پشت پرده «دلالی» در اقتصاد ایران

عطنا - کلمه «دلالی» در دو دهه اخیر در اقتصاد ایران بسیار شنیده شده است، به طوری که هرگاه با افزایش قیمت هر کالایی مواجه می شویم متهم ردیف اول دلالان شناخته می شوند. فرقی ندارد چه کالایی باشد، از میوه و مرغ و تخم مرغ گرفته تا خودرو، سکه، مسکن، ارز که به محض افزایش قیمت، دلالان باعث و بانی آن عنوان می شوند.

اما اگر دلالان به این میزان قدرت دارند که اقتصاد کشور را در دست بگیرند و بر هر کالایی دست می گذارند بازار را نابه سامان کنند، پس نقش مسئولان در بازار چیست و چرا نمی توانند با دلالان و سفته بازان مبارزه کنند؟

در این باره دکتر سید مرتضی افقه استاد دانشگاه و کارشناس مسائل اقتصادی در گفتگوی اختصاصی با رسانه تحلیلی دانشگاه علامه طباطبائی (عطنا) گفت: «شکی وجود ندارد که دلالی در بازار ایران وجود دارد. این دلالان بدون زحمت و تلاش به دنبال کسب سود هستند، در حالی که در اقتصاد کشورهای پیشرفته موضوع دلالی جایگاهی ندارد.»

او ادامه داد: «دلالی در ایران به دو روش صورت می گیرد، یک دسته دلالان در اقتصاد کلان فعالیت دارند که با رانت و اطلاعات از سوی افراد خاص به وجود می آید و دسته دوم دلالانی هستند که در اقتصاد خُرد رخنه می کنند و با کوچک ترین سیگنال اطلاعاتی از کمبود کالای مورد نظر در زمانی خاص شکل می گیرند.»

این کارشناس اقتصادی افزود: «دلالان کلان اقتصادی از طریق اطلاعات به دست آورده شده به سمت و سوی بازارهایی مانند خودرو، مسکن و ارز می روند و دلالان خُرد بر اساس اطلاعات بازاری در بازار کالاهای اساسی مردم مانند برنج، روغن، چای، محصولات کشاورزی و ... فعالیت دارند.»

افقه درباره اینکه چرا در ایران موضوع دلالی بیشتر وجود دارد و به نوعی سرمایه به سمت و سوی دلالان سوق داده می شود؟ گفت: «یکی از مهم ترین دلایل این امر به مشکلات پیش روی تولیدکنندگان برمی گردد. به قدری موانع سد راه تولید قرار دارد که سرمایه گذار تمایلی ندارد در تولید ورود پیدا کند و در نهایت هم با سود بسیار اندک مواجه می شود و این موضوع باعث می شود تا سرمایه گذار به سمت دلالی روی آورد.»

وی درآمدهای نفتی را نیز عامل دیگر وجود دلالی دانست و گفت: «وقتی ما شاهد این هستیم که دولت بدون زحمت و تلاش نفت می فروشد زمینه ایجاد دلالی در جامعه نیز به وجود می آید و عده ای نیز به دنبال به دست آوردن درآمد آسوده هستند. به طور نمونه همین بانک های خصوصی که در دهه 80 به اوج خود رسیدند و موسسات اعتباری که در زمان دولت های نهم و دهم به شکل قارچ گونه تاسیس شدند، عمدتا به این شکل فعالیت داشتند که سرمایه و سپرده مردم را جمع و بهره پرداخت می کردند و به سمت خرید کالاهای سرمایه ای مانند طلا، سکه، مسکن و ... روی می آوردند که این موضوع تورم را به وجود می آورد.»

 

راهکار مقابله با دلالان چیست؟

این اقتصاددان در پاسخ به این سوال که چه راهکاری وجود دارد تا دست دلالان برای همیشه از بازار قطع شود؟، گفت: «یکی از مهم ترین اقداماتی که باید مسئولان برای حذف دست دلالان از بازار انجام دهند وفور کالا در بازار و افزایش تولید داخلی است. اگر مسئولان بتوانند کالاهایی که از خارج از کشور وارد می شود را در داخل فراهم کنند، بخش قابل توجهی از مشکلات دلال بازی برطرف می شود.»

افقه یاد آور شد: «بی ثباتی قیمت ها در بازار که ناشی از کمبود کالا است باعث تقویت دلالی می شود، در صورتی که اگر بازار مملو از کالا باشد دلالی معنی ندارد و آن دلال تمایل ندارد سرمایه اش را در خرید کالایی انجام دهد که مشتری برای آن وجود ندارد. به عبارتی اگر فراوانی کالا در بازار رخ دهد، دلالان نه تنها از بازار خداحافظی می کنند، بلکه سرمایه پنهان آنها نیز به سمت و سوی تولید کشور سوق داده می شود و در نتیجه تورم نه تنها افزایش پیدا نمی کند، بلکه متوقف و کاسته خواهد شد.»

این استاد دانشگاه تصریح کرد: «یکی دیگر از اقداماتی که کمک بزرگی می کند تا دست دلالی و سفته بازی از اقتصاد کوتاه شود مربوط به سیاست خارجی است. در صورتی که ثبات در سیاست خارجی به وجود آید دلالی معنا پیدا نخواهد کرد؛ اما به محض اینکه تنشی در سیاست خارجی رخ دهد سرمایه داخلی به سمت دلالی سوق داده می شود که در این زمینه جا دارد مسئولان امر توجه داشته باشند.»

گفتگو از: محمد خادمی