سلامت‌روان دانش‌آموزان، اولویت چندم است

جامعه در حال گذار ایران با مسائل و مشکلات عدیده اجتماعی روبه‌رواست. در این میان نوجوانان گروه نه چندان کم‌جمعیت جامعه ما را تشکیل می‌دهند، که بخاطر رفتارهای نابهنجار کم سابقه، دغدغه و توجه زیادی را در سال‌های اخیر، به خود جلب کرده‌اند.

به گزارش عطنا، گزارش روزنامه ایران از نشست انتقادی مشاوران مدارس مناطق ۱۹گانه آموزش‌ و پرورش شهر تهران با مسئولان که به قلم صادق زنگنه نوشته شده است، به شرح زیر است:

شاید بخشی از شوری ماجرا بخاطر گستردگی خبرپراکنی از طریق رسانه‌های اجتماعی باشد، اما قطعاً هیچ کدام از ما در هیچ دوره‌ای، خودکشی ۱۴دانش‌آموز را به یاد نداریم و نیز قتل معلم به دست دانش‌آموز در مدرسه و یا تجاوز و قتل دختر بچه همسایه توسط یک نوجوان ۱۷ساله. آنچه مسئله را بغرنج‌تر می‌کند این است که این گروه (نوجوانان) آینده‌سازان جامعه ما هستند.

در این میان آموزش‌وپرورش نزدیک‌ترین نهاد دولتی به این قشر از جامعه است و انتظار می‌رود از طریق آموزش‌های به‌روز و بموقع، هر چه بیشتر بر سلامت‌روان نوجوانان اشراف یابد و جامعه‌ای سالم و بانشاط را مهیا کند. هر چند که متأسفانه این نهاد گاه با تصمیمات فصلی و آزمون و خطا، خود موجب برآشفتگی نوجوانان و خانواده آنها می‌شود.

به عنوان مثال از سال گذشته بحث هدایت‌تحصیلی موجب رنجش خاطر عده کثیری از دانش‌آموزان و اولیای آنها شده. چرا که آموزش‌وپرورش با عنوان زیبای «توازن نیروی کار و تقاضا» می‌خواهد بخشی از زحمات وزارت علوم در انتخاب رشته دانشگاه دانش‌آموزان را از همین پایه نهم بر دوش کشد.

نقش مشاوران مدارس پررنگ‌تر از دیگران است. چنان که سال گذشته بعد از تجربه ناکام هدایت‌تحصیلی، سخن آخر این بود: «یک شخص (مشاور) نباید برای دانش‌آموزان تصمیم بگیرد.» مشاوران که تنها اجرا کننده تصمیمات وزارتی بودند، سیبل همه اعتراضات شدند.

امسال آزمون‌های مشاوره به‌صورت آنلاین برگزار شده. هرچند که استفاده از تکنولوژی قاعدتاً باید موجب تسهیل امور شود، اما گویا این بار، هم اعتراض مشاوران را در پی داشته و هم دانش‌آموزان.

از این‌رو مشاوران شهر تهران بر آن شدند که طی جلسه‌ای به میزبانی عبدالرسول کریمی، معاونت پرورشی اداره‌کل آموزش‌ و پرورش شهر تهران، مشکلات خود را بیان کنند و از کاستی‌ها و موانع کاری خود بگویند.

در این جلسه جمعی از مشاوران مدارس مناطق ۱۹‌گانه شهر تهران حضور داشتند و عده‌ای به نمایندگی از همکاران خود سخن گفتند.

در ابتدا عباس فرجی مشاور منطقه ۱۶ ضمن بیان عدم آگاهی مدیران مدارس متوسطه اول نسبت به نقش مشاور، اظهار کرد: دو سال است که مشاوران را به مقطع متوسطه اول منتقل کرده‌اند، در حالی که مدیران مدارس متوسطه اول نه تنها نسبت به حضور مشاور در مدرسه توجیه نیستند بلکه شرح وظایف ما را نیز نمی‌دانند.

