چرا «اَبَرقدرت گاز» دنیا در زمستان با کمبود گاز مواجه است؟!

عطنا - یک استاد دانشگاه معتقد است دو دسته عوامل داخلی و خارجی باعث می شود ایران به عنوان غول انرژی گاز در دنیا در فصل زمستان از تامین گاز مصرفی خود ناتوان بماند.
 
ایران به لحاظ ذخایر ثابت گاز طبیعی، تولید و همچنین صادرات گاز جزو سه کشو نخست دنیا محسوب می شود. با این حال اخیرا جواد اوجی، وزیر نفت از کمبود گاز طبیعی برای مصرف خانگی در فصل زمستان خبر داده و گفته است با روند کنونی مصرف گاز طبیعی در کشور، پیش‌بینی می‌کنیم که حدود ۲۰۰ میلیون متر مکعب کسری گاز در فصل سرما داشته باشیم.
 
چرا علی رغم آنکه ایران به لحاظ دارا بودن منابع گازی در جهان یک ابرقدرت محسوب می شود، در زمستان با کمبود گاز مواجه است؟
 
در این باره دکتر سمانه عابدی استادیار رشته اقتصاد انرژی، کشاورزی و محیط زیست دانشگاه علامه طباطبائی در گفتگو با عطنا اظهار کرد: «کمبود گاز در کشور ما از سه عامل خارج نیست که شامل الگوی نامناسب مصرف، وجود محدودیت‌ها، ضعف‌ها و نارسایی‌هایی که در اجرای برنامه‌های توسعه‌ای داریم و مهمترین عامل که ماهیت این منبع است که تجدیدناپذیر بوده و جزء منابع پایان پذیر محسوب می‌شود.»
 
وی با بیان اینکه بالاخره روزی با محدودیت مصرف این منبع رو به رو می شویم و این موضوع بارها بیان شده است، اظهار کرد: «در کمبود این منبع انرژی هر عامل سهم متفاوتی دارد. ما تولید را انجام می دهیم تا مصرف انجام شود؛ ولی باید در طرف عرضه بحث راهبردهای عملیاتی و اجرای برنامه‌های توسعه‌ای و ایجاد ظرفیت نگه‌داشت تولید در نظر گرفته شود و به سایر عوامل هم توجه شود.»
 
آموزش تکنولوژی های کارآمد مانع از اتلاف انرژی می شود
این استاد دانشگاه اظهار کرد: «همچنین در قسمت تقاضا باید الگوی مصرف را مدنظر قرار دهیم. پس کمبود گاز یک بحث دو جانبه است. زمانی که آموزش و اطلاع رسانی و ترویج الگوی صحیح مصرف در اکثر منابع وجود ندارد نباید انتظار رعایت از بخش مصرف را داشت. پس برای اینکه بتوانیم در بخش مصرف خانگی و صنعت از اتلاف انرژی جلوگیری کنیم نیازمند شفاف سازی و آموزش استفاده از تکنولوژی‌های کارآمد انرژی در ساختمان‌ها و شناساندن آنها به بخش مصرف و سرمایه گذاری هستیم.»
 
وی ادامه داد: «با توجه به اینکه این منابع در ردیف منابع کمیاب هستند بنابراین ما باید عقلانیت اقتصادی در بهرمندی از آنها را رعایت کنیم که ابزارهای مختلفی در این زمینه تعریف می‌شوند، مثل ابزارهای اقتصادی قیمت گذاری، تشویقی، تنبیهی، جریمه، یارانه‌ها و مالیات‌ها و در کنار این ابزار‌ها به عنوان مکمل، ابزارهای غیراقتصادی مثل آموزش قوانین و تکنولوژی‌های کارآمد و ... مطرح هستند. پس تکیه بر ابزارهای اقتصادی برای مصرف کنندگان به عنوان یک عامل برای کسب سود مطرح شده نه انگیزه برای مشارکت در فعالیت اجتماعی و صرفه جویی در مصرف و اصلاح الگوی مصرفی‌شان.»
 
عوامل داخلی و خارجی مشکل ساز در تولید گاز
عابدی گفت: «ایران در جایگاه دوم در ذخایر گاز طبیعی در دنیا قرار دارد و ۱۶ درصد از ذخایر موجود گاز طبیعی جهان را دارد و سومین تولید کننده گاز طبیعی خشک در جهان به شمار می‌رود و با وجود این مسائل اینکه چرا ما در تامین گاز مصرفی خودمان با مشکل روبرو هستیم بر می‌گردد به شناسایی عوامل داخلی و خارجی که بر مصرف و تولید اثرگذار هستند و البته ماهیت خود این منبع نیز مطرح است. مشکلات و عوامل داخلی از سه حوزه خارج نیستند: یا کمبود در قوانین را داریم یا مشکل در اجرای قانون است و یا نظارت بر قانون. در عوامل خارجی هم بحث تحریم‌ها و کاهش سرمایه گذاری‌ها مطرح است که اینها همه از جمله مهم‌ترین عواملی هستند که می‌تواند در گسترش برنامه‌های عملیاتی و اجرایی توسعه و حتی برنامه‌های مربوط به ایجاد ظرفیت برای نگه‌داشت تولید اثرگذار باشد.»
 
این استاد دانشگاه ادامه داد: «موضوع دیگری که مطرح است دو عامل یارانه و بحث تکنولوژی و دانش فنی است. یارانه‌ها با هدف حمایت از خانواده‌های کم درآمد، تولید و حفظ امنیت انرژی و حتی حفظ اشتغال اعطا می‌شود؛ اما در کشور ما این ابزار به تنهایی مورد استفاده قرار گرفته است و با ابزارهای اقتصادی و غیراقتصادی همراه نیست و نتوانسته اهدافی که داشته است را تامین کند و حتی منجر به مشکلاتی مانند قاچاق و اتلاف منابع و ... شده است.»
 
