سفر به چین در بطن مذاکرات هسته‌ای/ هراس افکنی از توافق ۲۵ ساله در آن‌سوی مرزها

عطنا- در حالی که اخیراً مذاکرات هسته‌ای به بحث داغ و موضوع مهم در کشور تبدیل شده است و هنوز خبر قطعی از آن منتشر نشده، حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران به پکن سفر کرده و در روز ۲۴ دی‌ماه اعلام کرد که امروز روز شروع اجرای توافق جامع همکاری‌های راهبردی دو کشور است.

بیان این اظهارات از سوی امیر عبداللهیان با موجی از مخالفت‌ها و انتشار اخبار منفی از سوی رسانه‌های بیگانه درباره‌ی ماهیت این توافق همراه بود. برخی‌ها معتقدند که این توافق معادلات خاورمیانه را بر هم می‌زند و عده‌ای دیگر هم بر این باورند که بخشی از جنگ قدرت میان چین و آمریکا است.

آنچه از قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین در رسانه‌ها منتشر شده، اندک و شامل اظهارات جسته‌وگریخته‌ای است که گاهی مقام مسئول یا نماینده مجلس آن را عنوان کرده اما با توجه به پیگیری مذاکرات هسته‌ای برخی دیگر نیز معتقدند اجرای این قرارداد به معنای بی‌اثر کردن تحریم‌های امریکا است و ایران می‌خواهد با کمک این قرارداد، در مذاکرات هسته‌ای دست بالا را داشته باشد.

توافق ۲۵ ساله ایران و چین فروردین سال جاری در جریان سفر وانگ یی وزیر امور خارجه چین، در تهران امضا شد. مقام‌های ایران این سند را حاوی عناصر سیاسی، استراتژیک و اقتصادی دانستند و جزئیات آن را به درخواست دولت چین فاش نکردند.

شراکت مقوله‌ای فراتر از همکاری

آنچه در برنامه همکاری جامع ایران و چین فارغ از تحولات مرتبط با مسائل برجام مطرح است، نشان می‌دهد که نظام جمهوری اسلامی ایران تمایل دارد مناسبات خود را در موضوعات سیاسی، اقتصادی، راهبردی، نظامی و فرهنگی با چین گسترش دهد.

از سال 94 و سفر شی جین پینگ به ایران دو طرف سعی کردند سطح مناسبات را از چیزی که معمول همکاری است به سمت شراکت ببرند؛ همکاری را می‌توان با هر کشوری انجام داد اما شراکت مقوله‌ای وسیع‌تری است و دو طرف در سود و زیان باهم شراکت دارند.

تدوین سند 25 ساله پیشنهاد طرف ایرانی بود که محوریت تدوین آن را وزارت خارجه بر عهده داشت اما همه ارگان‌ها و نهادهای نظام در آن همکاری داشتند، نسخه اولیه این سند در سال 98 به چینی‌ها داده شد.

احیای نقش خود در جاده ابریشم و همکاری‌های اقتصادی بیشتر

به نظر می‌رسد چین همکاری‌ خود را پیش‌تر آغاز کرده است و این موضوع را می‌توان در حمایت از ایران در سازمان‌های بین‌المللی یا حمایت در شورای امنیت در بحث فروش تسلیحات به ایران مشاهده کرد.

در سطح منطقه‌ای چینی‌ها یک ابتکار 5 ماده‌ای راجع به صلح خلیج‌فارس داشتند و از مذاکرات ایران با عربستان استقبال کردند و همچنین حل‌وفصل سیاسی مسائل یمن را مورد حمایت قرار دادند. چین ابتکاری در رابطه با همسایگان افغانستان داشت که دومین اجلاس آن را ایران میزبان بود و سومین اجلاس قرار است در چین برگزار شود.

اگر نگاهی به مناسبات اقتصادی ایران و چین بیاندازیم، عمدتاً این مناسبات تجاری بوده اما در سال‌های اخیر اراده نظام بر این است که با توجه به پیشرفت‌های روزافزون این کشور در حوزه‌های زیرساختی نیز از این کشور کمک گرفته شود. جمهوری اسلامی تلاش دارد نقش سنتی خود را در جاده ابریشم احیا کند و عمق همکاری‌های خود را با کشور چین بیش‌ازپیش بیشتر کند.

