اساس شفافیت، پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری است/ پیشبرد ایده شفافیت نیازمند تاکتیک‌های هوشمندانه است

عطنا - یک استاد دانشگاه معتقد است: «سال‌هاست که مقوله شفافیت در بعضی از نهادها و سازمان‌های دولتی و غیردولتی مورد توجه ویژه قرار گرفته است اما متأسفانه دانشگاه‌ها همیشه در پیشبرد ایده‌های نو تأخر تاریخی دارند و همواره دست به عصا حرکت می‌کنند. انتظار این است که دانشگاه‌ها جلودار ایده‌های نو باشند و اقدام دانشگاه علامه طباطبائی در این خصوص اقدامی بسیار ارزشمند و ستودنی است.»

به تازگی سامانه شفافیت دانشگاه علامه طباطبائی طی مراسمی رونمایی شد. در این سامانه اطلاعات کاملی از قراردادهای پژوهشی، منابع انسانی، سفرهای خارجی، آیین‌نامه‌ها و مقررات، بودجه، اطلاعات قراردادها، تفاهم‌نامه‌ها و سالنامه آماری دانشگاه علامه طباطبائی در معرض دید عموم قرار گرفته است. دکتر فائز دین پرست، مدیر روابط عمومی و رئیس کمیته شفافیت این دانشگاه درباره این سامانه گفته است: «سامانه شفافیت دانشگاه با التزام به موازین حرفه‌ای نظام شفافیت و به منظور ارتقای الگوی حکمرانی آکادمیک و ارائه عملکرد شفاف برای نخستین بار در دانشگاه‌های کشور راه‌اندازی شده است.»

اما چرا اجرای نظام شفافیت در دانشگاهها اهمیت دارد؟

در این باره دکتر علی خورسندی طاسکوه عضو هیات علمی گروه مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی دانشگاه علامه طباطبائی در گفتگو با عطنا با اشاره به اینکه اگر یکصد دانشگاه ممتاز جهان را مطالعه و مقایسه کنیم، متوجه می‌شویم که «کیفیت آموزش عالی» و «حجم سرمایه‌گذاری در پژوهش» از شاخصه‌های مشترک علمی برای موفقیت در بازار رقابت برای آموزش عالی بین‌المللی هستند، گفت: «مقوله شفافیت سازمانی نیز نظیر این دو متغیر از خصلت‌های مشترک تمام دانشگاه‌‌های ممتاز و درجه‌ یک جهان است. رابطه معناداری بین سه متغیر حکمرانی آکادمیک، شفافیت سازمانی و کیفیت آموزش عالی وجود دارد.»

وی با تأکید بر اینکه عوامل مهم دیگری نیز در ارتقای کیفیت دانشگاه‌ها نقش دارند، عنوان کرد: «کیفیت محیط یادگیری به‌ویژه کیفیت تدریس کلاس درس و افزایش نسبت بین استاد و دانشجو از متغیرهای سنتی افزایش کیفیت آموزش عالی هستند؛ اما امروزه آنچه در خصوص کیفیت آموزش عالی حائز اهمیت بسیار است، حلقه ارتباطی محیط یادگیری با محیط اجتماعی دانشگاه است.»

خورسندی ادامه داد: «در دنیای امروزی هنر آموزش و تدریس برتر در حوزه علوم انسانی و اجتماعی این است که جامعه، کلاس درس شما باشد؛ یعنی جامعه و شهر با همه مسائل و واقعیت‌هایش موضوع و بستر کلاس درس باشد.»

شرط تحقق شفافیت مطلوب در دانشگاه
این استاد دانشگاه ادامه داد: «شفافیت سازمانی و حکمرانی در دانشگاه نسبت معنادارتری با فرایند «علم باز» دارد. اگر بافتار اجتماعی دانشگاه با شاخص‌های «علم باز» سازگار نباشد، شفافیت نمی‌تواند به شکل مطلوب محقق شود؛ یعنی اگر بافتار اجتماعی دانشگاه و فضای حکمرانی دانشگاه با شاخص‌های «علم باز» منطبق نباشد، شفافیت سازمانی ممکن است چالش‌هایی را برای حکمرانی و سازمان ایجاد کند.»

