مطالعه در رابطه با ابن سینا کاری دشوار و پیچیده است/ حکمت مشرقیه، دستاوردهای فارابی و ابن سینا به درستی به غرب منتقل نشده است

عطنا- مراسم رونمایی از کتاب ابن سینا و خرد ایرانی با حضور آیت الله سید محقق داماد، احمد حسین شریفی و دکتر قاسم پور‌حسن برگزار شد.

آیت الله سید محقق داماد، استاد دانشگاه شهید بهشتی و رئیس دپارتمان اسلامی فرهنگستان علوم در رابطه با کتاب ابن سینا و خرد ایرانی بیان کرد: «این کتاب در اسفند ماه منتشر شده و جلد اول آن حدود ۱۰۰۰ صفحه است. جدیدترین کاری که ایران فرهنگی در رابطه با ابن سینا انجام داده و به جرئت می توان گفت یکی از ارزشمندترین و قوی‌ترین آثاریست که دربارۀ ابن سینا در ایران منتشر شده که اثری کاملاً متفاوت، نظام‌مند و غنی با یک روشمندی متفاوت است.»

وی گفت: «حکمت اسلامی را به حکمت مشایی، حکمت اشراقی و حکمت متعالی تقسیم کرده‌اند. حکمت مشایی همان حکمت ارسطوست که بیان شده ابن سینا نیز از پیروان او است. بر مبنای این تقسیم بندی، عده‌ای از نویسندگان به دو مشکل برخورده اند. اول آنکه موضع‌گیری‌های ابن سینا در برخی مسائل را نتوانستند هضم کنند و دوم آنکه با توجه به شیوۀ ارسطویی که شیوه منطقی، استدلالی و عقلانی است این سوال ایجاد شد که مفاد رساله های منتسب به ابن سینا که با شیوه حکمی است را چگونه با شیوه ارسطویی منتقل نمایند؟ به بیان دیگر، مشکلات شامل نوشته های دینی و عرفانی ابن سینا بود و موجب تردید در رساله ابن سینا شد.»

او گفت: «کسی که می خواهد در رابطه با ابن سینا اظهارنظر کند باید به تمام کتاب‌های او اشراف داشته باشد. از دید من، ابن سینا سه دوره دارد؛ اول ابن سینای جوانی که تلخیصی از فلسفه ارسطو در آثارش است. دوم، ابن سینای مولفه‌شناس که به نفی فلسفه ارسطو می‌پردازد و سوم مولف حکمت المشرقیه که در آن زمان فیلسوفی است مسلمان و متمایل به حکمت اشراق و آثارش را با اندیشه های شیخ ابوسعید نگاشته است. مطالعۀ آثار ابن‌سینا نشان می‌دهد در آثار و کتاب‌هایش در بسیاری از مسائل از سنت مشایی جدا شده و راه خود را پیش گرفته و مسیر شهود عرفا را می‌پیماید.

ابن سینا در کتاب هایش می گوید مورد رحمت حق قرار گرفته و نگاه دیگری در اواخر عمرش از نظر حکمی دارد. کتاب ابن سینا و خرد ایرانی به ما نشان می دهد که تفکر ایرانی چگونه توانست با توجه به اشراف و اندیشه‌های قلبی، کشفی، شهودی و اشراقی حکمت اسلامی را بارور کند.»

احمد حسین شریفی، رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه معانی بیان کرد: «این کتاب نشانه زحمات دکتر پورحسن است و مطالعه این کتاب برای تمام فلسفه پژوهان یک امر واحد و لازم است. در مطالعه فلسفه اسلامی کسی بی نیاز از این کتاب نیست. ایدۀ تدوین کتاب بسیار نوین بوده است اما ایرادات جزئی نیز بر این کتاب وارد است. برای مثال روی جلد کتاب نوشته شده جلد اول اما در مقدمه یا در خود کتاب به این مسئله اشاره نشده که جلد دیگری پیش رو است یا خیر. کتاب شامل نمایه های فراوان و حرفه‌ای در ۸۰ صفحه است اما در صفحه آرایی هیچ کدام از نمایه ها با صفحات متن تطابق ندارد. همچنین کتاب در بخش‌هایی به ویژه در بخش تاریخی از فقدان منابع معتبر رنج می‌برد.»