وی افزود: حتی سال اول گاه از پذیرش مشاور نیز خودداری می‌کردند. بسیاری از همکاران من از داشتن اتاق مشاوره مستقل محرومند. حتی گاهی مشاوران مناطق نیز در ادارات، اتاق مستقل ندارند. مدیران متوسطه دوم طی سال‌ها تجربه کار با مشاور، به ضرورت نقش مشاور پی‌برده بودند.

فرجی با اشاره به اینکه ظاهراً ما باید در متوسطه اول از صفر شروع به فرهنگ‌سازی در مدارس کنیم، خاطرنشان کرد: در این دو سال کلی از انرژی و وقت‌مان را صرف چانه‌زنی برای دریافت کامپیوتر و باقی امکانات مورد نیاز کرده‌ایم. یکی از مهمترین دلایل ضرورت حضور مشاور در مدارس خودکشی دانش‌آموزان در سراسر کشور بود که چوب آن را مشاوران خوردند.

وی ادامه داد: هنگامی که دانش‌آموزی دبیر فیزیکش را به قتل می‌رساند، نخستین مقصر را مشاور می‌دانند. وقتی مشاور این همه در تیررس است انتظار می‌رود که حمایت کافی از مسئولان بالادستی شامل او بشود و امکانات مورد نیاز در اختیارش قرار گیرد.

فرجی درباره هدایت‌تحصیلی گفت: ما در مدارس کمیته هدایت‌تحصیلی داریم، اما مدیران مناطق بندرت در این کمیته شرکت می‌کنند. این موضوع اعتبار کمیته و خود هدایت‌تحصیلی را زیر سؤال می‌برد. این ایراد به وزارتخانه نیز وارد است. در وزارتخانه این کمیته تشکیل می‌شود اما خود وزیر در این کمیته حضور ندارد.

مسئله اشتغال یکی از مسائل مهم کشور ماست که یکی از راه‌های مرتفع کردن آن را هنرستان‌های فنی‌وحرفه‌ای می‌دانند. همه مسئولان به ویژه رهبر معظم انقلاب به این موضوع عنایت ویژه داشته‌اند؛ سند چشم‌انداز تحول بنیادین آموزش‌وپرورش نیز بر این موضوع تأکید دارند. از این رو باید جهت اعتلای جایگاه هنرستان در نظام آموزش‌وپرورش کشور و فراهم کردن محیطی سالم در آن، کوشید

لیلا کارگری از منطقه ۸ با اعلام اینکه در چارت آموزش‌ و پرورش مشاور جایگاه مشخصی ندارد، گفت: برنامه‌ریزان آموزش‌ و پرورش نیز مشاور را در زیر مجموعه معاونت پرورشی قرار داده‌اند.

وی افزود: در سند تحول بنیادین نیز اشاره روشن و قابل توجهی به جایگاه مشاوران نشده است. اما با وجود مسائلی که در کل جهان، افراد زیر ۱۸سال را فرا گرفته، نیاز به میانجی‌های فرهنگی در سیستم آموزش‌وپرورش بیشتر از قبل احساس می‌شود که با حضور کمی و کیفی مشاوران قابل تحقق است.

کارگری خاطرنشان کرد: در سایر نظام‌های آموزشی دنیا، مشاوران حضور حداکثری و مؤثری در مدارس دارند و امید است در آموزش‌ و پرورش ما نیز با تحقیق در این امر مهم، به گونه‌ای حرکت کنیم که از قافله تغییرات اجتماعی عقب نمانیم.

وی ادامه داد: از این رو در وهله اول به نظر می‌رسد که باید جایگاه مشاوره در مدارس و به کل در آموزش‌ و پرورش استحکام و انسجام بیشتری یابد؛ هرچند که دولت و آموزش‌ و پرورش به سمت کوچکتر شدن پیش می‌روند اما ما نیازمند یک معاونت مستقل به عنوان معاونت مشاوره هستیم.

