خرمشاد: ایران کشوری انقلاب‌خیز است/ صالحی: عملکرد ضعیف مسئولان سبب لطمه به انقلاب است

اعضای هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی با بیان اینکه مطالعه انقلاب­‌ها بهترین پدیده‌ها، بهترین ایستگاها و قله‌ها برای فهم جامعه در دهه‌­های منجر به انقلاب و دهه‌­های بعد از آن هستند بر این نکته که انقلاب اسلامی دستاوردهای خوبی داشته اما عملکرد برخی مسئولان این نقاط قوت را به تهدید تبدیل کرده صحه گذاشتند.

به گزارش عطنا، نشست تخصصی «نگاهی تحلیلی بر تحولات انقلاب اسلامی» در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی با حضور دکتر محمدباقر خرمشاد و دکتر حمید صالحی، اعضای هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد.

محمدباقر خرمشاد در این نشست با اشاره به طی شدن 38 سال از عمر انقلاب اسلامی سه گزاره را در مورد انقلاب‌ها بیان کرد و درباره گزاره اول گفت: انقلاب­‌ها پدیده‌­های تصادفی نیستند، یعنی به گونه‌ای نیست که مردم بر حسب اتفاق انقلاب کنند، در علوم اجتماعی جدید ما به سادگی از کنار پدیده‌های که در کنار ما روی می‌دهند، گذر نمی­‌کنیم.

وی ادامه داد: در واقع امروزه ما در مورد رخ دادن پدیده‌ها سوال می­‌کنیم و به گون‌ه­ای نیست که از کنار پدیده‌ها به سادگی عبور کنیم، در واقع اولین سوال ما در مورد این پدیده‌ها سوال از »چرایی رویداد« است در اصل پدیده‌ی مورد نظر را مورد استفهام قرار می‌دهیم و سیر شکل‌گیری نظریه‌­ها در علوم اجتماعی این‌گونه است که با سوال در مورد چرایی پدیده‌ی مورد نظر آغاز می­‌شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی درباره چگونگی شکل­‌گیری علم، خاطرنشان کرد: ما در علوم اجتماعی جدید که علوم سیاسی جدید نیز جزئی از آن است، پدیدها را از دید علت و معلولی می بینیم، البته نه علت و معلولی در معنای خاص آن بلکه در معنای عام به این معنی که از کنار پدیده‌ها با بی‌خیالی نمی­‌گذریم به همین دلیل است که علم شکل می­‌گیرد و ابعاد گسترده­ای پیدا می­‌کند و این‌گونه است که علوم مختلف اعم از روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، جغرافیا، تاریخ و... هر کدام با توجه به دیدگاه خاص خود در مورد چرایی پدیده موردنظر سوال می‌کنند.

او اضافه کرد: در مورد انقلاب‌ها در علوم سیاسی نیز وضع به همین منوال است که مختصصان این رشته به سادگی از کنار پدیده چون انقلاب عبور نمی­‌کنند.

خرمشاد در توضیح تصادفی نبودن انقلاب‌ها اظهار کرد: در پاسخ به این سوال که انقلاب‌ها به صورت تصادفی روی داده، جواب خیر است. چراکه تصادف پاسخی علمی برای سوال مورد نظر نیست وقتی که پدیده‌ای به پیچیدگی انقلاب در جامعه‌ای اتفاق می‌­افتد باید به سراغ علل و عواملی که باعث این انقلاب بوده‌­اند، رفت.

وی با اشاره به علل و عوامل وقوع انقلاب، ادامه داد: ممکن است در دو کشور علل و عوامل مشابهی وجود داشته باشد، در یکی انقلاب اتفاق بیفتد و در دیگری انقلابی رخ ندهد، که این امر خود می­تواند یک موضوع باشد که چرا در یکی انقلاب افتاده و در دیگری انقلابی رخ نداده است؟ به عبارتی چه شرایطی دست به دست هم داده تا این‌گونه شود، در نتیجه اولین گزاره‌ی که می‌توان صادر کرد که «انقلاب ها تصادفی نیستند.»