وی افزود: «در جای جای کتاب به تفصیل به فارابی پرداخته شده که به بحث اصلی کتاب ارتباط چندانی ندارد. در برخی از فصل های کتاب تکرارهای بیش از اندازه موضوعات وجود دارد. ایدۀ اصلی نویسنده این است که فلسفه سینوی در تقابل با فلسفه مشائیان و یونانیان است و ریشه در فلسفه مشرقی ایرانی دارد که مهم‌ترین ایده‌ای است که باید به دنبال اثبات آن باشد. ظرافت و دقت های بی نظیری در کتاب وجود دارد. در هیچ جای کتاب تعریفی از خرد ایرانی وجود ندارد. اگر این خط فکری ارزشمند قرار است ادامه پیدا کند باید به مولفه ها پرداخته شود. ارکان فلسفۀ مشایی، مشرقی و اندیشه سینوی باید ذکر می‌شد. همچنین سرفصل کتاب و عناوین آن از معضل و سیطره فکری صدرایی نجات کامل پیدا نکرده است.»

دکتر قاسم پورحسن، نویسنده کتاب بیان کرد: «تلقی من این گونه بود که در رابطه با فلسفه ابن سینا کارهای زیادی نوشته شده اما بازخوانی صحیح ابن سینا دشوار است و تا به حال صورت نگرفته است. علت آن است که نوشته های ابن سینا در هر دو ساحت مشایی و مشرقی نمایان است، لذا مطالعه در رابطه با ابن سینا کاری دشوار و پیچیده است. در این کتاب تلاش کردم به‌ نحوی تکوینی تاریخی به بحث ها بپردازم که مسئله محور باشد.»

وی در رابطه با چگونگی بازخوانی ابن سینا بیان کرد: «درست است که مولفه ها باید به طور روشن بیان شود اما ما در آغاز این راه قرار داریم و صرفاً تلنگر زدن به عناصر برای حفظ کردن آنها در جای ضروری برای ایجاد انسجام درونی است. ممکن است نتوانیم کوشش هایی که در رابطه با ابن سینا صورت گرفته مانند کوشش مستشرقان را بررسی کنیم اما می دانیم که فلسفۀ ابن سینا، فلسفه است.»

او گفت: «در رابطه با محورهای خوانش مستشرقان چند ایراد وجود دارد. اول اینکه از نظر یونانی به ما نگاه می کند و اروپا محورند. دومی اینکه مربوط به مورخان عرب و قوم مدارانه است و نگاه نژادی دارند. اشکالات دکتر شریعتی از نظر صوری مهم است اما اگر مسئله محتوا باشد ایرادات ناچیز هستند و اصلاح کتاب در هر زمان ممکن است. مطالبی که بیان شد برای خوانش ابن سینا توضیحات بینابین و بسیار مهم است که باید مرور شوند اما هدف تکرار مباحث نبوده و بازخوانی ابن سینا بوده است.»

وی در پایان گفت: «حکمت مشرقیه در سده‌های اخیر شکل نگرفته است. می توان گفت که حکمت مشرقیه و دستاوردهای فارابی و ابن سینا به درستی به غرب منتقل نشده اند. سهروردی ابن سینا را فهمیده و راه او را ادامه داده است. بنابراین به همین دلیل من از سهروردی نوشته ام مسئلۀ مهم آن است که در فلسفۀ شرقی با سنخ دیگری از تفکر روبه‌رو هستیم و با دیدگاه محدود ارسطو روبرو نیستیم. این کتاب جلد دوم و سوم دارد، جلد دوم این کتاب به حکمت عملی ابن سینا برمی‌گردد و جلد سوم این کتاب در رابطه با هستی شناسی اوست.»

عطنا را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید:

اینستاگرام                                              تلگرام