توسعه انسانی در گرو ایجاد فضای مناسب برای کنش‌های اجتماعی است

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور گفت: اگر بخواهیم شاخص توسعه انسانی را افزایش دهیم باید امکان کنش جمعی را افزایش دهیم یعنی باید بتوانیم با یکدیگر کار کنیم. ما در شاخص‌های توسعه انسانی با تمام ضعف‌های آن وضعیت بدی نداریم اما در شاخص‌های دیگر مانند شاخص سرمایه اجتماعی وضعیت نامناسبی داریم و دچار عدم شفافیت و فساد هستیم.

به گزارش خبرنگار عطنا، نشست نقد ‌و بررسی کتاب «وضعیت توسعه انسانی در ایران؛ آسیب‌پذیری و تاب‌آوری» با حضور سعید مدنی قهفرخی، نویسنده کتاب، حسین راغفر استاد دانشگاه علامه طباطبائی، محمدامین قانعی‌راد، عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور و علی دینی‌ترکمانی، استادیار موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی سه‌شنبه، 21 آذر در مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار شد.

در ادامه این نشست، محمدامین قانعی‌راد پس از تشکر از دکتر مدنی، نویسنده کتاب گفت: دغدغه ایشان یک دغدغه ملی و برای پیشرفت کشور یک کار بزرگ است.

وی با بیان اینکه منابع فارسی متعدد در این کتاب استفاده شده است گفت: در کتاب هم وضعیت گزارش توسعه جهانی منعکس شده است و هم اینکه در فصل‌های متعدد به مسائل ایران پرداخته شده است و یک کتاب آبرومند است.

او درباره شاخص توسعه انسانی که از سال1990 مطرح شده است بیان کرد: وقتی این موضوع مطرح شد بحث این بود که سرمایه اقتصادی ارزش خود را از دست می‌دهد و سرمایه انسانی اهمیت پیدا می‌کند.

قانعی‌راد با بیان اینکه در آن زمان تاکید بیشتر بر روی انسان و اهمیت انسان بود، گفت: شاید دلیل آن این بود که جهانی‌شدن در حال آغاز بود و این جهانی‌شدن مبتنی بر اقتصاد دانش، شکل‌گیری جوامع اطلاعاتی و شکل‌گیری جوامعه مبتنی بر دانش و اقتصاد دانایی بود که اینها ایجاب می‌کردند که انسان‌های خلاق وجود داشته باشند.

وی بیان کرد: در آن زمان مسئله سرمایه انسانی و اهمیت آن مطرح شد و در کنار آن اهمیت انسان تاکید می‌شد، واژه سرمایه انسانی از طرفی به انسان بها می‌دهد و از طرفی انسان را به یک نهاد اقتصادی تقلیل می‌دهد و دیدگاه اقتصادگرا در آن وجود دارد.

او با بیان اینکه از طرف دیگر بحث انتخاب انسانی مطرح شد گفت: توسعه به ارتقا فرصت‌های زندگی و گسترش میزان انتخابات انسان منجر شد و این جامعه توسعه‌یافته‌تری است و انسان دارای حق آزادی و انتخاب می‌تواند بنیان توسعه و مبنای آن قرار گیرد.

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات در ادامه اظهار کرد: بسیاری از کشورهای منطقه از حیث شاخص‌های توسعه اقتصادی مانند کشورهای لیبی، تونس، عربستان که وضعیت مناسبی وضعیت مناسبی دارند.

قانعی‌راد گفت: گفته می‌شود که جوامع تاب‌آوری نداشتند، چرا از ابتدا یک شاخص ارائه داده نشد که تاب‌آوری هم داخل آن باشد، این نقد به حال حاضر است.

وی خاطر نشان کرد: شاخص توسعه انسانی در شرایط جهانی شدن یک شاخص توسعه است و یک رویکرد خوش‌بینانه نسبت به جهانی شدن دارد و معتقد بود که در شرایط جهانی شدن دو چیز از بین می‌رود، ملت‌ها به عنوان ملت‌ها و دولت‌ها در مفهوم کلاسیک خود از بین می‌روند و دولت ملت دچار فرسایش می‌شود.

وی با بیان اینکه واحدی که کنشگری می‌کند انسان‌ها هستند که باید فرصت انتخاب داشته باشند گفت: در تئوری ضمنی که پشت تئوری انسانی وجود دارد، تئوری جهانی شدن است جهانی شدن نیز یک مجموعه از فرصت‌ها ایجاد کرده است و انسان‌ها باید بتوانند با تحصیلات، سلامتی و میزانی از درآمد توانایی انتخاب کردن داشته باشند.

او به آسیب‌پذیری‌ها که به عنوان آسیب در کتاب وجود دارد، اشاره کرد و گفت: تهدیدهایی هستند که می‌توانستند نباشند و به جای اینکه ما به اینها بگوییم تهدید‌های غیر قابل پیش‌بینی می‌توانیم به آنها بگوییم تهدیدهای سیستماتیک که به شرایط جهانی‌شدن پیوند خورده است و از آن جدا نیست.