کارگری افزود: شاید اکنون آنرا هزینه بدانیم اما در آینده با هجوم بحران‌های نوجوانان که اکنون نیز شاهد بعضی از آنها هستیم متوجه خواهیم شد، این امر نه تنها هزینه نبوده بلکه سرمایه‌گذاری برای پیشگیری از بحران‌های بزرگ‌تر و هزینه‌های بیشتر بوده است. امیدوارم این سرمایه‌گذاری هر چه سریع‌تر انجام شود.

مهرداد امیری مشاور منطقه ۱۱ به بیان اهمیت مشاوره سازشی و روانی پرداخت و اظهار داشت: مشاوره تحصیلی، بخش اندکی از فعالیت مشاوران در مدارس را به خود اختصاص داده است. بخش اصلی همکاران بنده در مدرسه مشاوره سازشی و روانی است.

امیری ادامه داد: هرچند که این امر جزو مطالبات آموزش‌وپرورش از مشاور نیست،اما ما به هیچ عنوان نمی‌توانیم با دیدن یک نوجوان و مشکلات او چشم فرو بسته و بسادگی از کنار آن بگذریم. نابهنجاری‌ها می‌تواند سرایت پیدا کند و نخستین چیزی را که تحت تأثیر قرار می‌دهد همان آموزش است.

وی افزود: بنده با فرزند ناخواسته روبه‌رو هستم؛ با والدین کودک آزار، با فرزندان بی‌شمار طلاق. دانش‌آموز بیش‌فعال و نوجوان شروع اسکیزوفرنی دارم. همه مشاوران شاهد چنین مواردی در مدارس هستند.

امیری خاطرنشان کرد: بعضی از معلمان نیز به دانش‌آموزان استرس وارد می‌کنند. بعضی از معاونان و ناظمان مدرسه بشدت نیاز به مشاوره دارند تا بتوانند روش صحیح ارتباط با دانش‌آموزان را بیاموزند.

وی افزود: بعضی اوقات همکاران ما بسختی بر روی یک موضوع تحصیلی یا انضباطی مقاومت می‌کنند. درحالی که برای من مشاور روشن است که این موضوع بیش از آنکه مؤثر باشد، علاقه دانش‌آموز به تحصیل را کم‌رنگ می‌کند.

امیری ادامه داد: از این‌رو ما مشاوران و سایر همکاران‌مان نیاز به آموزش مداوم داریم.گفته می‌شود مشاور باید چند ساعتی را هم تدریس کند! در مدرسه‌ای با ۳۰۰ دانش‌آموز، سه روز در هفته مشاور به آن تعلق می‌گیرد.

وی اضافه کرد: اگر بخواهیم بخشی از آن را نیز به تدریس اختصاص دهیم، یعنی کم‌کاری و کم‌فروشی در حفظ سلامت‌روان نوجوان و آینده جامعه. این امر نتیجه‌ای جز بی‌فایده نشان دادن حضور مشاور در مدرسه ندارد.

امیری به روایی آزمون‌های مشاوره‌ای خرده گرفت و گفت: این آزمون روایی ساختاری ندارد چرا که در بسیاری از موارد با ۱۵۰ سؤال مشترک، نه می‌تواند رغبت را اندازه بگیرد نه توانایی را. از طرفی چون روایی ساختاری ندارد، پایای آن نیز دچار مشکل می‌شود. همچنین روایی محتوایی این آزمون به دلیل مبهم بودن منابع سؤالات نیز دچار مشکل است و مشخص نیست چه فاکتورهایی را اندازه می‌گیرد.

در ادامه زنگنه مشاور منطقه‌۶ به بحث درباره هدایت‌ تحصیلی و مشکلات آن پرداخت و گفت: دو سالی است که آموزش‌وپرورش در ادامه آزمون و خطاهای خود دست به خطای تازه‌ای زده است. به بهانه توازن میان بازار کار و تحصیل، هدایت‌تحصیلی را پیچیده و پرحاشیه کرده است.