وی با بیان اینکه دانشگاه‌های ما با شاخص‌های جهانی «علم باز» نظیر شفافیت در دسترسی باز و آزاد به دانش و یافته‌های پژوهش و منابع علمی برای حوزه عمومی، فاصله زیادی دارند، تصریح کرد: «قطعاً یکی از دلایل تأخر دانشگاه در زمینه شفافیت، عدم انطباق سیاست‌های حکمرانی‌اش با اصول و شاخص‌های «علم باز» می باشد. در فضای حکمرانی و اجتماعی بسته، ممکن است مقوله شفافیت همیشه با موفقیت همراه نباشد و حتی ممکن است حداقل در کوتاه‌مدت، برای هر دو گروه یعنی هم مبدعان و کنشگران شفافیت و هم برخورداران و ذینفعان وضع موجود عارضه‌هایی ایجاد کند.»

عوامل انفعال شفافیت سازمانی و حکمرانی در آموزش عالی
وی با تأکید بر اینکه اساس شفافیت، مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی است، گفت: «از آنجایی که مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی در فضای حکمرانیِ غیر آکادمیک عمدتاً مبهم و معلق است، شفافیت به حاشیه می‌رود. حکمرانی دولتیِ دانشگاه یکی از عوامل امتناع شفافیت سازمانی و حکمرانی در آموزش عالی ایران است.»

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه در فضای حکمرانی دولتی و بسته، مقولاتی مانند شفافیت تا حدود زیادی تابوی مدیریتی هستند، تصریح کرد: «از دانشگاه علامه طباطبائی که رسالت راهبری اجتماعی و بازشناسی پدیده‌های اجتماعی و انسانی را بر عهده دارد، انتظار می‌رود در توسعه شفافیت سازمانی و حکمرانی در سایر نهادهای علمی و اجتماعی جلودار باشد.»

دانشگاه ایرانی در پیشبرد ایده‌های نو تأخر تاریخی دارد
خورسندی با بیان اینکه سال‌هاست که مقوله شفافیت در بعضی از نهادها و سازمان‌های دولتی و غیردولتی مورد توجه ویژه قرار گرفته است، گفت: «متأسفانه دانشگاه‌های ما از محافظه کارترین و ملاحظه کارترین نهادها و سازمان‌های اجتماعی هستند و همیشه در پیشبرد ایده‌های نو تأخر تاریخی دارند و همواره دست به عصا حرکت می‌کنند.»

وی ادامه داد: «دلیل این وضعیت این است که دانشگاه‌ها به دلیل قدرت بنیان سازی که دارند، همیشه تحت قیمومیت نهاد قدرت هستند. انتظار این است که دانشگاه‌ها جلودار ایده‌های نو باشند و اقدام دانشگاه علامه طباطبائی در این خصوص اقدامی بسیار ارزشمند و ستودنی است.»

دانشگاه علامه طباطبائی اجرای شفافیت را به شکل تعاملی با سایر دانشگاه‌ها پیش ببرد
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه در راستای ایجاد شفافیت عمومی در آموزش عالی ایران، دانشگاه علامه طباطبائی می‌خواهد و می‌تواند پرچم‌دار این ایده باشد، بیان کرد: «جلوداری دانشگاه علامه در شفافیت سازی سازمانی و حکمرانی دانشگاه و موفقیت احتمالی در این زمینه باعث می‌شود که دانشگاه‌های دیگر جسارت مدیریتی پیدا کنند و با الگوگیری از این دانشگاه شفافیت در آموزش عالی ترویج شود.»

