آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی ترمز تندروها و تندروی بود

صادق زیباکلام، تحلیلگر سیاسی اصلاح‌طلب معتقد است: «اگر آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی(ره) در دهه نخست انقلاب نقش‌آفرینی نمی‌کرد، انقلاب بسیار تند و رادیکال می‌شد.» او نقش‌ آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی در هشت سال جنگ تحمیلی را نیز بسیار مهم ارزیابی و تاکید می‌کند، بزرگ‌ترین خدمتی که آیت‌الله بعد از پیروزی انقلاب به کشور و نظام کرد، پایان بخشیدن به جنگ بود.

به گزارش عطنا، روزنامه فرهیختگان به مناسبت سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی به گفت‌و‌گو با صادق زیباکلام، تحلیلگر سیاسی اصلاح‌طلب پرداخته است. آنچه در ادامه می‌بینید متن کامل این گفت‌وگو است؛

*در روزهای سی‌وهشتمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی هستیم؛ اگر آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی در چهار دهه اخیر نقش‌آفرینی نمی‌کرد، تصویر ایران چگونه بود؟

سخت می‌توان گفت که اگر نبود چه تغییر و تحولاتی به وجود می‌آمد. شاید پاسخ‌ درست‌تر این باشد که وجود او چه راهگشایی‌هایی برای انقلاب کرد. شاید اگر این‌گونه به این موضوع نگاه کنیم پاسخ مشخص‌تری به دست آوریم. انقلاب دست‌کم در دهه نخستش دچار بحران‌های زیادی شده بود و آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی در اینکه انقلاب را به سمت جلو هدایت کند و آن را از بحران‌ها و مشکلاتی که به آن دچار شده بود خارج کند، نقش مهمی داشت.

آن زمان مشکلات و درگیری‌ها داخلی بود، مثل درگیری با سازمان مجاهدین، مساله قومیت‌ها و از شهریور سال 59 مساله جنگ؛ جدا از نقش مهم و سرنوشت‌سازی که آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی در دهه نخست انقلاب یعنی همان دهه 60 پیدا کرد، نقش او در دوران هشت‌ساله جنگ تحمیلی بسیار در سرنوشت کشور اثرگذار بود.

امام(ره) عملا سکان کشتی جنگ عراق را به آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی سپرده بودند؛ این هم به‌واسطه اعتماد زیادی بود که امام‌خمینی‌(ره) به آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی داشتند و هم به‌خاطر توانایی فکری بالای او در مدیریت بحران. بزرگ‌ترین خدمتی که او بعد از انقلاب به کشور و نظام کرد، پایان بخشیدن به جنگ بود. شاید اگر آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی نبود واقعا معلوم نبود سرنوشت جنگ چه می‌شد؛ بعضی سیاسیون و مقامات هم تمایل داشتند جنگ ادامه پیدا کند اما آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی تقریبا از همان سال 65 و 66 متوجه شده بود که ادامه جنگ در آن شرایط به صلاح نیست.

اگر امروز کسی چنین تحلیلی از شرایط جنگ با عراق داشته باشد، ساده است اما مطرح‌کردن این مساله در آن زمان برای فرد مطرح‌کننده بسیار هزینه‌ساز بود، ولی آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی در عمل در جهت پایان دادن به جنگ به صورت آبرومندانه حرکت کرد و ما قطعنامه 598 را قبول کردیم و امروز می‌بینیم اقدامی که در آن زمان انجام شد، به نفع‌مان بوده است. آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی ترمز تندروها و تندروی بود بدون اینکه علنی شود و به درگیری بینجامد. اگر آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی به‌خصوص در دهه نخست انقلاب نبود، انقلاب بسیار تند و رادیکال می‌شد. او واقعا نگذاشت انقلاب به سمت تندروی برود. 

*شما معتقدید اکنون که آیت‌الله هاشمی در قید حیات نیست، جریان‌های تندرو فعال‌تر خواهند شد؟

قطعا تندروها تلاش خواهند کرد، اما آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی بعد از دور دوم ریاست‌جمهوری‌اش نقش رهبری معنوی را برای جریان اصلاحات، اعتدال و میانه‌رو بازی می‌کرد. اتفاق مهمی که افتاد این بود که او به‌رغم همه توهین‌هایی که جریان‌های تندرو به‌خصوص در دوران احمدی‌نژاد،به او داشتند پایداری و مقاومت ادامه یافت و به هیچ‌عنوان راضی نشد از اعتدال و شعار آشتی‌ملی فاصله بگیرد.

حاصل استقامت او برای اعتدال و میانه‌روی این شد که جریان اصلاحات و میانه‌رو به صورت یک گفتمان نیرومند درآید و این را ما در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری سال 92 و بعد از آن انتخابات سال گذشته مجلس شورای اسلامی مشاهده کردیم. ایستادگی او این‌گونه نبود که حاصلی به بار نداشته باشد؛ امروز اعتدال و میانه‌روی یک گفتمان بسیار نیرومند و پررنگ در جمهوری اسلامی شده است. آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی نیست، اما خط اعتدال و میانه‌روی همچنان پابرجاست.

*کسانی در جریان اعتدال و میانه‌رو را می‌توانید نام ببرید که بتوانند جای آیت‌الله هاشمی را در این جناح پر کنند؟

جریان اعتدال و میانه‌رو، چهره‌های دیگر انقلابی مانند علی‌اکبر ناطق‌نوری و حسن روحانی دارد که می‌توانند پرچمی که آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی برافراشته بود را همچنان بالا نگه دارند و نگذارند این پرچم بعد از فوت او به زمین بیفتد.

*پس از مراسم تشییع پیکر آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی که همه قشرها در این مراسم حضور پیدا کردند موضوع آشتی ملی بار دیگر مطرح شد؛ فکر می‌کنید این موضوع چقدر جدی است و می‌تواند عملی شود؟

تشییع پیکر آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی یک اتفاق بی‌نظیر بود. نه طرفداران و نه مخالفان او باور نمی‌کردند چنین جمعیت میلیونی‌ای برای تشییع پیکر او بیایند. این نشان می‌دهد گفتمان‌ها و ایده‌آل‌هایی که آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی به دنبال تحقق آن بود ازجمله آشتی ملی، هیچ‌گاه فراموش نخواهد شد. ممکن است تندروها توجهی به آشتی ملی نکنند اما همه می‌دانیم آشتی ملی که آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی به‌جد دنبال آن بود، ضرورت امروز جامعه ایران است و تا آشتی ملی تحقق پیدا نکند این شکاف سیاسی و اجتماعی همچنان باقی خواهد ماند. تنها راهکاری که می‌تواند این مساله را حل کند، آشتی ملی است.