در تولید علم خام‌فروشی می‌کنیم

رشد تولید علم در ایران موضوعی است که حتی نهادهای بین المللی نیز به آن اذعان دارند اما نکته مهم این است که این رشد تا کنون به صورت کمی بوده و هنوز تا کیفی سازی تولید علم در ایران فاصله داریم.

به گزارش عطنا به نقل از آفتاب یزد، در همین باره، سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) گفت: مقایسه سال ۲۰۱۶ با سال ۲۰۱۵ میلادی در پایگاه استنادی اسکوپوس نشان می‌دهد که رشد کمیت تولید علم جمهوری اسلامی ایران به ۱۵درصد رسید.

 محمدجواد دهقانی با اعلام این خبر افزود: با توجه به اینکه هنوز اطلاعات سال۲۰۱۶ میلادی کامل نشده است و بیش از چند ماه از ثبت اطلاعات سال ۲۰۱۷ میلادی نیز نمی‌گذرد، رتبه کمیت تولید علم ایران در سال ۲۰۱۷ میلادی به ۱۴ رسیده است، البته این رتبه قطعی نشده است و برای اعلام رتبه قطعی باید منتظر ماند.

 سرپرست ISC خاطرنشان کرد: مرجعیت علم بین‌الملل تنها با افزایش کمیت تولید علم حاصل نمی‌شود. مرجعیت علمی اولین بند از سند سیاست‌های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری است. مرجعیت علمی پیامدهای مثبت زیادی برای کشور به همراه خواهد داشت. بنابراین بیش ازهر چیز به جای تکیه صرف به کمیت تولید علم، باید به دنبال افزایش اثرگذاری اقتصادی و اجتماعی علم تولیدشده باشیم.

حفظ رتبه علمی اول ایران طی 4 سال اخیر

بر اساس اعلام پایگاه اسکوپوس، رتبه یک علمی ایران در منطقه و در میان کشورهای اسلامی از سال 2013 تا 2016 حفظ شده است؛ ضمن آنکه بر اساس گزارش پایگاه ISI ایران در شاخص شتاب علمی از رتبه 25 در سال 2013 به رتبه اول در سال 2016 رسیده است.

وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با ارائه گزارشی از عملکرد این وزارتخانه وضعیت رشد علمی و توسعه فناوری در حوزه پژوهش را تبیین کرد.بر این اساس ایران در سال 2016 در شاخص شتاب علمی (تولید مقالات علمی) رتبه اول را کسب کرد، در حالی که این رتبه در سال 2013، 25 بوده است.

علاوه بر آن کشور با 3 برابر شدن درصد تولید مقالات علمی در سطح یک درصد برتر دنیا قرار گرفت، ضمن آنکه تعداد دانشمندان ایرانی برتر در سطح بین‌المللی در سال 2013 رشد حدود 40 درصدی داشته است.بر اساس آمارهای اعلام شده از سوی پایگاه، ISI ایران 1.74 درصد در تولید علم جهانی سهیم بوده است، در حالی که این میزان در سال 2013 به میزان 1.37 درصد گزارش شده است.

نقص در کیفیت تولید علم

در همین حال، فرهاد فلاحتی عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی در گفتگو با آفتاب یزد تصریح کرد: در کشور ما درخصوص مسائل متعددی رشد کمی اتفاق افتاده که البته مرهون تلاش‌ها و خدمات افراد زیادی از ابتدای انقلاب تاکنون است. هم در حوزه آموزش عالی نظیر مقامات علمی و هم در حوزه فنی و حرفه‌ای و هم در گرایش‌های تحصیلی دانشگاهی و موارد دیگر به لحاظ کمی رشد قابل ملاحظه‌ای داشته‌ایم و آمارها در این خصوص امیدوار کننده است.

وی افزود: البته یک روی سکه این رشد کمی در تولید علم است اما روی دیگر سکه، کیفیت تولید علم در کشور است. یعنی اینکه آیا مقالات تولید شده تبدیل به تولید علم کاربردی در کشور می‌شود یا خیر؟

 فلاحتی افزود: ما در خصوص کیفیت تولید علم در کشور به شدت دچار نقص هستیم و آنچه که گویای قضیه است این است که بیش از آنکه به مقالات علمی ما در داخل کشور استناد بشود در خارج از کشور از این مقالات بهره گیری می‌شود ضمن اینکه این یک نتیجه برای نظام آموزشی ماست که عملاً علم خودمان را به ثمن بخس به بازارهای جهانی می‌دهیم که آنها از این مقالات بهره‌برداری می‌کنند.