نفع ایران و چین از سند توافق 25 ساله

اگرچه بیشتر به ابعاد اقتصادی این قرارداد توجه شده اما برخی‌ها معتقدند سند همکاری ایران و چین، یک سند همکاری اقتصادی نیست و ابعاد سیاسی هم دارد. به عبارتی چین در تلاش است که به منطقه خاورمیانه وارد شود و این قرارداد بخشی از برنامه چین برای حضور در منطقه خاورمیانه است تا بتواند نفت مورد نیاز خود را به‌راحتی تأمین کند.

نشریه پترولیوم اکونومیست در تاریخ ۳ سپتامبر ۲۰۱۹ (۱۲ شهریور ۱۳۹۸) از سرمایه‌گذاری ۴۰۰ میلیارد دلاری چین در ایران خبر داد و مدعی شد که طی این توافقنامه چین ۲۸۰ میلیارد دلار در صنعت نفت و گاز ایران و ۱۲۰ میلیارد دلار در صنعت حمل‌ونقل ایران سرمایه‌گذاری می‌کند. با توجه به این سرمایه‌گذاری، احتمالاً تولید نفت و گاز ایران در سه میدان کلیدی کشور افزایش پیدا کند. چین توافق کرده روند توسعه فاز ۱۱ میدان گازی پارس جنوبی را سرعت ببخشد.

همچنین چین و روسیه عضو شورای امنیت سازمان ملل هستند که حق وتو دارند و در این قرارداد حقوقی هم برای چین در نظر گرفته شده است، بنابراین می‌توان گفت ۲ عضو دارای حق وتو در شورای امنیت در کنار ایران هستند.

چین پذیرفته که در پروژه‌های نفت و گاز ایران سرمایه‌گذاری کند اما در مقابل، اولویت اجرای پروژه‌های ایران را هم دارد. گفته شده که چین نفت و گاز ایران را با ۳۰ درصد تخفیف می‌خرد و برای بازپرداخت پول نفت ایران دو سال مهلت دارد. نکته دیگر اینکه چین می‌تواند بازپرداخت بدهی نفتی خود را با یوان چین انجام دهد و امتیاز دیگری که به چین داده شده این است که دوسوم مبلغ خرید نفت و گاز، نقد خواهد بود و یک‌سوم دیگر به شکل کالا و خدمات است.

تیم ایرانی مذاکره کنند وین این بار در چین

سفر اخیر وزیر امور خارجه به چین چند نکته حائز اهمیت داشت، این سفر در بطن مذاکرات وین اتفاق افتاد و این موضوع نشان می‌دهد که ایران فارغ از هر نتیجه‌ای که در توافقات هسته‌ای رخ بدهد، به دنبال تقویت مناسبات با چین است.

در این سفر وزیر امور خارجه به همراه چهار معاون وزیر یعنی معاون اقتصادی وزیر خارجه، معاون وزیر اقتصاد و رئیس سازمان سرمایه‌گذاری، معاون بانک مرکزی و معاون وزارت نفت حضور داشتند، با توجه به حضور این افراد می‌توان به این موضوع رسید که در این سفر مناسبات اقتصادی بیشتر مطرح بوده و البته این تیم همان تیمی است که در مذاکرات هسته‌ای نیز حضور داشتند.

در سفر به چین چه موضوعاتی مطرح شد؟

در گزارش سفر وزیر خارجه ایران به چین که در سایت وزارت خارجه چین منتشر شد، طیفی از همکاری‌ها از قبیل تقویت همکاری‌ها در زمینه انرژی، زیرساخت‌ها، ظرفیت تولید، علم و فناوری، مراقبت‌های پزشکی و بهداشتی، گسترش همکاری‌ها در کشاورزی و شیلات، امنیت سایبری و همکاری‌های سه‌جانبه و تعمیق تبادلات مردمی و فرهنگی در آموزش و فیلم مطرح شد.

