یک چهارم قرآن براساس دیالوگ و گفت‌وگو است/ جامعه گفت‌وگویی انسانی‌تر است

استاد علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبائی با بیان اینکه قرآن یک کتاب علمی نوشته شده نیست بلکه بر اساس گفت‌وگو ایجاد شده است، گفت: تنها راهی که انسان‌ها در جامعه می‌توانند با یکدیگر به تفاهم برسند گفت‌وگو است، بنابراین جامعه‌ای که در آن گفت‌وگو بیشتر باشد انسانی‌تر است. این گفت‌وگو باید بر اساس یک منطق مشترک باشد.

به گزارش خبرنگار عطنا، نشست گفت‌وگو در قرآن یکشنبه، 13 خرداد با سخنرانی دکتر محمدکاظم شاکر، استاد تمام گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبائی در غرفه دانشگاه علامه طباطبائی در نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم در مصلی تهران برگزار شد.

استاد دانشگاه علامه طباطبائی در سخنان خود با اشاره به ویژگی‌های انسان گفت: اولین ممیزه انسان فهم است، هر چه انسان فهیم‌تر باشد انسان‌تر است، چون انسان حیوان ناطق است که می‌فهمد و حرف می‌زند، یک سر زبان گفت‌وگو و سر دیگر آن فهم است.

وی افزود: ویژگی دوم انسان داشتن زندگی اجتماعی است یا به تعبیر برخی علما، بالفطره اجتماعی یا بالضروره اجتماعی است.

شاکر با اشاره به اینکه مقوم انسان فهم است، تصریح کرد: اگر فهم را از انسان بگیرند چیزی جز حیوانیت و غرایز باقی نمی‌ماند و زمانی که فهم را کنار اجتماعی بودن بگذارید تفاهم به دست خواهد آمد، بنابراین جامعه‌ای که در آن تفاهم بیشتر وجود داشته باشد، انسانی‌تر است.

استاد دانشگاه علامه طباطبائی با مطرح کردن این سوال که تفاهم در جامعه از چه راه‌هایی به دست می‌آید، گفت: تنها راهی که انسان‌ها می‌توانند با یکدیگر به تفاهم برسند گفت‌وگو است، بنابراین جامعه‌ای که در آن گفت‌وگو بیشتر باشد انسانی‌تر است و جامعه‌ای که در آن گفت‌وگو کمتر باشد از انسانیت دور شده است.

وی خاطرنشان کرد: اینطور نیست که وقتی فهم‌ها در کنار یکدیگر قرار بگیرد فهم کل ایجاد شود، به دلیل اینکه انسان‌ها متفاوت هستند پس برای اینکه تفاهم حاصل شود باید گفت‌وگو صورت گیرد.

استاد دانشگاه با اشاره به نقش گفت‌وگو در قرآن اظهار کرد: هویت وجودی قرآن گفت‌وگو است یعنی قرآن یک کتاب علمی نیست و با گفت‌وگو به وجود آمده است، قرآن در تعامل با واقعیت به وجود آمده است و این از خصوصیات قرآن است.

شاکر دلیل یکجا نازل نشدن آیات قرآن را چنین عنوان کرد: برای اینکه پیامبر اکرم (ص) به صورت همیشگی در ارتباط با وحی باشد و قلب او محکم شود و به خاطر اینکه هر آیه‌ای مانند دندان سر جای خود بروید و بزرگ شود و ترتیل در نزول صورت بگیرد این کتاب الهی به صورت یکجا نازل نشده است.

وی درباره این موضوع اضافه کرد: یک تصور غلط وجود دارد که گفته می‌شود در یک لوح محفوظ تمام این کلمات و الفاظ قرآن در آن وجود داشته است و خداوند این لوح را کم کم در طول 23 سال در اختیار زمین قرار داده است که این تصور یک تصور غلط است.