خورسندی با بیان اینکه اگر دانشگاه علامه طباطبائی این هدف را به‌صورت شبکه‌ای و به شکل تعاملی با سایر دانشگاه‌ها پیش ببرد، می‌تواند موفق‌تر عمل کند، افزود: «دانشگاه علامه طباطبائی باید دانشگاه‌هایی را که قدرت و اعتبار اجتماعی قوی‌تری دارند در این مسیر با خود همراه کند؛ در غیر این صورت، با توجه به فشارهای بیرونی و سیاسی که احتمالاً وجود دارد، ممکن است گرفتار مصائبی شود.»

تحقق ایده شفافیت دانشگاهی، نیاز به مفهوم‌سازی و تولید ادبیات علمی دارد
وی با اشاره به اینکه وقتی ایده‌ای اجتماعی یا ابتکار سیاستی در نهاد علم شروع می‌شود، در وهله اول، نیاز به مفهوم‌سازی و تولید ادبیات علمی دارد، تصریح کرد: «در مفهوم‌سازی و تقویت ادبیات مربوط به شفافیت سازی آموزش عالی نیاز به تمرکز بیشتری است. دانشگاه بهترین مکان برای مفهوم‌سازی و تولید ادبیات علمی در خصوص ایده‌های اجتماعی نوظهور است.»

این استاد دانشگاه اظهار کرد: «موفقیت دانشگاه در پیشبرد این ایده سازمانی و اجتماعی به تاکتیک‌های هوشمندانه‌ای بستگی دارد که مدیریت دانشگاه اتخاذ می‌کند، چون اجرای امر شفافیت در دانشگاه مانند شفافیت در سازمان‌های صنعتی نیست؛ دانشگاه مخاطب عام و خاص پر زور دارد.»

گزارش جذب اعضای هیات علمی یک اقدام مثبت در شفافیت سازی دانشگاه است
وی با اشاره به اینکه گزارش وضعیت جذب اعضای هیات علمی و انتشار آن در وب‌سایت دانشگاه یک اقدام مثبت در شفافیت سازی سازمانی دانشگاه است، افزود: «در دانشگاه‌های ایران انجام چنین امری تا حدود زیادی تابوی مدیریتی تلقی می‌شود، ولی دانشگاه علامه طباطبائی جسارت چنین امری را داشت. این اقدام زمانی ارزشمندتر و ستودنی‌تر است که سایر فعالیت‌های سازمانی و اجرایی و اداری که عمدتاً جنبه مالی دارند نیز برای اجتماع دانشگاهیان و حوزه عمومی شفاف‌سازی و آشکار شوند. مطمئن هستم که مدیریت دانشگاه جسارت مدیریتی چنین امری را نیز دارد.»

گروه‌های برخوردارِ پنهان، جدی‌ترین مخالفان شفافیت هستند
این استاد دانشگاه با بیان اینکه شفافیت مالی و شفافیت استخدامی در جذب و ارتقای نیروی انسانی پر چالش‌ترین بخش شفافیت سازی در سازمان‌های دولتی است، تصریح کرد: «افراد ذینفع و گروه‌های برخوردارِ پنهان، جدی‌ترین مخالفان شفافیت سازمانی هستند و احتمال می‌رود، آشکار و پنهان سنگ‌اندازی کنند.»

خورسندی با بیان اینکه، شفافیت درنهایت پادزهر فساد در انواع مختلف آن است، گفت: «ترویج فرهنگ سوت زنی تقلب و تخلف «Whistleblowing» یکی از سیاست‌های تجربه شده موفق و مؤثر در کشورهای پیشرفته است، اجتماعاتی که از نظم اجتماعی معقولی برخوردارند و فسادستیزی را در فرهنگ ‌سازمانی و افکار عمومی نهادینه کرده‌اند.»

وی افزود: «اگر دانشگاه علامه طباطبائی بتواند در کنار شفافیت سازی سازمانی و حکمرانی، فرهنگ سوت زنی و آشکارسازی فساد را عمومیت ببخشد، خدمت ماندگاری به اجتماع آموزش عالی ایران کرده است.»

عطنا را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید:

اینستاگرام                                              تلگرام