نباید انتظار زیادی از سازمان شانگهای داشت/ ایران نمی‌تواند به اتحاد با چین و روسیه اتکا کند

عطنا - یک استاد دانشگاه اظهار کرد: «کشورهای بنیانگذار سازمان شانگهای مثل چین و روسیه منافع خودشان را از پذیرش ایران دنبال می‌کنند و باید در رابطه با این مسائل آگاهی رسانی کامل انجام شود نه اینکه صرفاً تاکید بر دستاورد بزرگ ایران داشته باشیم و بگوییم با این اتفاق همه مشکلات درست می شود.»
 
به گزارش عطنا، چهارشنبه 7 شهریور نشستی با عنوان «بررسی ابعاد سیاسی، اقتصادی و امنیتی عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای» توسط عطنا و با همکاری مرکز تحقیقات چین دانشگاه علامه طباطبائی به صورت مجازی برگزار شد. در این نشست حسن بهشتی پور، کارشناس مسائل بین الملل، دکتر ولی کالجی، پژوهشگر ارشد مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری و دکتر مجید رضا مومنی، استادیار روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبائی به ایراد سخنرانی پرداختند.
 
در این نشست مجید رضا مومنی با بیان اینکه باید از هرگونه بزرگ نمایی و اغراق در بحث شانگهای و جایگاه ما در این سازمان پرهیز کنیم، اظهار کرد: «نباید انتظار چندانی از این سازمان داشته باشیم که گره گشای بسیاری از مشکلات ما به ویژه در مباحث تحریم و ... باشد.»

دستاوردهای عضویت در سازمان شانگهای
وی ادامه داد: «نکته مهم دیگر که وجود دارد این است که عضویت در هرگونه نهاد و سازمان بین المللی در واقع برای ایران می‌تواند فرصت مغتنمی را به همراه داشته باشد و مهم ارزیابی شود؛ چرا که از این طریق تعاملات دیپلماتیک ما در عرصه بین المللی گسترش پیدا می‌کند و این خود می‌تواند زمینه خروج از انزوا را برای ما فراهم آورد.»
 
این استاد دانشگاه افزود: «علی‌رغم همه ضعف ها و چالش هایی که وجود دارد، عضویت ایران حداقل در کوتاه مدت دستاورد قابل ملاحظه ای برای جمهوری اسلامی می تواند باشد به ویژه مباحثی مانند تبلیغات رسانه ای و تصویرسازی و تقویت تقابلی که با غرب داریم.»
 
مومنی گفت: «البته صحبت در رابطه با نتایج و ثمرات عضویت در سازمان شانگهای در حال حاضر یا در کوتاه مدت یک امر دشوار است و باید منتظر ماند و دید تعاملات چگونه رقم می خورد.»
 
وی با بیان اینکه فرایند عضویت چند ماه تا یکسال طول می کشد، تصریح کرد: «این زمان فرصت خوبی است که ظرفیت های خود را با موازین حقوقی، شرعی و مواضع سیاست خارجی بیشتر، آگاهانه تر و هوشمندانه تر مورد ارزیابی قرار دهیم.»
 
این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی افزود: «با این حال به نظر می رسد نتایج کوتاه مدت و میان مدت بسته به اینکه ایران چگونه می خواهد از این ظرفیت‌ها استفاده کند متفاوت است؛ مانند پروژه‌های پیوستگی (connectivity) که شاید بتواند فرصت های اقتصادی و تجاری را برای ایران رقم بزند و دروازه های جدیدی را بگشاید.»
 
مومنی گفت: «اما به لحاظ سیاسی و امنیتی مسائل بسیار پیچیده تر از آن چیزی است که ما در ظاهر می بینیم. برای مثال در همان بحث تصویرسازی و این که ایران بتواند از آن ظرفیت در بهبود وجهه خود در نظام بین‌الملل استفاده کند. بی تردید پذیرش ایران در شانگهای این پیام را به عنوان یک دست برتر برای ایران به همراه خواهد داشت. به هر حال این کشورها علی رغم اختلافات سیاسی و تعارضات منافعی که دارند در قبال نظم متعارف بین‌المللی یک موضع کلی دارند و تحریم‌های یک جانبه را به‌عنوان تحریم‌های بین‌المللی نمی‌پذیرند و این در راستای تصویر سازی برای ما مهم است.»
 
وی ادامه داد: «علیرغم چنین مزیت ها و دستاوردهایی که از عضویت ایران در شانگهای حاصل شده، نباید فراموش کرد که این یک بازی برد - برد است که اساس تعامل نظام بین الملل به همراه دارد.‌ هرچند که باید باز منتظر ماند و دید که ایران چگونه می‌خواهد یک سند راهبردی را در رابطه با این کشورهای عضو و خود سازمان تدوین کند.»