وی افزود: البته وقتی نظام آموزشی بدون هیچ نیاز فوری، متحول می‌شود و هدایت‌تحصیلی از اول دبیرستان به پایه نهم تغییر مقطع می‌دهد، طبیعتاً نمرات بالا و دارای حباب دانش‌آموزان، ما را مجبور می‌کند که اشتباه تغییر نظام آموزشی را به لطایف‌الحیلی رفع و رجوع کنیم که اکنون با یک اشتباه دیگر به نام هدایت‌تحصیلی در پی برطرف کردن آن هستیم.

زنگنه خاطرنشان کرد: امسال بخشی از فرایند هدایت‌تحصیلی به‌صورت آنلاین برگزار شد. اما کار را به شرکتی سپرده‌اند که وقتی مشاوران و دانش‌آموزان وارد سامانه مربوطه می‌شدند، سامانه از کار می‌افتد! شبیه حملات DDOS هکرها. بتازگی هم بخشی از اطلاعات دانش‌آموزان از سامانه همگام حذف شده که قطعاً مسئولیت آن برعهده‌ دانش‌آموزان نیست و نباید از این بابت در هدایت‌تحصیلی آنها خللی وارد شود.

وی ادامه داد: اما جای سؤال است که آموزش‌وپرورش این شرکت‌ها را چگونه‌ انتخاب می‌کند! آیا نباید مناقصه صورت گیرد؟ آیا می‌توان اطمینان داشت که اطلاعات شخصی فرزندان‌مان در جای امنی ذخیره می‌شود؟

تا ۲۰ اسفند۹۵، هیچ‌کس در اداره‌ کل آموزش‌وپرورش شهر تهران نمی‌دانست که هدایت‌تحصیلی امسال چگونه خواهد بود. آن هم بعد از تجربه ناکام سال گذشته و ماه‌ها زمان برای اتخاذ تدبیری مؤثر. کاش دوستانی که از دولت قبل هنوز در حوزه ستادی مشغول به کار هستند و پاسخگوی تجربه ناکام هدایت‌تحصیلی سال گذشته خود نبودند، لااقل به احترام نام مشاوره و دولت گفت‌وگو، اندکی در آرای متفاوت روان‌شناسان، جامعه‌شناسان و برنامه‌ریزان آموزشی و نیز نظرات همکاران مشاور خود در مدارس، تأمل کنند.

اما جای این سؤال کلان‌تر همچنان باقی است. چرا آموزش‌وپرورش بحران‌های اجتماعی نوجوانان را به دیده اغماض می‌نگرد و خود را سرگرم باز کردن گره‌های ساده (چون هدایت ‌تحصیلی) با دندان می‌کند؟ آیا در حال حاضر خودکشی، خون‌بازی دختران نوجوان، مصرف دخانیات و تجربه رابطه جنسی در سنین پایین، مهمتر از انتخاب رشته تجربی و فنی‌حرفه‌ای نیست؟ چرا آموزش‌وپرورش فرایند آموزش را صرفاً منتج به اقتصاد می‌بیند نه سلامت‌روان یک نسل و نشاط جامعه؟!

قابل پیش‌بینی است که این بساط هفت‌دست ِ هدایت‌تحصیلی و همگام از آموزش‌وپرورش رخت بربندد. امیدواریم بعد از آن آموزش‌وپرورش با تغییر رویکرد خود، جدی‌تر پیگیر سلامت‌روان کودکان و نوجوانان جامعه باشد و با اطلاق عنوانی فرای «مشاور تحصیلی» بر مشاوران خود، در این راه گام بردارد. اینگونه است که می‌تواند به حضور نیروی مشاور، در مدارس معنا دهد. نه با برگزاری کلاس و آ‌زمون.

ایجاد جراحات پی‌درپی، روی بدن به‌وسیله تیغ

مژگان سام‌کن مشاور منطقه ۵ از نیاز مبرم به حضور مشاور در هنرستان‌ها گفت و اظهار کرد: مسئله اشتغال یکی از مسائل مهم کشور ماست که یکی از راه‌های مرتفع کردن آن را هنرستان‌های فنی‌وحرفه‌ای می‌دانند. همه مسئولان به ویژه رهبر معظم انقلاب به این موضوع عنایت ویژه داشته‌اند؛ سند چشم‌انداز تحول بنیادین آموزش‌وپرورش نیز بر این موضوع تأکید دارند.

