اصفهان پایتخت فولکلور ایران است

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تهران با بیان اینکه نمی‌توان فرهنگ مردم را به کالایی برای کسب درآمد تبدیل کرد، گفت: امروز به افرادی نیازمندیم که غمخوار میراث باشند. اصفهان پایتخت فولکلور ایران است و باید از تمام تاریخمان یک تاریخِ اکنون بسازیم.

به گزارش عطنا به نقل از ایمنا، نعمت‌الله فاضلی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در اولین نشست از سلسله نشست‌های «مسئله فولکلور و فرهنگ‌عامه در ایران امروز» که در راستای رسالت موزه عصارخانه شاهی به‌عنوان تنها مرکز تخصصی فرهنگ‌عامه برگزار شد بابیان اینکه اصفهان علاوه بر سایر ارزش‌هایی که در آن وجود دارد، باید گفت که اصفهان پایتخت فولکلور ایران است، اظهار کرد: اصفهان با گویش خاص، صنایع‌دستی، فضاهای تاریخی، معماری مشخص و با نوع خاصی از شیوه زندگی و زیبایی‌شناسی، تبلور عینی از کلیت فرهنگ مردم در ایران امروز و جهان معاصر است و موزه عصارخانه شاهی از نمادهای بارز فرهنگ مردم است.

وی بابیان اینکه من نگاه میان‌رشته‌ای یا فرا رشته‌ای به تاریخ، فرهنگ و جامعه امروز دارم، ادامه داد: پدیده‌های اجتماعی، انسانی، فرهنگی و تاریخی پدیده‌های پیچیده‌ای هستند که به یکدیگر پیوند خورده‌اند مثل گل‌های قالی که از گره خوردن رنگ‌ها و تاروپودها به وجود آمده‌اند.

عضو هیئت‌علمی افزود: صنعت گردشگری به تبدیل کردن فولکلور به‌نوعی کالا تمایل دارد که از طریق آن پول و سود به دست آورد درصورتی‌که نمی‌توان فرهنگ مردم را به کالا تبدیل کرد. هم‌چنین ایدئولوژی‌های مختلف به این تمایل دارند که فولکلور را به یک مقوله سیاسی تبدیل کنند، حتی اَشکال دیگری هم وجود دارد مثل‌اینکه بگوییم فولکلور و فرهنگ مردم چیزی نیست جز ابزار و وسیله‌ای برای تربیت آدم‌ها و وسیله‌ای برای زندگی کردن است. درمجموع می‌توان گفت همه این موارد به‌طور هم‌زمان در فولکلور هست و هیچ‌کدام از این‌ها نیست.

فاضلی گفت: همه‌جانبه بودن فولکلور و البته هر پدیده انسانی و اجتماعیِ دیگری، دست یافتن به آن را دشوار می‌کند و امکان توضیح دادن آن را برای ذهن‌های ساده‌شده به‌ویژه ذهن‌های امروزی که در دانشگاه تنها در یک رشته تحصیل کرده‌اند سخت می‌کند.

دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ایران با بیان اینکه در کشورهایی مثل ایران کتاب‌های زیادی درباره تاریخ، فرهنگ و سایر موارد مرتبط با آن‌ها نوشته‌شده است، تصریح کرد: بااین‌وجود ما نتوانسته‌ایم از لابه‌لای این‌همه دانش چیزی به دست آوریم و راهی برای شناخت واقعیت وجودی زندگی‌مان پیدا کنیم که علت آن‌هم ناتوانی ما در درک جامعیت امور است. ما از اینکه نتوانسته‌ایم از پدیده‌های اجتماعی خود درکی به دست آوریم دچار آسیب شده‌ایم و فاجعه، زمانی است که علم ما تخصصی و جزئی‌تر می‌شود و درنتیجه امکان بهره‌برداری و مداخلۀ ما از علم، ناچیز و محدود می‌شود.

فاضلی با تأکید بر اینکه برای تغییر جامعه و فرهنگ تنها یک راه وجود دارد، خاطرنشان کرد: برای این تغییر به فهم پدیده‌ها آن‌گونه‌ای که هست نیاز داریم و متأسفانه هنوز به فهم درستی از این پدیده‌ها دست نیافته‌ایم. در دنیای امروز رسیدن به چنین فهمی نسبت به گذشته بیشتر شده است چراکه پیچیدگی و پیوستگی‌ پدیده‌های دنیا هم بیشتر شده است.

وی گفت: فرهنگ مردم مجموعه دانش‌ها، ادبیات، هنرها، معماری‌ها، تاریخ، صنایع و هم‌چنین مجموعه‌ای از آیین‌ها، رسوم، باورها، اعتقادات و به‌طورکلی تاریخی در درون زندگی یک قوم، گروه یا ملتی شکل‌گرفته است که امروز به دست ما رسیده است.

این پژوهشگر حوزه انسان‌شناسی فرهنگی و مطالعات فرهنگی بابیان اینکه فولکلور چیزی جز میراث یا ذخایر معناییِ انتقال‌یافته به نسل امروزی نیست، ادامه داد: فولکلور و فرهنگ مردم تعاریف و واژگان مختلفی دارد که دانش قومی، مردمی، فرهنگ‌عامه، آداب‌ورسوم، سنت و بسیاری موارد دیگر در این تعریف جای دارد.

وی خاطرنشان کرد: فولکلور پدیده‌ای مدرن است که در گذشته وجود نداشته و کاملاً جدید است. مردم در گذشته آداب‌ورسومی داشته‌اند که با آن‌ها زندگی کرده و ارتباط برقرار می‌کردند و نیروی خلاقانۀ خود را برای زیست‌پذیر کردن زندگی به‌کار می‌بردند که حاصل آن آداب‌ورسوم عصارخانه شاهی است و امروزه آداب‌ورسوم گذشتگان نام‌گذاری شده است و ما به شیوه زندگی اجداد خود فولکلور می‌گوییم.

