بررسی مطبوعات در دوره پهلوی اول

عطنا - این مقاله به بررسی سرگذشت مطبوعات در دوره پهلوی اول می پردازد. با انقراض سلسله قاجار،رضا خان به سلطنت رسید و حکومت پهلوی اغازشد.در این دوره به سبب پیشرفت نسبی کشور در مقایسه با دوره های قبلی،اقبال به مطبوعات بیشتر شد واین موضوع به بازار سانسور و توقیف وتبعید جانی دوباره اهدا کرد.استبداد رضا خان مطبوعات را هم در برگرفت وتداعی گر دوره استبداد ناصرالدین شاه بود.

این مقاله به موارد زیر اشاره میکند:

فضای استبداد حاکم برمطبوعات و اقبال روزنامه نگاران به مجله نگاری

رشد انتشار نشریات در زمینه های متنوع و تخصصی

بکارگیری سانسورچی مطبوعات

و....

مقدمه:

در دوره رضا خان  بسیاری از روزنامه نگاران تبعید شدند و با اعمال شدید سانسور و توقیف ،بازار شب نامه نگاری و نشریات برون مرزی رونق یافت.هرچند عرصه  براهل قلم در ایران محدود تر میشد اما نشریات چاپ خارج از کشور به دست مردم می رسید.در این دوره سانسور علاوه بر مطالب،کلمات را هم دربرمیگرفت و کاربرد برخی کلمات ممنوع شده بود. افراد سانسورچی از اهالی نظمیه بودند که نشریات را پیش از چاپ مورد نظارت قرار می دادند.

با رای مجلس پنجم و مجلس موسسان به سلطنت پهلوی ،رضا خان پس از سوگند در مجلس ،در اردیبهشت 1305 تاجگذاری کرد و به سلطنت رسید.

اغاز این دوره همزمان با شروع دیگری برای مجله نگاری در ایران بود و مجله نگاری تا 1320 رواج بیشتری گرفت.شماره مجله ها پیش از 1300به نسبت روزنامه ها  بسیار کمتر بود اما تا سال 1320 نشر مجله رشد زیادی یافت . در این  دو دهه،بسیاری از مجلات از حیث محتوا  تخصصی شدند و در زمینه های  مختلف ورزشی،سینمایی،موسیقی و...منتشر شدند.نکته قابل توجه  این است که هرگاه فضای استبداد بر روزنامه نگاری حاکم شده است،شماری از روزنامه نگاران به مجله نگاری و تصحیح متون قدیمی روی اورده اند به همین علت درعصر پهلوی اول،پیشینه داران عرصه مطبوعات بیش از روزنامه نگاری به مجله نگاری روی اوردند.

دوره پهلوی اول سیاست های جدیدی بر جامعه اعمال کرد که ازموارد ان میتوان به نظارت بر چاپخانه ها  و محموله های پستی به علت حساسیت حاکمیت نسبت به تبلیغ برای همسایه شمالی خود و تاسیس خبرگذاری  و رادیو دولتی  به منظور تغذیه خبری جامعه اشاره کرد.

در دوره پهلوی اول،شیوه زندگی  و گذراندن اوقات فراغت ایرانیان به خاطر سازندگی  رو به افزایش بود.برای مثال شمار تحصیل کردگان  نسبت به دوره های پیشین و اقبال به روزنامه ها بیشتر شد .نشریه ها  و رسانه فراگیر بود ولی با سلطه سانسور و محدود شدن فضای روزنامه نگاری،داستان های دنباله دار ،جدول کلمات متقاطع وترجمه رونق گرفت.

در این دوره بازارسانسور، توقیف وتبعید چنان قوت گرفت که اشرف الدین حسینی(مدیر نسیم شمال) را به تیمارستان فرستادند و بهار را برای مدتی تبعید کردند.همچنین  اعلام کردند که تقی ارانی به علت مرض تیفوس و فرخی یزدی به علت مرض مالاریا فوت کرده اند .حبس رهنما(مدیر ایران) ، دشتی(مدیر شفق سرخ) و میرزا ابراهیم خان(مدیر ناهید) حاکی از ان است که دستگاه حکومت حتی به موافقان خود نیز رحم نمیکرده است.در زمینه نشریه های طرفدار حکومت که توقیف شدند میتوان به مجله تعلیم و تربیت اشاره کرد.

سانسورگران در این دوره ار افراد نظمیه بودند و با اعمال نظارت و سانسور،روز به روز عرصه روزنامه نکاری را محدود تر میکردند.اعمال سانسور انها علاوه برمطالب ،شامل کلمات  نیزمیشد.برای مثال کلماتی مانند رضا،کارگر،جنگل و...ممنوع شده بود.