چین و روسیه از عضویت ایران در شانگهای به دنبال منافع خودشان هستند
این استاد دانشگاه اظهار کرد: «کشورهای بنیانگذار سازمان مثل چین و روسیه منافع خودشان را از پذیرش ایران دنبال می‌کنند و باید در رابطه با این مسائل صحبت و آگاهی رسانی کامل انجام شود نه اینکه صرفاً تاکید بر دستاورد بزرگ ایران داشته باشیم و بگوییم با این اتفاق همه مشکلات درست می شود.»
 
مومنی ادامه داد: «اگر بخواهیم پذیرش ایران در شانگهای را عمیق‌تر بررسی کنیم بی‌تردید تعاملات اخیر منطقه اوراسیا زمینه پذیرش و عضویت ایران را فراهم آورد که قابل ارزیابی است. بی تردید عضویت ایران در شانگهای می تواند اجرایی و عملی کردن قرارداد ۲۵ ساله با چین را تسهیل کند. همین طور قرارداد همکاری با روسیه که تمدید شده است. همچنین به طور قطع پذیرش ایران در شانگهای، برای تحقق اهداف منطقه ای چین و روسیه نیز حائز اهمیت ارزیابی می‌شود به ویژه در بحث افغانستان که خارج از بحث های امنیتی که وجود دارد، می دانیم که ظرفیت بسیار بزرگی از منابع اورانیوم، طلا، جواهرات، نقره و غیره در این کشور وجود دارد که در کنار موقعیت ژئوپلیتیکی که افغانستان می‌تواند در تحقق ابتکار «یک کمربند و یک راه» برای چین به همراه داشته باشد بسیار حائز اهمیت است.»
 
وی افزود: «با توجه به تحولات اخیر عضویت برخی از کشورها در شانگهای علیرغم چالش‌هایی که برای این سازمان به وجود می آورد فرصت هایی را نیز به همراه دارد. در واقع چنین عضوگیری این ظرفیت را برای شانگهای به وجود می‌آورد که یک بلوک چهارگانه در مقابل بلوک چهارگانه گفتگوی امنیتی که آمریکا، ژاپن، استرالیا و هند در مقابله با چین شکل داده اند ایجاد شود که بحث مهمی است و چینی ها از این طریق به دنبال استقرار یک نظم منطقه‌ای و در بعدی کلان تر نظم نوین بین المللی هستند. لذا ما در چنین وضعیتی باید نقش خود را بشناسیم که در این سازمان چگونه عمل کنیم.»
 
مومنی با بیان اینکه نمی‌توان تحولات آتی نظام بین المللی را که متوجه آسیا است انکار کرد، گفت: «کانون تعامل و تقابل و مسائل تجاری در آینده به گمان بسیاری از پژوهشگران در این منطقه خواهد بود و حضور ایران و موقعیت ژئوپلیتیکی ایران در جنوب در بندر چابهار مطرح است و ما  خواه‌ ناخواه متاثر از این تحولات خواهیم بود؛ پس باید هوشمندانه‌تر برنامه ریزی کرد.»
 
وی ادامه داد: «در مواضع و سیاست های این سازمان مشهود است که با درگیر کردن قدرت های آسیایی بر خلاف گروه چهارگانه دیگر، هدفشان رقابت نیست و به دنبال ایجاد و استقرار یک نظم منطقه‌ای در راستای آن نظم بین المللی که چینی ها مدعی آن هستند می باشد. اما نباید چالش های دیگر را فراموش کرد که سازمان شانگهای به مانند دیگر سازمان های بین المللی دارای ضعف ها و چالش ها و زمینه های گسترش همکاری است.»

سازمان شانگهای، ساختاری برای اتحاد ایران با چین و روسیه فراهم نمی کند
این استاد دانشگاه افزود: «ذاتاً این سازمان یک سازمان امنیتی است؛ البته نه به آن شکل که اتحادهایی مانند ناتو داشته اند. اما ما شاهد تحولاتی که انسجامی را با وجود این چالش ها دارد هستیم. عوامل همگرایی و واگرایی در بین اعضای آن قابل ملاحظه است. طبیعتا اولین چالش جدی که مطرح است این واقعیت است که به گمان برخی از تحلیلگران، با وجود اهمیت کارکرد سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی همواره این نظر وجود داشت که سازمان شانگهای تبدیل به یک محفل برای گفتگو و تبادل نظر شده است تا این که به واقع یک اتحاد باشد. نکته مهم دیگر این واقعیت است که ما هرگز نمی توانیم به یک مثلث اتحاد بین چین، ایران و روسیه اتکا کنیم که دارای ساز و کار رسمی باشد و شانگهای ساختار نهادی برای چنین اتحادی را فراهم نخواهد آورد. بنابراین نباید انتظار زیادی از این سازمان داشت و بهتر است واقع گرا باشیم.»
 