وی به برخی تهدیدها مانند بی‌ثباتی مالی، نا‌امنی غذایی، بلایای طبیعی و منازعه و خشونت که در کتاب نام برده شده است اشاره کرد و گفت: تمام اینها را می‌توانیم به وضعیت جهانی شدن مرتبط کنیم.

قانعی‌راد افزود: بی‌ثباتی مالی می‌تواند وضعیت نامناسب اشتغال، فقر و نابرابری را ایجاد کند، درآمد خانواده‌ها را تقلیل دهد و این یک بخش از سرشت جهانی شدن کنونی است.

او ایراد سرشت جهانی شدن را اینگونه بیان کرد: تلاش آن برای منحل کردن ملت دولت‌ها و جوامع ملی است، به فرد و آزادی‌های فردی توجه می‌شود و به مسائل دیگر توجه نمی‌شود.

وی درباره نا‌امنی غذایی گفت: ناامنی غذایی یک بخش از بی‌ثباتی مالی و وضعیت اقتصادی است که با جهانی شدن همراه است.

عضو هیئت علمی انجمن تحقیقات با استناد به کتاب درباره بلایای طبیعی گفت: حوادث طبیعی از سال1901 تا 2003 از 84 مورد به 4 هزار مورد رسیده است.

وی افزود: میزان وقوع بلایای طبیعی از سال 1975 چهار برابر شده است، بلایای انسانی در طی سال‌های 1997 تا 2006، 10 برابر شده است.

قانعی‌راد تصریح کرد: وقوع رخدادهای طبیعی در سال 2007 نه برابر سال 1960 بوده است و به تعبیر کتاب در 20 سال اخیر طبیعت چهره خشن‌تر و متلاطم‌تر از پیش از خود نشان داده است.

او درباره منازعه و خشونت گفت: منازعه و خشونت در درون شرایط جهانی‌شدن قابل تحلیل است و نباید خارج از آن دید و باید این مسائل را در چارچوب جهانی محلی تحلیل کرد.

وی با بیان اینکه گزارش توسعه انسانی و دعوت به گسترش شاخص‌های توسعه انسانی یک وضعیت عجیب در کشورهای مختلف ایجاد کرده است گفت: با در نظر گرفتن 180 کشور، در شاخص‌های توسعه انسانی لیبی 75، ایران 77، عربستان 68 و در آن طرف قضیه در شاخص مردم سالاری بین 180 کشور 169 در شاخص سرمایه اجتماعی 158است که یک شکاف گسترده بین شاخص‌های توسعه انسانی و شاخص‌هایی که مربوط به دولت ملت است ایجاد می‌شود.

وی افزود: ما اگر بخواهیم شاخص توسعه انسانی را افزایش دهیم باید امکان کنش جمعی را افزایش دهیم یعنی باید بتوانیم با یکدیگر کار کنیم.

او اظهار کرد: ما در شاخص‌های توسعه انسانی با تمام ضعف‌های آن وضعیت بدی نداریم اما در شاخص‌های دیگر مانند شاخص سرمایه اجتماعی وضعیت نامناسبی داریم و دچار عدم شفافیت و فساد هستیم.

قانعی‌راد در پاسخ به برخی سوال‌ها بیان کرد: من نسبت به جهانی‌شدن در آن قسمت بدبین هستم که به تضعیف دولت-ملت‌ها انجامیده است و در دولت‌ها یک نوع انفعال نسبت به برخی مسائل ایجاد کرده است.

به طور همزمان دو اتفاق در جهانی شدن می‌افتد بردن فرم اجتماعی تا بالاترین سطح و فردی کردن همه چیز، در این صورت ملت‌ها جایگاه خود را کما بیش از دست می‌دهند. به نظر من توسعه یعنی بتوان سازمان‌های سیاسی اجتماعی را ایجاد کرد تا انسان‌ها بتوانند با یکدیگر زندگی کنند.

اشکالی که من به توسعه انسانی دارم غفلت از توسعه اجتماعی است، ما در حال حاضر به یک سطح از آگاهی رسیدیم که در کنار آموزش و سلامت به فکر ساخت جامعه و دولت باشیم اما نیستیم. دیدگاه سازمان ملل که گزارش توسعه انسانی را تدوین می‌کند به عنوان یک ناظر بی‌طرف نقد جهانی شدن است.

در تحلیل وضعیت ایران اصالت با درون است و مهم‌ترین عامل که وضعیت موجود را ایجاد کرده است سیاست‌ها و برنامه‌های داخلی و نوع رویکرد در پیش گرفته شده است.

او با بیان اینکه به شاخص توسعه انسانی نقدهایی وارد است گفت: یکی از نقدهایی که در کتاب وارد شده است این است که شاخص جامع نیست یعنی با درآمد، آموزش و سلامت نمی‌توان کل جامعه را مورد ارزیابی قرار داد.

شاخص‌های توسعه از دیدگاه فردگرایانه کمی فاصله گرفته است و با ورود برخی شاخص‌ها سعی کرده است رویکرد کلان‌تر و جامعه‌تر را ارائه دهد.