گزارش منتشر شده نشان داد که چین قاطعانه با تحریم‌های یک‌جانبه غیرقانونی علیه ایران مخالف است و آمریکا به‌طور یک‌جانبه از توافق جامع هسته‌ای ایران خارج شد و شرایط سخت کنونی را ایجاد کرد و باید مسئولیت اصلی را بر عهده بگیرد و هر چه زودتر اشتباهات خود را اصلاح کند. همچنین در این سفر دو طرف در مورد وضعیت خاورمیانه و مسئله افغانستان تبادل نظر کردند.

در این گزارش اشاره شد که تعمیق روابط دوجانبه در راستای دوستی سنتی دو کشور و به نفع دو ملت، صلح و ثبات جهانی است. چین به تمام تلاش خود برای ارائه واکسن به ایران برای شکست کامل ویروس همه‌گیر کرونا ادامه خواهد داد.

توجه به کسب درآمدهای غیرنفتی

این سفر را می‌توان اولین سفر وزیر خارجه محسوب کرد و البته نخستین سفر یک مقام عالی‌رتبه در دولت سیزدهم همچنین این سفر هفتمین دیدار و گفتگو وزرای خارجه در 5 ماه گذشته بوده که این موضوع بی‌سابقه است.

به نظر می‌رسد نگاه و رویکرد این است که فارغ از همکاری‌های دولت با دولت، یک بستری فراهم شود تا طرف چینی در SMAها همکاری و سرمایه‌گذاری انجام دهد.

طبق آمار در چند وقت اخیر صادرات محصولات کشاورزی رشد حدود 50 درصدی داشته، در حال حاضر افزایش ظرفیت شیلات کشور مطرح است که ظرفیت صادرات آن به چین فراهم شده، توجه دولت در این توافق کسب درآمدهای غیرنفتی و تنوع‌بخشی منابع درآمدی است.

انتشار متن کامل یک توافق راهبردی به نفع هیچ‌یک از دو کشور نیست

معمولا ذات قراردادهای راهبردی بین کشورها این است که میزانی از محرمانگی در مفاد همکاری‌ها باقی بماند همان‌طور که مفاد قرارداد راهبردی بین آمریکا و عربستان یا آمریکا و اسرائیل و مواردی از این دست منتشر نشد و محرمانه ماند.

فشارها و فضاسازی‌هایی که اکثراً از سوی افراد خارج از ایران صورت می‌گیرد برای آن است که یکسری از مفاد این توافقنامه بیان شود تا بستری برای تحریم شکل بگیرد. به نظر می‌رسد در حال حاضر انتشار متن کامل یک توافق راهبردی به نفع هیچ‌یک از دو کشور نیست.

احترام و منافع متقابل شرط اصلی مذاکره

قرار نیست که ایران در مناسبات فقط با چین همکاری کند و جمهوری اسلامی ایران همیشه گفته حاضر است با هر کشوری که آمادگی دارد و می‌تواند بر پایه یک روابط پایدار و مبتنی بر احترام و منافع متقابل عمل کند، همانند چنین اسنادی را با آن کشور امضا ‌کند.

باید به این موضوع توجه داشت که ماهیت روابط ایران و چین روابطی پایدار بوده و تنش در آن وجود نداشته و همچنین مبتنی بر احترام متقابل بوده و ایران با این کشور اشتراک نظرهای مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی داشته که می‌تواند یک بستر پایدار همکاری‌های اقتصادی و حتی نظامی را شکل دهد.

اما امضای چنین توافقنامه‌هایی با کشورهای اروپایی که حجم روابط تجاری با آن‌ها پایین است، حمایت سیاسی متقابل وجود ندارد و چندین پرونده مورد اختلاف باز وجود دارد، عملاً غیر ممکن محسوب می‌شود.

حال باید دید با توجه به قطعی شدن این توافق، شاهد سرآغاز فصل تازه‌‌ای از روابط ایران و چین خواهیم بود یا سرانجام آن به گونه دیگری رقم خواهد خورد.

گزارش از نوید فعال