وی افزود: «در کنار یارانه انرژی مشکلات و نارسایی‌های دانش فنی و تکنولوژی جذب سرمایه گذاری خارجی مطرح است. نیروی انسانی مولفه مهم بومی سازی و توسعه صنعت گاز است. در واقع ما نیروی متخصص در این زمینه را داریم اما باید دانش و سطح‌شان ارتقا یابد و از فناوری‌های روز استفاده کنند.»
 
وقتی صادرات گاز یک روز خیانت است و روزی دیگر تقویت امنیت ملی!
عابدی اظهار کرد: «وجود مشکلات ساختاری عاملی است که ما را در استفاده از فرصت‌های پیش رو ناتوان می‌کند. پس تا زمانی که یک استراتژی جامع در زمینه توسعه صنعت گاز نداشته باشیم چطور می‌توان خط توسعه و انتقال این فناوری شناخته شود یا برنامه‌های مصرف و تولید انرژی مشخص شود؟ عدم وجود این برنامه‌ها منجر به این می شود که یک روز صادرات گاز به خیانت تعبیر شود و روز دیگر عامل اصلی تقویت امنیت ملی به شمار رود.»
 
با پارس جنوبی چه باید کرد؟
عابدی در پاسخ به این سوال که آیا اینکه در استخراج منابع گازی از میدان مشترک با قطر وارد مسابقه شده ایم درست است یا بهتر است با توافق با قطر به مدیریت برداشت از میدان مشترک پرداخت و به فکر آیندگان بود؟، گفت: «یکی از مهمترین مخازن گاز ایران مخزن پارس جنوبی است که با قطر مشترک است و استفاده از منابع طبیعی مشترک اصول و قواعد خاصی را می‌طلبد. با توجه به مشترک بودن این مخزن بزرگ بین ایران و قطر زمینه بروز رقابت‌ بین دو کشور ایجاد شده است. قطر پس از تامین نیازهای داخلی به واسطه اجرای پروژه‌های مختلف و همکاری با کشورهای دیگر به عنوان صادر کننده اصلی این محصول در دنیا تبدیل شده است و ایران نیز برنامه‌هایی در این زمینه دنبال می‌کرد که با توجه به تحریم‌های بین المللی از دست یافتن به اهداف مرتبط با صادرات این محصول باز مانده است.»
 
وی ادامه داد: «باتوجه به برداشت بیش از حد کشور قطر در استفاده از سیالات تولیدی و تشکیل اَبَر طرح‌های گازی پارس جنوبی در سراسر این مخزن افت فشارهایی اتفاق افتاده و اگر تداوم این منبع برای نسل‌های آینده را در نظر داریم تولید صیانتی و انتخاب راهبرد همکاری در این زمینه عقلانی به نظر می‌آید.»
 
اصلاح سیاست ها و تغییر نگرش‌های مدیریتی راه حل این مشکل است
این استاد دانشگاه در رابطه با چگونگی حل این مشکل بیان کرد: «در وهله نخست ما نیازمند اصلاح سیاست‌های مرتبط با بخش تولید و مصرف و همچنین تغییر نگرش‌های مدیریتی هستیم. برای کاهش بحران ناشی از کمیابی این منبع مثل سایر منابع انرژی پایان پذیر ابزارهای اقتصادی و غیراقتصادی متعددی در بُعد مصرف و تولید معرفی شدند که در بسیاری از مطالعات و گزارش‌های مربوط به آنها اشاره شده است.»
 
وی تصریح کرد: «اما نکته ای که در این زمینه باید به آن توجه کنیم این است که طبق تجربیات، زمانی در مدیرت منابع طبیعی موفقیت ایجاد شده که هر دو ابزار اقتصادی و غیراقتصادی به صورت هم زمان با هم مورد بهره برداری قرار گرفته‌اند؛ زیرا که ابزارهای حفاظت غیر اقتصادی مخصوصا در بخش مصرف باعث ایجاد یک سری سیگنال‌های رفتاری برای ایجاد نگرش حفاظت مطلوب از منبع می‌شود و منجر به تغیر رفتار و صرفه جویی مصرف‌کنندگان می‌شود.»
 
عابدی افزود: «در بُعد مصرف در کنار ابزار‌های اقتصادی و حتی اصلاح برخی از آنها مثل ابزارهای قیمت گذاری و یا حتی یارانه اعطایی به این منبع، بحث توسعه رویکرد‌های تشویقی برای استفاده از وسایل کارآمد انرژی از طریق اعطای تسهیلات با حداقل بوروکراسی اداری پیشنهاد می شود و در کنار این ابزار اقتصادی می توان از بحث جایگزینی تجهیزات فرسوده و کم بازده و حرکت به سمت توسعه و تولید انرژی‌های تجدیدپذیر با ایجاد مشوق های مالی و جایگزینی آنها با منابع پایان پذیر در مصارف مختلف، بحث هوشمند سازی تجهیزات و استفاده از اینترنت اشیاء در مدیریت مصرف، اجرایی نمودن مواد قانون اصلاح الگوی مصرف انرژی و نظارت بر حسن اجرای آن بهره برد.»

وی در پایان تاکید کرد: «در بُعد تولید توجه به تولید صیانتی از جایگاه خاصی برخوردار است؛ مخصوصا در قراردادهای مشارکت چرا که در این قراردادها به دلیل تاکیدی که بر کسب حداکثری سود و ازدیاد برداشت است تولید صیانتی کمتر مورد توجه قرار می گیرد.»
 
گفتگو از: فهیمه خواجوند صالحی

عطنا را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید:

اینستاگرام                                              تلگرام