استاد دانشگاه علامه طباطبائی با تاکید بر اینکه قرآن بر پایه گفت‌وگو نازل شده است و با اشاره به سوره مجادله گفت: در آن سوره یک خانم از همسر خود شکایت می‌کند و در پاسخ به این مشکل آیاتی نازل می‌شود، ضرورت تفسیر تاریخی این کتاب به چشم می‌خورد.

شاکر با بیان اینکه نزدیک به یک چهارم قرآن به صورت دیالوگ و گفت‌وگو بیان شده است، اظهار کرد: 132 گفت‌وگو در قرآن نقل شده است و مجموعا 8 نوع گفت‌وگو در آن وجود دارد، از اولین آیات آفرینش و خلقت گفت‌وگو وجود دارد و آفرینش بشر با گفت‌وگو آغاز می‌شود.

نباید سرمایه‌های مشترک را در آتش اختلافات بسوزانیم

عضو هیئت علمی دانشکده الهیات دانشگاه علامه طباطبائی در ادامه گفت: خداوند قبل از اینکه انسان را بیافریند گفت‌وگو درباره آن را آغاز می‌کند؛ وقتی خداوند حرف می‌زند، در مقابل خداوند فرشتگان پاسخ می‌دهند و گاهی اعتراض می‌کنند، بنابراین شرط گفت‌وگو راحت حرف زدن است.

وی با اشاره به آیه 60 سوره فرقان اظهار کرد: وقتی گفته می‌شود که برای خدا سجده کنید، خدای متعال در قرآن تندترین حرف مخالفان خود و حتی مسیحیان و یهودیان را نیز به راحتی بیان کرده است، بنابراین شرط گفت‌وگو این نیست که تنها حرف‌های خود را بزنیم، بلکه باید حرف مخالف را نیز به بهترین وجه بیان کنیم.

شاکر درباره اساس گفت‌و‌گو تصریح کرد: گفت‌وگو باید بر اساس منطق مشترک بر سر اختلافات باشد، اگر بر اساس منطق مشترک گفت‌وگو کنیم و نتوانیم اختلافات را کنار بگذاریم حداقل این بحث را باید به یاد داشته باشیم که سرمایه‌های مشترک را در شعله اختلافات نسوزانیم.

وی با اشاره به آیه 6 سوره کافرون (لَكُمْ دِينُكُمْ وَلِيَ دِينِ) اظهار کرد: اگر در مسائل جهانی به توافق نرسیدیم نباید با یکدیگر بجنگیم و به یکدیگر ناسزا بگوییم بلکه هر کس باید راه خود را برود و اگر همه به این اصل پایبند بودند هیچ جنگی در دنیا اتفاق نمی‌افتاد.

این استاد دانشگاه گفت: بعضی گمان می‌کنند چون بعضی آیات درباره کنیز، جهاد، جنگ، فقرا و... وجود دارد بنابراین اینها باید همیشه وجود داشته باشد در صورتی که باید اینگونه نگاه کرد که چرا فقر به وجود آمد و اگر به وجود نمی‌آمد نیازی به خمس و زکات نبود.

وی با اشاره به منطق مشترک، تصریح کرد: یعنی طرفین گفت‌وگو بر سر آن توافق کنند، مباحث نظری باید به مباحث بدیهی بازگردد که یکی از مباحث بدیهی محسوسات است، اگر راست می‌گوییم که مردم در مسائل اجتماعی نقش اول را دارند این یک منطق مشترک است که همه با آن موافق هستند و جز محسوسات است اما مسائل نظری را می‌توانیم به مسائل بدیهی برگردانیم.

شاکر در پایان سخنان خود اظهار کرد: گفت‌وگو براساس منطق مشترک است که این منطق مشترک فراگیر می‌شود، به ویژه وقتی گفت‌وگو با رسانه انجام شود به خرد جمعی می‌پیوندد و در این صورت تک‌گویان حرفشان در مقابل جمع ارزشی ندارد.