وی ادامه داد: به عبارت خیلی ساده‌تر ما در حوزه علمی، خام فروشی می‌کنیم. وی افزود: باید یک تحقیق و پژوهش میدانی در این خصوص انجام شود و کارشناسان به ریشه یابی این مسئله بپردازند. من معتقدم ما هنوز نتوانسته‌ایم حلقه تبدیل علم و مقالات علمی را به تولید ثروت در کشور تکمیل کنیم.

 عضو کمیسیون آموزش گفت: در خیلی از کشورهای توسعه یافته و حتی کشورهایی نظیر اندونزی و مالزی-که رابطه علمی با ما دارند، از بدو مطرح شدن ایده‌ها سنجیده می‌شود که آیا این ایده‌ها قابلیت تبدیل شدن به تولید ثروت را خواهد داشت یا نه؟ اگر دانشجوی دکترا و یا محققی در این کشورها صاحب ایده‌ای باشد اما مشخص نباشد که این ایده علمی به ثروت تبدیل می‌شود یا خیر اصلاً حمایتی از اجرای آن صورت نمی‌گیرد.

وی تصریح کرد:  این موضوع کاملاً علمی و درست است. به طور مثال اگر قرار باشد که قطعه‌ای تولید شود، حلقه آخر این است که قراردادی با فلان شرکت سازنده امضا شده و بودجه کافی در اختیار ایده پرداز قرار گیرد و مشخص هم باشد که این محصول در چه بازه زمانی قرار است به تولید انبوه برسد.

 متاسفانه ما اصلاً چنین موضوعی را در کشور خودمان نداریم. اکنون شما نگاه کنید که پارک‌های علم و فناوری ما یا مراکز دانشگاهی ما چطور کار می‌کنند؟ به عنوان مثال شما فرض کنید یک پژوهشگری یک ایده‌ای در حوزه هوا و فضا دارد.

خب امکانات لازم را به او می‌دهیم تا کار تحقیقاتی خود را انجام دهد. این امر منجر می‌شود که مثلاً قطعه‌ای مربوط به هواپیما تولید شود اما بعداً که پیگیری می‌کنیم متوجه می‌شویم که از این قطعه در کشور هیچ قطعه‌ساز یا صنعت هواپیمایی و یا خودروسازی استفاده نمی‌کند. بعد ازچند سال که این قطعه تولید شده به دلیل عدم استفاده در داخل کشور خاک خورده متوجه می‌شویم که در داخل کشور مشابه  این قطعه ساخته شده و ما آن را وارد کرده‌ایم.

فلاحتی گفت: مشکل ما این است که ما ایده‌ها را وارد میدان می‌کنیم اما در جایی که این ایده تبدیل به تولید علم می‌شود و آماده استفاده در کشور است به حال خود رها می‌کنیم.

 اگر شما یک سری به پارک‌های علم و فناوری بزنید متوجه خواهید شد که آمار به سرانجام رسیدن ایده‌ها در مقایسه با ایده‌هایی که وارد پارک‌های علم و فناوری شده به مراتب بسیار محدود است و دلیل آن بی توجهی به همین موضوعی است که بیان کردم یعنی ما از همان شروع کار، انتهای کار که همان تولید ثروت باشد را ندیده‌ایم. در خصوص مقالات علمی هم همین موضوع را شاهد بوده‌ایم.

وی در خصوص راهکارهای لازم برای حل این معضل گفت: باید یک شیوه نامه و دستورالعملی را نهادهای متولی که بودجه پژوهشی می‌گیرند از جمله دانشگاه‌ها‌، پارک‌های علم و فناوری، جهاد دانشگاهی و... داشته باشند که صاحبان ایده و تفکر که وارد عرصه تحقیق و پژوهش و یا مقاله نویسی می‌شوند این ایده و یا مقاله تا مرحله آخر که تولید ثروت هست باید مورد نظارت قرار گیرد که به نتیجه برسد.

به عنوان مثال ما می‌توانیم بگوییم برای سال 96 این تعداد مقاله را در نظر گرفته‌ایم که در پایان سال به تولید ثروت خواهند رسید. امیدواریم با توجه به سالی که به نام اقتصاد مقاومتی؛ تولید و اشتغال نام‌گذاری شده بتوانیم به اهداف مورد نظرمان در این خصوص برسیم.