انگلیسی‌ها از انقلاب فراری‌اند

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی در بخش دیگری از سخنانش اظهار کرد: انقلاب­‌ها پدیده‌های نادر هستند، در واقع این‌گونه نیست که ملت‌ها هر هفته یا هر سال یک بار انقلاب کنند، بلکه بازه زمانی بیست، سی ساله‌ای لازم است برای اینکه انقلابی در کشوری رخ دهد چه بسا در کشورهایی، اصلا انقلابی روی ندهد.

وی در این‌باره دو کشور فرانسه و بریتانیا را مثال زد و یادآور شد: برای مثال در کشورهای اروپایی، فرانسه مشهور به کشوری انقلابی و انگلستان بر عکس به کشوری شهرت دارد که اصلا انقلابی در آن اتفاق نمی‌­افتد و در یک کلام، انگلیسی­‌ها از انقلاب فراری و فرانسوی­‌ها در جستجوی انقلابند.

کشورهایی نیز وجود دارند که در آنها گاهی انقلاب، شورش و کودتا اتفاق می افتد. برای رخ دادن انقلاب در هر جامعه‌ای باید مجموعه‌ای از علل و عوامل دست به دست هم دهند.

خرم‌شاد با اشاره به اینکه انقلاب‌ها بهترین پدیده برای فهم جامعه هستند، گفت: وقتی در یک جامعه­‌ای انقلاب اتفاق می‌افتد، این انقلاب بهترین ایستگاه و قله برای فهم آن جامعه در دامنه‌های خود یعنی دهه­‌های منجر به انقلاب و دهه‌های بعد از آن است.

این استاد علوم سیاسی تصریح کرد: اگر در یک جامعه‌­ای انقلاب اتفاق افتاد، بدون توجه به پدیده‌ انقلاب، فهم قبل و بعد آن جامعه ممکن نمی‌شود و این خصلت را نه تنها انقلاب‌ها بلکه جنگ‌ها نیز دارند.

وی درباره وجه تشابه جنگ و انقلاب برای مطالعه خاطرنشان کرد: اگر در یک کشوری جنگ اتفاق بیافتد، به دلیل گسترده بودن شوکی که آن جنگ به جامعه وارد می‌کند، جامعه مورد نظر در حوزه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی دستخوش تحول می‌شود.

وی افزود: در انقلاب نیز به همین‌گونه است، در نتیجه نمی‌توان در یک کشوری که انقلاب اتفاق افتاده باشد، بدون توجه به این تحول عظیم، سایر پدیده‌ها و عوامل را مورد واکاوی و بررسی قرار داد، این امر یک قاعده در علوم سیاسی و علوم اجتماعی است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی در بخش پایانی سخنانش با تطبیق سه گزاره‌ مورد نظر در مورد انقلاب اسلامی اظهار کرد: انقلاب‌ها تصادفی نیستند، پس انقلاب جمهوری اسلامی ایران نیز تصادفی نبوده و مجموعه‌ای از علل و عوامل در سال 56 و 57، ایران را به نقطه­‌ای رساند که در آن ملت و توده‌ها که کمتر به عرصه‌ عمومی سیاست پا می‌گذارند، وارد عرصه عمومی سیاست شده و با درخواست مطالباتی از هیئت حاکمه، وقتی با پاسخ قانع‌کننده‌ای روبه‌رو نمی‌شوند، درنتیجه به صورت قهری نظام سیاسی موجود را سرنگون کرده و باعث شکل‌گیری انقلاب می‌شوند.

خرمشاد با بیان اینکه اگر چنانچه فقط بخشی از ارتش درصدد براندازی نظام موجود می‌بود به آن کودتا گفته می‌شد، افزود: اساساً تئوری‌های مختلف در پی یافتن جواب‌های برای پاسخ‌گویی به چرایی انقلاب بودند و این سبب شکل‌گیری نظریه‌های انقلاب شده است.

