چرا تیراژ روزنامه‌ها محرمانه است؟

اعلام تیراژ «واقعی» روزنامه‌ها سال‌هاست که به ابهامی بزرگ تبدیل‌شده است. روزنامه‌ها که خود باید به‌عنوان «رسانه»‌ پیشرو شفاف‌سازی و اطلاع‌رسانی صادقانه باشند، اغلب به دلایل مختلفی از اعلام تیراژ «واقعی» روزنامه‌شان سر باز می‌زنند. تا چند سال پیش یکی از مهم‌ترین دلایل این رویکرد، بحث «یارانه» بود اما با حذف شدن تیراژ از شاخص‌های یارانه روزنامه‌ها، دلایل دیگری همانند حفظ آبرو و رقابت‌ پُررنگ‌تر می‌شوند.

به گزارش عطنا به نقل از ایسنا، در سال ۹۳ یکی از شاخص‌های اعلام‌شده برای طرح رتبه‌بندی روزنامه‌ها و تخصیص یارانه، تیراژ عنوان‌شده بود. از تیراژ ۵ هزار تا ۵۰ هزار نسخه هر ۵ هزار نسخه ۰.۴ و از تیراژ ۵۰ هزار نسخه به بالا برای هر ۱۰ هزار نسخه ۰.۱ امتیاز در نظر گرفته می‌شد؛ اما مدتی است که در طرح جدید معاونت امور مطبوعاتی دیگر میزان تیراژ روزنامه‌ها در رتبه‌بندی تأثیری ندارد و برای تمام روزنامه‌ها حداقل تیراژی در نظر گرفته‌شده که بر همان اساس هم یارانه داده می‌شود.

در همین راستا سیدمحمدرضا دربندی، مدیرکل مطبوعات داخلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در گفت‌وگو با ایسنا با تأکید بر اینکه برخلاف سابق «تیراژ در رتبه‌های روزنامه‌ها تأثیری ندارد»، اظهار کرد: روزنامه‌ها تیراژشان را حتی به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم اعلام نمی‌کنند و این موضوع برایشان کاملاً محرمانه است. بر همین اساس در نظام‌نامه جدید یارانه، تیراژ تأثیری در فرمول حمایت ندارد. در این نظام‌نامه یک تیراژ حمایتی به‌تناسب برای همه نشریات در نظر گرفته‌شده است.

او ادامه داد: عدد تعیین‌شده برای تیراژ حمایتی به‌گونه‌ای انتخاب‌شده که تمام نشریات هر گروه را شامل شود. بنابراین اگر به میزان اعداد انتخابی ما روزنامه‌ها تیراژ داشته باشند، یارانه به آن‌ها تعلق می‌گیرد. اگر تیراژ روزنامه‌ای بیشتر باشد، به این معنی است که فروش دارد و به همین خاطر بازهم همان میزان یارانه مشخص را دریافت می‌کند و نه بیشتر.

دربندی درباره دلایل حذف تیراژ از طرح رتبه‌بندی روزنامه‌ها توضیح داد: این تصمیم را گرفتیم چون نمی‌توانیم به تیراژ واقعی روزنامه‌ها دست پیدا کنیم؛ مگر آنکه دست به دامن راه‌کارهای دیگری شویم که نمی‌خواهیم این کار را انجام دهیم. بنابراین ترجیح دادیم که طرح جدیدی را تصویب کنیم که دیگر تیراژ جزو شاخص‌های یارانه نباشد.

مدیرکل مطبوعات داخلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در پاسخ به این پرسش که علت پرهیز اغلب مدیران‌مسؤول از اعلام تیراژ واقعی روزنامه‌شان چیست، خاطرنشان کرد: به این خاطر که برایشان جنبه حیثیتی دارد. به‌عنوان‌مثال روزنامه‌ای که ۲ هزار نسخه چاپ می‌کند، ولی اعلام می‌کند که ۱۰ هزار نسخه تیراژ دارد؛ لذا اگر اطلاعات واقعی منتشر شود برایشان اصلاً خوب نیست.

وی افزود: حدود پنج سال قبل یارانه روزنامه‌ها بر اساس تیراژ تعیین می‌شد و معاونت مطبوعاتی مجبور بود برای دستیابی به تیراژ درست مأمور به چاپخانه‌ها بفرستد و همین همکاری چاپخانه‌ها با مأمورهای ما خودش مسئله بزرگی بود. لذا ازآنجاکه دستیابی به تیراژ درست و دقیق کار سختی محسوب می‌شود، در طرح جدید تصمیم گرفتیم برای تخصیص یارانه با تیراژ کاری نداشته باشیم و طبق حداقل تیراژی که در نظر گرفتیم به همه روزنامه‌ها یارانه مشخصی بدهیم.

دربندی به کاهش تیراژ روزنامه‌ها در سال‌های اخیر اشاره و اظهار کرد: روزنامه‌خوان‌ها به دو گروه تقسیم می‌شوند؛ نسل قدیم که هنوز دوست دارند کاغذ روزنامه را لمس کند و گروه دوم نسل جدید که اغلب با فیزیک و ساختار روزنامه ارتباط برقرار نمی‌کنند. گروه دوم اگر بخواهد روزنامه بخواند به فایل pdf  روزنامه‌ها رجوع می‌کنند. این اتفاق تنها مختص کشور ما نیست و در سایر کشورهای دنیا نیز رخ‌داده است. تیراژ روزنامه‌ها در بسیاری از کشورهای دیگر نیز نسبت به سال‌های اخیر کاهش‌یافته و حتی اغلب کیوسک‌ها مطبوعاتی در بسیاری از کشورها جمع شده‌اند و روزنامه‌ها بیشتر به‌صورت اشتراکی و اینترنتی مخاطب دارند.

او همچنین درباره تأثیر برگشتی‌ها در طرح جدید معاونت مطبوعاتی گفت: میزان برگشتی در این سازوکار تأثیری ندارد. طبیعتاً صاحبان روزنامه‌ها ملاحظه می‌کنند که ۱۰ تا ۱۵ درصد بیشتر برگشتی نداشته باشند. درواقع بی‌گدار به آب نمی‌زنند و برفرض مثال اگر ۸۰۰ نسخه فروش دارند، دیگر ۳ هزار نسخه منتشر نمی‌کنند.

دربندی خاطرنشان کرد: البته معاونت مطبوعاتی برای مجلات برگشتی طرح دیگری در نظر گرفته است. بر این اساس مجلات می‌توانند نسخه‌های برگشتی خود را بعد ۶۰ روز برای ما بفرستند تا به قیمت حداقلی از آن‌ها خریداری کنیم. ما این نسخه‌های برگشتی را برای زندان‌ها، کانون‌های اصلاح و تربیت و بیمارستان‌ها می‌فرستیم. درواقع این امکان برای نشریات در نظر گرفته‌شده که به‌جای فروش کیلویی مجلات برگشتی برای خمیر کردن می‌توانند باقیمت حداقلی به ما بفروشند. این طرح فقط برای مجلات می‌تواند اجرا شود که به‌روز بودن مطالب آن‌ها همانند روزنامه‌ها حائز اهمیت نیست.