«اینفودمی»، شبه‌ویروسی در شرایط مواجهه با کرونا

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی درباره مفوم اینفودمی گفت: شرایط فعلی یک مفهوم مهم به نام اینفودمی را ایجاد کرده است. منظور از اینفودمی پیش آمدن وضعیتی است که طی آن افراد فعال و کاربران فضاهای مجازی دوشادوش ویروس به تبادل اطلاعات درباره این بیماری می‌پردازند و جامعه قربانی ویروس کرونا، با یک شبه‌ویروس دیگری نیز روبه‌رو است. در این شرایط شفافیت اطلاعات پزشکی و سرعت انتشار اطلاعات دقیق و ثبات و پایداری آن‌ها اهمیت می‌یابد.

به گزارش عطنا و به نقل از ایسنا، دکتر هادی خانیکی با بیان این که با مواجه شدن جامعه با پدیده کرونا روندهای رایج در آموزش و پژوهش  و حتی سبک زندگی روزمره مورد پرسش قرار گرفت گفت: دو ویژگی نوپدیدگی و جهان‌گستری کرونا ما را در معرض ناشناختگی‌های جدید قرار داد که طبیعتا ارتباطات هم از این تغییر در امان نیست.

وی افزود: در این روزها که می‌بینم وزارت آموزش و پروورش از برنامۀ «شاد» با افتخار یاد می‌کند به یاد این افتادم که زمانی همه‌ی تلاش‌ها بر این بود که چطور جلوی ورود یک موبایل را به مدرسه بگیرند، اما در حال حاضر شرایطی پیش آمد که مدرسه وارد موبایل شد و طبیعتا هر خانواده‌ای به دنبال این است که یک تلفن هوشمند برای فرزند خود فراهم کند.

خانیکی ادامه داد: در دانشگاه افرادی مانند من فکر می‌کردند که باید فاصله میان آموزش‌های رسمی و غیررسمی وجود داشته باشد تا کلاسها دوست‌داشتنی‌تر شود. می‌دیدم که در سرسرای دانشگاه و سالن‌ها پر از این توصیه است که کسی از موبایل استفاده نکند و خوراکی به درون کلاس نیاورد اما حالا با شرایطی مواجه شدیم که اگر موبایل نباشد نمی‌توانیم کلاس را برگزار کنیم  و وقتی استاد در حال درس دادن است دانشجویان ممکن است از خوراکی استفاده کنند. این نشان دهنده این است که تغییرات مهم و ناگهانی در سبک زندگی و استفاده از رسانه رخ داده است حضور رسانه در فضای خانوادگی بیشتر شده است.

مدیر گروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی گفت: اکنون نگاه ما بیشتر به ابزارهای ارتباطی و ظرفیت‌های رسانه‌ای به جنبه‌های فرصت‌آمیز آن‌ها محدود شده در حالی که در گذشته به تهدیدها معطوف شده بود. این شرایط، به این معنا این واقعیت را پیش روی ما قرار داد که اگر در تنهایی‌هایی که در قرنطینه‌ها به ما تحمیل شده و اگر در این مرحله از تعلیق ارتباطات اجتماعی، ارتباطات مجازی وجود نداشت چه قدر این شرایط سخت‌تر می‌شد. وارد مرحله‌ای از ارتباطات شده‌ایم که انعطاف زمانی و مکانی در آن بیشتر است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی با بیان این که« در کنار فرصت‌های ایجاد شده تفاوت‌هایی هم در زندگی روزمره به دلیل تداخلی که میان فضای کار و زندگی وجود دارد، پیش آمده است» افزود: برای کسی که اهل اندیشه و دانش است صحبت با مخاطبانی که آن‌ها را نمی‌بیند و نمی‌داند در حال انجام چه کاری هستند شرایط جدیدی است، این شرایط الزاما قدرت تفکر و تخیل فرد را افزایش می‌دهد تا در هر لحظه‌ای تصور کند با مخاطبان خود چگونه روبه‌رو می‌شود.

به گفته‌ی این استاد ارتباطات، پاندمی کرونا علاوه بر تغییری که در سبک آموزش ایجاد کرده است، زمینه‌ای را برای تولید انبوه اطلاعات فراهم کرده است.

دکتر خانیکی افزود: در این تولید انبوه اطلاعات می‌بینیم که هر کسی از سطوح عامه تا سطوح متخصص جامعه یاد گرفته است چگونه اطلاعات را تولید، توزیع و دریافت کند. طبیعتا پزشکان و کادر درمان و پیشگیری و افراد حرفه‌ای به کسانی تبدیل شده‌اند که به روزنامه‌نگاری یا حداقل روزنامه‌نگاری شهروندی نیز نزدیک شوند، البته این نوع تولید اطلاعات تهدیدهای جدی‌ای را هم به همراه داشته است.

