و همچنین سایر کشورها سعی می‌کنند از زیر چتر تحریم‌های امریکا فرار کنند.

خاندوزی ادامه داد: ما کشورهایی همسو با خود داریم که وزن خوبی در سبد تجاری ما دارند و آنها هم در معرض تحریم‌های امریکا هستند. پس می‌توانیم با هم یک جبهه اقتصادی مشترک ایجاد کنیم تا تراکنش‌های خود را در یک فضای دیگر انجام دهیم.

وی با اشاره به اینکه ما تجربه مدیریت داخلی دوره قبل تحریم‌ها یعنی از سال 2010 را هم داریم، تأکید کرد: این نقطه قوت و به‌نوعی بالقوه ما است ولی متأسفانه در حال حاضر ارتباط ما با آن تجارب وصل نیست؛ یعنی وزرا، مدیرکل‌ها، صاحبان شرکت‌های بزرگ و مقامات اقتصادی و مالی دوره قبل باید وقت خود را در اختیار مقامات فعلی کشور بگذارند تا مسئولان فعلی از آن تجارب برای سال‌های آینده بهره ببرند.

خاندوزی در ادامه به تشریح نقاط ضعف ما در دوره جدید تحریم پرداخت و گفت: انتظارات بازار نسبت به دوره اول تحریم‌ها، منفی‌تر و واکنش‌ها زودهنگام‌تر است. مردم در تأمین هزینه‌های زندگی خود پیش‌دستانه‌تر عمل می‌کنند و نسبت به کنترل فضای روانی بازار در وضعیتی هستیم که هنوز در حافظه کوتاه مدت فعالان اقتصادی و خانوار‌ها اثر تحریم قبلی وجود دارد.

وی با بیان اینکه رابطه جامعه و سیاست‌گذاران در دوره جدید از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، اضافه کرد: دومین نکته منفی ما در شرایط جدید تحریم این است که برآورد ذهنی جامعه از انگیزه و توان سیاست‌گذاران و حاکمان کشور برآورد بالایی نیست، یعنی جامعه فکر می‌کند که سیاست‌گذاران دولت و مجلس، انگیزه قبل را برای مقابله با تحریم ندارند، مقاومت نخواهند کرد و بالاخره کوتاه خواهند آمد.

وی افزود: تفاوت وضع فعلی ما با دوره قبلی تحریم‎ها این است که راه‌های فرار دوره قبلی و بانک‌های اطلاعاتی خود را تا حد زیادی از دست داده‌ایم به دلیل اینکه دوباره وارد دوره خوش‌بینی و تعامل خارجی شدیم، بسیاری از شرکت‌هایی که قبلاً به نحوی به صورت پوششی برای کشور اصطلاحاً کار راه می‌انداختند و خریدهای ما را در خارج از کشور انجام می‌دادند، عملاً از دور روابط با ما خارج شده‌اند. علاوه بر آن، بانک‌های اطلاعاتی داخلی را نیز رها کردیم و هزینه‌های بسیاری را متحمل شده‌ایم.

خاندوزی در ادامه به بررسی وضعیت سیستم بانکی و بودجه‌ای کشور پرداخت و گفت:  وضعیت سیستم بانکی و بودجه‌ای کشور ما نسبت به سال 90 نامناسب‌تر است. ضمن‌آنکه بانک‌های ما دیگر توان قبلی را ندارند و با حجم زیادی از دارایی‌های منجمد، غیرمولد و موهوم در ترازنامه‌ها مواجه هستند که برای بانک سودآوری واقعی ایجاد نمی‌کند.

 نظام سیاست‌گذاری و بروکراسی کشور تقریباً از کار افتاده است

عضو هیئت علمی گروه اقتصاد اسلامی دانشگاه علامه طباطبائی، ضمن تأکید بر اهمیت سیاست‎گذاری به‌موقع و صحیح در مسائل اقتصادی، گفت: مسائل نظام بروکراسی و به‌نوعی بی‌تدبیری کردن در کشور به شدت نسبت به چندین سال قبل افزایش پیدا کرده است و زمان زیادی می‌گذرد که سیاست‌گذار تشخیص بدهد باید سیاست جدیدی ارائه دهد.

وی در ادامه گفت: متأسفانه نظام سیاست‌گذاری و بروکراسی کشور تقریباً از کار افتاده است و به‌درستی مدیریت نمی‌شود و در میان این کشاکش‌های اقتصادی، سه ماه بی‌وزیری در حوزه‌های اقتصاد، صنعت و کار را تجربه کردیم!

خاندوزی ضمن انتقاد از شیوه اداره اقتصاد و تدبیر سیاست‌گذاران در این روزهای حساس اقتصاد ایران‌، گفت: اگر سیاست‌های خودمان را ماه‌به‌ماه و هفته‌به‌هفته، پایش و اصلاح نکنیم و از نیروهای فعال استفاده نکنیم، ضربه‌ای که تحریم‌های دوره دوم به ما وارد می‌کند، بیش از دوره اول است.

عضو هیئت علمی گروه اقتصاد اسلامی دانشگاه علامه طباطبائی در پایان به پیش‌بینی‌ نرخ‌های رشد و تورم در ماه‌های آینده پرداخت و گفت: احتمالاً ما امسال را با نرخ رشد صفر تا نیم‌ درصد به پایان خواهیم برد اما سال آینده نرخ رشد اقتصادی ما منفی 3 و  بالاتر خواهد بود و نرخ تورم هم فکر نمی‌کنم تا پایان سال به عددی کمتر از 28 برسد.