وی ادامه داد: در جامعه‌ای ایران نیز انقلاب ها نادر بوده است، جامعه‌ای ایران در تقسیم‌بندی جوامع از نظر انقلاب بیشتر شبیه به فرانسه بوده تا انگلیس، که هر سه دهه یک انقلاب در ایران روی داده است. هر چند که ایران کشوری انقلاب خیز است.

استاد علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی با اشاره به لزوم ساختن قواعدی برای فهم انقلاب اظهار کرد: در این خصوص، نمی‌توان علت رخدادها را فهمید مگر اینکه انقلاب اسلامی را خوب فهم کنیم و برای فهم انقلاب باید مجموعه‌ای از علل و عوامل را فهم کنیم، یعنی با استفاده از خود مفهوم انقلاب در این جامعه، قواعدی را ساخت که بتوان از طریق آن جامعه را فهم کرد.

عملکرد ضعیف مسئولان سبب لطمه زدن به انقلاب است

در بخش دیگری از این نشست، حمید صالحی، دیگر عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی با اشاره به سیر نظریه‌های موجود در مورد جوامع به تبین انقلاب ایران پرداخت و گفت: در اواخر قرن نوزدهم، آلفرد تیر ماهان بر این عقیده بود که اگر در دنیا کسی نیروی دریایی قوی داشته باشد می‌تواند بر دنیا مسلط شود، بریتانیا با نیروی دریایی قوی که در اختیار داشت علی‌رغم وسعت کم توانسته بود دنیا را در چنگ بیاورد.

صالحی ادامه داد: این تئوری چند سالی قابل قبول بود تا اینکه اواخر قرن بیستم هلفورد جان مکیندر(جغرافیدان بریتانیایی) تئوری هارتلند (قلب زمین) را مطرح کرد و به اعتقاد وی هر کسی بتواند بر منطقه خاورمیانه قسمتی از روسیه و چین تسلط پیدا کند بر دنیا مسلط می­‌شود.

وی اضافه کرد: بعد از این نظریه‌پردازان، نظریه­‌ای تحت عنوان دسترسی به فضا مطرح شد، مبنی بر اینکه، هر کسی بتواند به فضا دسترسی پیدا کند می‌تواند به دنیا نیز مسلط شود، در قرن بیستم تئوری هانتینگتون (برخورد تمدن ها) مطرح شد که به اعتقاد وی در دنیا هفت تمدن وجود دارد که عبارتنداز غرب، اسلام، ارتدکس، ژاپن، چین و دیگران، که این تمدن‌ها با هم مشکلی را به وجود نمی­‌آورند و البته، در قرن 21 فوکویاما مطرح کرد که اسلام با غرب مشکلی پیدا نمی‌کند.

این استاد علوم سیاسی در تشریح تئوری فرانسوا توال که در قرن 21 مطرح شد، گفت: در دنیا تئوری هانتیگتون مطرح نبوده در دنیای امروزی 270 میلیون شیعه وجود دارد که جزء مسلمان هستند.

وی ادامه داد: طبق این نظریه، در واقع این شعیان هستند که در آینده بزرگترین مشکل را برای جهان بشریت به وجود می‌­آورند، چرا که این شعیان با زنده نگه داشتن یاد امام حسین(ع) همچنان مناسک خاصی را برپا می‌کنند. در واقع این مردمان در مقابل همه‌ی مشکلات موجود پایداری می کنند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه با اشاره به ماندگاری انقلاب اسلامی اظهار کرد: ماندگاری انقلاب ایران را به علت دینی بودن آن است و با آسیب شناسی انقلاب به عملکرد ضعیف مسئولان اشاره کرد و آن یکی از دلایل تبعیض، بحران، بیکاری... می‌داند.

او در پایان با اشاره به موقعیت ژئوپلوتیکی ایران افزود: ایران دارای پتانسیل بالایی است، اما با عملکرد ضعیف مسئولان این امتیازها نه تنها نقطه قوت بلکه نقطه‌ تهدید برای ایران شده است.

گفتنی است این نشست، به مناسبت دهه فجر، به همت انجمن‌های علمی-دانشجویی علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد.

گوشه‌هایی از این نشست:

عکس: افشین عزیزی-عطنا