وی افزود: از این رو باید جهت اعتلای جایگاه هنرستان در نظام آموزش‌وپرورش کشور و فراهم کردن محیطی سالم در آن کوشید. تأمین فضای مطلوب تحصیلی و رفتاری از ضروریات این امر است.

سام‌کن ادامه داد: اکثر خانواده‌ها از حضور فرزندانشان در هنرستان جلوگیری می‌کنند تنها به این دلیل که هنرستان‌ها فضای مطلوبی ندارند و ناهنجاری‌ها در آن زیاد است. از این‌رو حضور مشاور در هنرستان‌ها قطعاً می‌تواند این فضا را تعدیل کند.

در ادامه مرضیه وفایی مشاور منطقه ۱۸ نیز از معضلات عدم حضور مشاور در مقطع متوسطه دوم یاد کرد و گفت: دانش‌آموزان در سنین متوسطه دوم به بلوغ کامل می‌رسند و همواره با هیجانات متناقض و ناپایدار دست به رفتارهای ناپخته می‌زنند. تجربه استعمال دخانیات و روابط جنسی معمولاً در این سن شروع می‌شود.

وفایی خازرنشان کرد: با وجود مشغله والدین و سایه تکنولوژی بر زندگی اجتماعی خانواده‌ها، مشاور مدرسه تنها کورسوی امید کمک‌های اولیه روانی به دانش‌آموزان است. از طرفی در این دوره، دانش‌آموزان با کنکور و انتخاب رشته روبه‌رو هستند که به مراتب مهم‌تر از هدایت‌تحصیلی است.

وی افزود: در بسیاری از مناطق و شهرستان‌های محروم که خانواده‌ها از پس هزینه‌های مشاوره خصوصی برنمی‌آمدند، تنها امید دانش‌آموزان همین مشاوران مدارس بودند که شوربختانه آموزش‌وپرورش این امکان را از آنها گرفته است.

مهدیه نکویی مشاور منطقه ۵ به نمایندگی از مشاوران مدارس غیر دولتی نسبت به عدم رعایت ضوابط مربوط به مشاوره توسط مدیران مدارس غیردولتی اعتراض کرد و گفت: مدیران مدارس غیردولتی اعتقادی به مشاوره و مشاور در مدرسه ندارند و در این‌باره بسیار سلیقه‌ای عمل می‌کنند.

چرا آموزش‌وپرورش بحران‌های اجتماعی نوجوانان را به دیده اغماض می‌نگرد و خود را سرگرم باز کردن گره‌های ساده (چون هدایت‌تحصیلی) با دندان می‌کند؟ آیا در حال حاضر خودکشی، خون‌بازی دختران نوجوان، مصرف دخانیات و تجربه رابطه جنسی در سنین پایین، مهمتر از انتخاب رشته تجربی و فنی‌حرفه‌ای نیست؟ چرا آموزش‌وپرورش فرایند آموزش را صرفاً منتج به اقتصاد می‌بیند نه سلامت‌روان یک نسل و نشاط جامعه؟!

وی افزود: بدون داشتن دانشی در زمینه روان‌شناسی، در برنامه‌های ما اخلال ایجاد می‌کنند. آنها مشاور را صرفاً به عنوان پشتیبان تحصیلی می‌پندارند و معمولاً افرادی بدون رشته تحصیلی مرتبط را برای این کار انتخاب می‌کنند.

نکویی خاطرنشان کرد: ما به عنوان مشاور حرفه‌ای، اگر در مدرسه حضور داشته باشیم، تنها یک یا دو روز آن هم با حق‌الزحمه بسیار پایین خواهد بود. بارها اتفاقات ناگواری برای دانش‌آموزان رخ داده که من به عنوان مشاور در مدرسه حضور نداشته‌ام اما در نهایت مشاور مدرسه مقصر شناخته می‌شود.