فاضلی که آثار متعددی را درزمینهٔ انسان‌شناسی، مطالعات فرهنگی و شهری و هم‌چنین فرهنگ ایران معاصر داشته است، با بیان اینکه نام‌ها تنها نشانه‌گذاری آداب‌ورسوم نیست و بلکه ماهیت آن رسوم را هم در برمی‌گیرد، گفت: ذهن ساختار ادراکی و شناختی ما است. فولکلور از لحظه‌ای به وجود آمد که ذهن‌ جامعه تغییر یافت و هر آنچه در طول تاریخ هزارساله بود عوض شد و به فرهنگ مردم تبدیل شد.

وی بابیان اینکه سنت به معنای چرخیدن نسل به نسل چیزی و درنهایت رسیدن آن به دست ما است، افزود: سنت معنای پنهانی هم دارد و آن‌هم چیزی است که مرجعیت دارد و مشروعیت پیداکرده، تثبیت‌شده و ما آن را قبول داریم. چیزی که از گذشته به ما رسیده قداست دارد و به همین دلیل هم با فولکلور دارای تفاوت است. در فولکلور می‌توانیم نگاه انتقادی داشته باشیم اما نمی‌توانیم بگوییم سنت، خرافات است.

فاضلی بابیان اینکه بزرگ‌ترین معمای تاریخ معاصر و پاشنه آشیل حرکت جامعه ما این است که باید با سنت چه‌کار کنیم، اظهار کرد: درگیری ما با فولکلور از اینجا شروع می‌شود که ازیک‌طرف با جامعه‌ای روبه‌رو شده‌ایم که تکنولوژی در آن شکل‌گرفته و با آن درگیر شده‌ایم و از طرفی هم ذهنمان انباشته از اسطوره‌های قدیم است.

وی که دانش‌آموخته دکترای انسان‌شناسی از مدرسه مطالعات شرق و آفریقای دانشگاه لندن است، ادامه داد: کشورهای شرقی اصطلاحی جدید است و ۲۰۰ و ۵۰۰ سال پیش کشور ایران، شرقی نبود و ایرانی بود. اصطلاح شرقی هم نوعی فولکلور است که غربی‌ها ابداع کرده‌اند تا موقعیت خود را شکل دهند و به گفته آن‌ها هر آنچه غربی نیست، شرقی است و برای ما هم شرق نام دیگر فولکلور است.

غربی‌ها قبل از ما شروع به مطالعه فولکلور کرده‌اند. درگیری ما با فرهنگ مردم بخشی از مناقشه‌ای بود که غرب با ما داشت نه ما با غرب. فولکلور در همه جای دنیا به ابزار سیاسی تبدیل می‌شود تا از طریق آن دولت‌ها شکل بگیرند.

فاضلی با بیان اینکه تناقضی در فولکلور است که نمی‌توانیم آن را حل کنیم و نیاز به توضیح محققان داریم، اضافه کرد: مسئله فولکلور حل تناقضاتی است که کل دنیا با آن درگیر است. اخیراً پاسخ اقتصادی برای این موضوع پیداشده است که به توریست‌ها برمی‌گردد و اینکه از مکان‌های مختلف اروپا و امریکا به دیدن موزه‌های ما می‌آیند تا ببینند که چقدر عجیب هستیم و اجداد ما تا چه اندازه خوب بوده‌اند و با ما تفاوت زیادی داشته‌اند و در کنار این موارد سودآوری هم داشته باشیم اما فروش و کالایی کردن تاریخ و فرهنگ گذشتگان ما مسئله را حل نمی‌کند.

وی اظهار کرد: چطور می‌توانیم از درون تجربه تاریخی کشورمان به تولید فرهنگ برسیم؟ در حال حاضر ما چیزی را تولید نمی‌کنیم و در بهترین حالت نمایشی از دوره صفویه برای اصفهان ارائه می‌کنیم، اما برای زمان حال چیزی تولید نمی‌کنیم. اصفهان چه زمانی می‌خواهد پایتخت امروز باشد؟

فاضلی تصریح کرد: مسئله فرهنگ مردم مسئله فرهنگ معاصر ما است. درگیری ما ناتوانی در تولید فکر است. ما به شناخت گذشته نیاز داریم. نباید نسل امروز ما تنها برای کسب درآمد و پول از فرهنگ مردم و گذشتگانمان استفاده کند. اگر موزه آثار زیبایی شناسانه و فولکلور را به گذشته تبدیل کند تاریخ و فرهنگ را کشته است، اما اگر بتواند آثار زیبایی‌شناسانه صنایع‌دستی هنر را به شکلی از خلاقیت و نوآوری برای زیستن در اکنون تبدیل کند، موزه فرهنگ است.

این پژوهشگر خاطرنشان کرد: نباید گذشته را صنعتی برای کسب درآمد کنیم. مسئله فولکلور فرهنگ معاصر از طریق گفتگوی اقتصادی قابل‌حل است که البته تا الان نتوانسته‌ایم این کار را انجام دهیم. امروزه ما به کسانی که دشمن یا حتی عاشق میراث هستند نیاز نداریم بلکه به افرادی نیازمند هستیم که غمخوار میراث باشند.

وی گفت: قرار است از تمام تاریخمان یک تاریخِ اکنون بسازیم و قرار نیست مثل تاریخ گذشته شویم و باید توسعه یابیم.