معرفی کتاب «دیپلماسی دوجانبه»

کتاب «دیپلماسی دوجانبه» نوشته «کیشان اس.رانا»، ترجمه دکتر مهدی سبحانی با مقدمه دکتر سیدمحمد کاظم سجادپور، رئیس مرکز آموزش و پژوهش‌های بین‌المللی است که از سوی اداره نشر وزارت امور خارجه منتشر شد.

محمود فاضلی*-عطنا؛ امروزه دیپلماسی پیشوندی است که تقریباً با هر کنش اجتماعی همراه می‌شود. سخن از دیپلماسی عمومی، دیپلماسی اقتصادی، دیپلماسی علمی، دیپلماسی اجتماعی، دیپلماسی مذهبی و دیپلماسی ورزشی نمونه‌هایی از پیوند گریزناپذیر دیپلماسی با حوزه‌های متنوع زندگی بشر است. اما هر کدام از شاخه‌ها و پسوندها در درون خود، انواع و اقسام مفاهیم، موضوعات، گفتمان‌ها و تکنیک‌ها را جای داده‌اند و جالب آنکه همه این ابعاد خود در حال تحول و تکامل است.

در چنین فضای تخصصی شده‌ای در یک تقسیم‌بندی عام، دیپلماسی به دو دسته و دو منظومه دیپلماتیک تقسیم می‌شود که هر کدام تخصصی جداگانه با واژگان ویژه خود هستند. این دسته‌بندی عبارتند از دیپلماسی دوجانبه که متمرکز بر فعل و انفعالات دیپلماتیک دو کشور با یکدیگر است و دیپلماسی چندجانبه که روابط دیپلماتیک بیش از دو کشور را در برگرفته و عمدتاً به حوزه دیپلماتیک سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی اطلاق می‌شود. هر کدام از این حوزه‌ها تخصصی، مستقل و در عین حال به هم پیوسته است.

این کتاب متمرکز بر دیپلماسی دوجانبه و انواع مفاهیم، واژگان، ساختارها، کارکردها و فعل و انفعالات درونی این کنش دیپلماتیک است. کتاب دریچه‌ای به دنیای ناگزیر روابط دیپلماتیک کشورها و روشن کردن آن پدیده‌ای است که می‌توان از آن با عنوان تکنولوژی دیپلماسی دوجانبه یاد کرد. این کتاب، دیپلماسی دوجانبه را در دو بخش نظری و عملی مورد بررسی قرار داده و بخش عملی آن مفصل و کاربردی است. نویسنده به دلیل تجارب خود در طول سال‌ها خدمت به عنوان دیپلمات و رئیس نمایندگی به دقت و ظرافت دیپلماسی دوجانبه را تشریح کرده است.

تعبیری در این کتاب در مورد دیپلماسی مربوط به ایندیرا گاندی، نخست‌وزیر فقید هند است که دیپلماسی را مانند پرورش گیاه می‌داند که نیازمند مراقبت دائمی و درازمدت است. لذا دیپلمات‌های وزارت امور خارجه نیز برای این مراقبت باید مجهز به دانش روز و مهارت‌های دیپلماتیک باشند. برخلاف گذشته موضوعات در حوزه روابط خارجی کشورها بسیار متعدد و متنوع شده است. دیپلمات‌ها باید بتوانند منافع کشور خود را در عرصه جهانی در بافتی گره بزنند که دست‌های بی‌شماری در آن پرشتاب کار می‌کنند. بی‌گمان تجهیز دیپلمات‌ها به مهارت‌های دیپلماتیک و فن دیپلماسی موجب تولید قدرت، ثروت و حیثبت برای کشورها خواهد شد.

تمام کشورها برنامه‌های آموزشی نیمه‌حرفه‌ای جامعی را انجام می‌دهند یا دیپلمات‌ها را برای شرکت در دوره‌هایی که توسط نهادهای خارجی اداره می‌شوند، اعزام می‌کنند.

به اعتقاد «کیشان اس. رانا» نویسنده کتاب که دارای 35 سال کار حرفه‌ای در وزارت خارجه هند است، هم در کار اجرایی وزارت‌خانه‌های خارجه و هم در آموزش دیپلماسی، به ساخت روابط دوجانبه خیلی اهمیت داده نمی‌شود. دیپلمات‌های حرفه‌ای مایلند این را به عنوان مجموعه‌ای از تکنیک‌ها و مهارت‌هایی که بدون تفسیر تحلیل شده‌اند، ببینند و انتظار دارند که داوطلبان جدید مرتباً این‌ مطالب را از مربیان، سفرا و دیپلمات‌های ارشد که با آنها در مأموریت‌های خارج و در وزارت‌خانه‌های خارجه کار می‌کنند، فرا بگیرند.

به اعتقاد نگارنده مسلماً دوره کارآموزی بهترین شیوه آموزش در این حرفه است. البته سنت 40 ساله آموزش دیپلماسی در بسیاری از کشورها و عملکرد 55 نهاد آموزشی وزارت خارجه که مستقیماً توسط وزارت خارجه یا از طرف آن اداره می‌شوند این دیدگاه را به چالش می‌کشاند. کشورهایی نظیر فرانسه، سنگاپور، بریتانیا و آمریکا برای کارمندان جدید استخدام شده خود آموزش خیلی کمی در نظر گرفته یا آموزشی ارائه نمی‌کنند، بلکه آنها را مستقیماً در وزارت خارجه یا در سفارت‌خانه‌ها در خارج از کشور به کار می‌گیرند.

 در مقابل اتریش، چین، آلمان، هند، آفریقای جنوبی و شمار زیادی از دیگر کشورها برنامه یکساله آموزش ورودی سازمان یافته را برگزار می‌کنند. تمام کشورها برنامه‌های آموزشی نیمه‌حرفه‌ای جامعی را انجام می‌دهند یا دیپلمات‌ها را برای شرکت در دوره‌هایی که توسط نهادهای خارجی اداره می‌شوند، اعزام می‌کنند. همچنین روش‌های استانداردی وجود دارد که لازم است به شکل تشریحی تنظیم و در برنامه‌های آموزشی یاد گرفته شود. اینها یک سابقه‌ای ایجاد می‌کند که در آن انباشت فردی دیپلمات از مشاهده شخصی و تجربه آسان‌تر می‌شود.

بدین ترتیب، نویسنده این کتاب را برای دانشجویان دیپلماسی که در مؤسسات آکادمیک هستند و علاقه‌مند به موضوعات عملی می‌باشند، خصوصاً دیپلمات‌های جوان که تحت آموزش قرار دارند و در مرحله اولیه کار حرفه‌ای خود هستند، به رشته تحریر درآورده‌است. همچنین کتاب که دستورالعملی برای روابط دیپلماتیک می‌باشد، می‌تواند مورد علاقه ناظران روابط بین‌الملل به عنوان یک راهنمای عملی برای ایجاد روابط میان دولت‌ها باشد. همچنین واقعیت‌هایی را برای کسانی که بیشتر به تئوری و تحلیل وقایع بزرگ عادت کرده‌اند ارائه می‌دهد تا تنظیم عملی این حرفه را در محیط‌های واقعی مورد توجه قرار دهند.