وی ادامه داد: چگونه با یک روز در هفته می‌توان هم مشاوره فردی داشت، هم گروهی، هم جلسه با اولیا و هم هدایت‌تحصیلی. هر بخشنامه غیر مرتبطی هم که می‌آید ما باید پاسخ دهیم.

در پایان جلسه، عبدالرسول کریمی، معاونت پرورشی اداره‌کل آموزش‌وپرورش شهر تهران، به پاسخگویی به مباحث مطرح شده توسط مشاوران پرداخت.

او با یادآوری این‌که ۲۵ سال از سال‌های خدمتش در آموزش‌وپرورش را در سمت مشاور مدرسه سپری کرده، اظهار کرد: از مشکلات مشاوران بخوبی آگاه هستم. از مواردی که در این جلسه بیان شد، آنچه مربوط به بنده است را قطعاً پیگیری خواهم کرد و آنچه مربوط به همکاران وزارتخانه است  به اطلاع آنها خواهم رساند.

وی افزود: در چند روز آینده بخشنامه‌ای به مدارس ارسال خواهد شد که طبق آن مدیران باید حداقل امکانات مورد نیاز مشاور از جمله اتاق، تلفن، رایانه و..  را در اختیار مشاوران قرار دهند.

کریمی در رابطه با هدایت‌تحصیلی گفت: علی‌رغم فشارها و پیگیری مداوم ما، آیین‌نامه هدایت‌تحصیلی در ۲۶ اسفندماه به ما ابلاغ شد و ما آنرا ۵ فروردین به مناطق شهر تهران ارسال کردیم.

وی افزود: قاعدتاً امسال که سال دوم هدایت‌تحصیلی است باید کارها بهتر انجام شود. نیک می‌دانیم که در فرایند هدایت‌تحصیلی اشکالاتی وجود دارد اما مشاوران تنها اجرا کننده آن هستند. طبق آخرین آمار، متأسفانه ۱۲۰۰ نفر از دانش‌آموزان شهر تهران تاکنون موفق نشده‌اند وارد سامانه همگام شوند.

کریمی خاطرنشان کرد: البته همکاران حوزه ستادی نیز همچون مشاوران مدارس فعال هستند و پر از دغدغه، اما گهگاه بروکراسی اداری موانعی را ایجاد می‌کند. از این رو به آن تندی که همکارمان اعلام کرد نیست و دوستان ما در وزارتخانه نیز بشدت در فکر و درگیر اصلاح امور هستند.

معاونت پرورشی اداره‌کل آموزش‌وپرورش شهر تهران در رابطه با مشاوره سازشی در مدارس چنین ابراز کرد: مشاوران طبق حکم و ابلاغ‌شان «مشاور تحصیلی» هستند و باید این امر را در اولویت قرار دهند و سپس به سایر موارد بپردازند.

وی افزود: ما در حوزه پیشگیری در حال انجام کارهای تازه‌ای هستیم. برنامه‌ریزی و مسئولیت بعضی از امور را بر عهده گرفته‌ایم.

کریمی در خصوص به‌کار‌گیری مشاور در سایر مقاطع گفت: در مناطق ۱۹گانه آموزش‌وپرورش شهر تهران با مشکل کمبود مشاور بخصوص نیروی مرد، روبه‌رو هستیم. در بعضی از مناطق، تعداد نیروی مشاور آقا، کمتر از ۵ نفر است.

وی افزود: اگر روزی در مقطع متوسطه اول با مازاد نیروی مشاور روبه‌رو شدیم حتماً مشاوران را در متوسطه دوم و هنرستان نیز به‌کار می‌گیریم. وی در ادامه خاطرنشان کرد که از کم‌کاری مدارس غیر دولتی در بکارگیری مشاوران اطلاع داریم و آن را پی‌گیری می‌کنیم.

کریمی در پایان ابراز امیدواری کرد که با ارائه لیست پیشنهادی از سوی مشاوران، بتوانیم کارگاه‌های آموزشی مورد نظر‌شان را در قالب دوره‌های ضمن خدمت  برگزار کنیم.