از سال 1310،نظمیه مطالب هر شماره نشریه را پیش از چاپ از نظر میگذراند و پس از  تایید به چاپخانه تحویل می داد،اما پس از شکایت مدیران روزنامه،نشریه های روزانه از ساتسور پیش از چاپ معاف شدند.حاکمیت به مطبوعات بدبین بود و این موضوع سبب شد تا به مرور شمار نشریه ها کمتر شود.مطالبی هم که چاپ میشد از طزف سانسورگران  نظمیه و اداره راهنمای نامه نگاری وزارت داخله مورد بررسی قرار می گرفت.اهالی دولت با اهل قلم سازگاری نداشتند و با مستحکم تر شدن پایه های قدرت خود،عرصه  را بر روزنامه نگاران محدود تر کردند.

فضای محدود روزنامه نگاری سبب شد تا شب نامه نگاری و نشریات برون مرزی جان تازه ای بگیرد.رواج شب نامه نگاری و نشریات برون مرزی برای رده مسن جامعه  روزگاز ناصرالدین شاه را یاداوری میکرد که با وجود نظارت نشریه های چاپ لندن  به تهران  می رسید .دراین  دوره علاوه بر نشریات فارسی چاپ هند و مصر،نشریات دیگری به نام های پیکار و نهضت و... در المان به چاپ رسید.

تلاش اهالی  ازمطبوعات در  روزنامه های خارج از کشور سبب شد تا حاکمیت برای مقابله ،روزنامه نگاران حارجی را برای تهیه گزارش از پیشرفت های کشور مانند راهسازی،مدرسه و اموزشگاه های عالی و...به ایران دعوت کند.روزنامه نگارانی که از ایران  دیدن کردند درنهایت خوتسنار ملاقات با همتایان ایرانی خود شدند. نشست  روزنامه نگاران خارجی با همتایان خود،جهان بینی متفاوت انها را نشان داد و تعجب خارجی هارا برانگیخت.این رویداد  درنهایت منجر به بینان گذاری کمیسیون مطبوعات شد تا علاوه بهبود سبک روزنامه نگاری،روزنامه نگارانی رااموزش دهد تا برای  نشر مقالات مفید و موثر تلاش کنند.

کمیسیون مطبوعات که برنامه ریز در زمینه مطبوعات بود به اقداماتی  نظیز  تولید محتوای منمرکز  در تهران برای چاپ کرده های محلی،تاسیس نخستین مرکز اموزش روزنامه نگاری ،تشکیل دوره اموزش یکساله روزنامه نگاری در دانشگاه تهران و... مشغول شد.

رویدادهای عصر پهلوی اول به شرح زیر است:

سال 1305:انتشار رورنامه اطلاعات،تشکیل اداره اطلاعات نظمیه که سانسور در مطبوعات ار وظایف ان بود،اغاز به کار نخستین ایستگاه رادیویی

سال1306:اتش سوزی دفتر نشریه ایینه جنوب در کرمان،توقیف نشریه ناهید

سال 1307:توقیف روزنامه بهار در مشهد،

سال1308:ممنوعیت خواندن روزنامه در ادارات

سال 1309:راه اندازی نخستین فرستنده بی سیم موج کوتاه در ایران

سال1310:رفع توقیف نشریه نسیم شمال،انتشار روزنامه الیک

سال1313:تاسیس موسسه اژانس پارس

سال1314:لغو امتیاز روزنامه شفق سرخ،واگذاری امتیاز روزتامه ایران از رهنما به مجیذ موقر

1315:تاسیس اداره راهنمای نامه نگاری وزارت کشور

1316:احضار مدیران مطبوعات و تهدید انها توسط  رییس شهربانی،تعیین مجازات ناشران مطبوعات،بازداشت تقی ارانی

1317:تاسیس سازمان پرورش افکار،راه اندازی بنگاه روزنامه نگاری

1318:قتل فرخی یزدی(مدیر نشریه طوفان)،جلسه مدیران مطبوعات با خبرنگاران خارجی

1319:راه اندازی رادیو ایران،تشکیل دوره اموزش ازاد روزنامه نگاری

1320:تاسیس  اتحادیه مطبوعات،تاسیس جبهه مطبوعات اصفهان ،توقیف روزنامه  اطلاعات بر اثر پافشاری وزیر انگلیس،تصویب ایین نامه فروش،پخش و انتشار روزنامه و مجله

نتیجه گیری:

استبدادرضاخان که روز به روز بر محدود کردن فضای مطبوعات اثر میگذاشت درنهایت با مطبوعات گسترده وپیشرفته کشورهای دیگر مواجه شد.این رویارویی زمینه تاسیس کمیسیون مطبوعات را فراهم کرد.این کمیسیون با اجرای طرح هایی به پیشرفت و تحول مطبوعات پرداخت.

منابع: تاریخ مطبوعات،سید فرید قاسمی

نویسنده: شمیم نادری