مومنی با بیان اینکه علیرغم وجود رویکرد مشترک در ایجاد نظم نوین بین‌المللی که هر یک از قدرت های اصلی این سازمان دارند، اما خط و مشی خاص خود را نیز در سیاست خارجی و نفوذ بین المللی دنبال می کنند، گفت: «این موضوع انسجام در سازمان را با چالش جدی مواجه می‌کند و این سوال ایجاد می‌شود که چگونه قرار است یک سیاست مشترک در قبال تغییر نظم بین المللی به وجود بیاید.»
 
مومنی اظهار کرد: «از طرف سازمان شانگهای و اعضای آن اراده ای وجود ندارد که خود را درگیر رقابت ایران به ویژه رقابت منطقه‌ای کنند به همین دلیل است که در نشست اخیر سعی شد که کشورهایی مثل عربستان، قطر و مصر را هم وارد سازمان کنند تا یک توازن برقرار شود.»
 
وی با بیان اینکه چالش جدی دیگری که وجود دارد خود چین است، گفت: «زمانی که در یک سازمان بین المللی تصمیم گیری می شود باید شفافیت در سطح داخلی تصمیم گیری دولت‌ها وجود داشته باشد. در حالی که خیلی از کشورها نمی‌دانند چین که مدعی ایجاد این نظم بین‌المللی است چگونه در این تصمیم گیری در یک نظام سیاسی متمرکز و بسته عمل می کند و این عدم شفافیت باعث می شود که بسیاری از مسائل برای تصمیم گیری برای کشورهای عضو هم دشوار باشد.»

مزیت های عضویت در سازمان شانگهای
این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی اظهار کرد: «البته عضویت در این سازمان مزیت هایی نیز دارد. به هر حال نمی توان تلاش چین و روسیه در این سازمان برای شکل دهی به کنسرتی از کشورها و قدرت های بزرگ غیرغربی با هدف تغیر نظم متعارف بین المللی را انکار کرد. البته اینکه این هدف چقدر بتواند تحقق پیدا کند بسته به آن توافق و انسجام دارد.»
 
وی در رابطه با دیگر مزیت های شانگهای گفت: «نکته دیگری که وجود دارد انسجام و توافق میان حداقل اعضای محوری این سازمان باعث شده بیشتر از گذشته انگیزه به وجود بیاید که در مواجهه با مسائل بزرگ منطقه ای و بین المللی آن‌ها را متحد کند. یکی از این بحث ها اعلام آمادگی روس ها برای اتصال اتحادیه اقتصادی اوراسیا به جاده ابریشم جدید چین بود که شاید بتواند زمینه همکاری حداقل مباحث اقتصادی و تجاری را هموار کند که هدف اصلی چین در منطقه و پروژه کلان این کشور همین است. البته که مباحث امنیتی در منطقه آسیای مرکزی دنبال می شوند اما نباید فراموش کرد که چین در واقع به دنبال تقویت این پروژه عظیم است و برای عملیاتی شدن آن حاضر هستند که وارد همکاری های استراتژیک با بسیاری از کشورها شوند.»
 
وی در این رابطه مثال زد: «نشست مهمی در نوامبر ۲۰۲۰ اتفاق افتاد و چند موضوع بسیار مهم مطرح شد، بهبود همکاری اقتصادی - اجتماعی مشتمل بر پروژه‌های پیوستگی و فناوری دیجیتال، بحث این که چگونه باید شانگهای نقش موثرتری در رابطه با تروریسم فراملی ایفا کند و همچنین نقش شانگهای در سهیم بودن فراهم آوردن ثبات و امنیت در آسیا. این سه موضوع برای بسیاری از کشورها قابل اهمیت است.»

هند، سازمان شانگهای و منافع ایران
وی ادامه داد: «طبیعتا هندی ها به راحتی پروژه یک کمربند، یک راه چین را به عنوان یک پروژه کلان که هند را در بر بگیرد نمی‌پذیرند به دلیل اینکه اعتقاد دارند این کار تجاوز به تمامیت ارضی و سرزمینی هند است و چینی ها به دنبال ایجاد یک کمربند امنیتی برای هندی ها هستند که آمریکایی ها و دیگران در مقابل آن واکنش نشان دادند.»
 
مومنی تصریح کرد: «بنابراین باید گفت روس ها به دنبال اتصال اتحادیه اقتصادی اوراسیا با آسیای مرکزی و شرق آسیا و جنوب شرقی هستند و از طرفی پروژه یک کمربند یک راه چین هم یک پروژه عظیم است که مناطق زیادی را در بر می‌گیرد و اتصال اینها خیلی برای هندی ها مناسب نیست، اما برای جمهوری اسلامی ایران یک موقعیت کلیدی محسوب می شود و می‌تواند حائز اهمیت باشد.»

گزارش: فهیمه خواجوند صالحی

عطنا را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید:

اینستاگرام                                              تلگرام