وی درباره مهم‌ترین فرصت ایجاد شده در شرایط فعلی گفت: رسانه‌های اجتماعی یک شرایطی را برای انتقال تجربه و اشتراک‌گذاری و افزایش گفت‌وگو فراهم کرده‌اند. اگر بخواهیم با روش‌های علمی این موضوع را اندازه‌گیری کنیم به نظر من در همین شرایط مواجه شدن ما با پدیده کرونا و نگرانی از خطر شیوع آن، میل به گفت‌وگو و امکان آن در جوامع بیشتر شده است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: همین تمایلی که به برگزاری لایوهای مختلف ایجاد شده و افرادی که بیننده لایوها هستند گویای این است که انگار این دل‌های تنگ تمایل زیادی برای گفتن دارند و باید جایی پیدا شود تا اطلاعات به اشتراک‌ گذاشته شود.

وی افزود: تهدیدی که شکل گرفته رواج اخبار شبه‌علمی و جعلی است. جعل وقتی صورت می‌گیرد که بازار چیزی وجود دارد. بازار اطلاعات علمی رونق دارد و به همین دلیل شبه علم نیز به میدان آمده است. نهادهای شبه‌علمی شکل گرفته‌اند که با سهل‌انگاری، اطلاعات نادقیق به مخاطبان خود عرضه می‌کنند.

دکتر خانیکی خاطرنشان کرد: همین شرایط یک پدیده مهم به وجود آورده که هم ما در ارتباطات به آن توجه می‌شود و هم در دانش اپیدمیولوژی و آن مفهومی است که به تعبیر سازمان بهداشت جهانی به آن " اینفودمی"  می‌گویند. این کلمه از دو واژه Information و Epidemy به وجود آمده است. منظور از اینفودمی پیش آمدن وضعیتی است که طی آن افراد فعال و کاربران فضاهای مجازی دوشادوش ویروس به تبادل اطلاعات درباره این بیماری می‌پردازند و جامعه قربانی ویروس کرونا، با یک شبه‌ویروس دیگری نیز روبه‌رو است. در این شرایط شفافیت اطلاعات پزشکی و سرعت انتشار اطلاعات دقیق و ثبات و پایداری آن‌ها اهمیت می‌یابد.

به گفته‌ی استاد دانشگاه علامه طباطبائی، این شرایط ضرورت وجود دسترسی‌های دیگری را مانند نهادهای حقیقت‌یاب که در گذشته هم در فضای وب وجود داشتند ایجاد کرده است.

وی با اشاره به شکل‌گیری دسترسی آزاد به اطلاعات در برخی پایگاه‌ها در دوران شیوع کرونا گفت: بسیاری از دانشمندان در سراسر جهان با مورد تاکید قرار گرفتن دسترسی آزاد به اطلاعات توانستند یافته‌های خود را در بسترهای مختلف منتشر کنند. البته با وجود این شرایط، تهدیدهایی نیز به وجود آمد. مقالات به صورت داوری نشده در فضای مجازی منتشر شدند و همین موضوع برخی از روزنامه‌نگاران را دچار سردرگمی می‌کرد.

این استاد ارتباطات شکل‌گیری گفت‌وگو میان متخصصان مختلف را یکی از ظرفیت‌های ایجاد شده در شرایط فعلی دانست و افزود: وضعیت فعلی، باعث شد که متخصصان نه فقط به بحث ترویج علم بلکه به گفت‌وگو با متخصصان دیگر هم بپردازند و این یک اتفاق تازه بود. یکی از انتقاداتی که همیشه به آکادمی وارد بود این بود که متخصصان همیشه می‌کوشیدند به زبان خود سخن بگویند و کمتر با متخصصان حوزه‌های دیگر وارد گفت وگو شوند.

خانیکی ادامه داد: به گفت‌وگو کشیده شدن متخصص‌های مختلف روند حل بحران را کند می‌کند و ممکن است اعتماد مردم نیز به متخصصان کمتر شود اما به نظر من افق بسیار فرخنده‌ای را برای گفت‌وگوهای بیشتر ایجاد می‌کند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبائی گفت: مسئولیت و نقشی در فضای علمی و در سطح برنامه‌های استراتژیک و ارتباطی علمی احساس می‌شود و آن این است که حداقل مواردی را برای انتقال پیام تعیین کنند و آن را به عنوان پروتکل‌هایی در رسانه‌های خود یا فضای مجازی قرار بدهند. اول این است که هدف(آموزش، ترویج و...) خود را تعیین کنند، در اشکال بحرانی از ارتباط،  اهداف با یکدیگر مخلوط می‌شود.

وی با تاکید بر لزوم شناسایی مخاطبان افزود:  مخاطبان در حال حاضر عام و بدون طبقه‌بندی هستند و گویی همه‌ی آن‌ها با یک نوع پیام مواجه می‌شوند. یکی از مسئولیت‌های فضای علمی این است که پیام را متنوع کنند و آن را توسعه دهند. کانال‌های ارتباطی متناسب با ظرفیت‌ها مشخص شود. فعالیت‌ها و مواد فعالیت معین شوند و مشارکت ایجاد کنند. هیچ ارتباطی بدون مشارکت مخاطبان نمی‌تواند انتقال پیام را محقق کند. این نهادها، طرح‌های حرفه‌ای شده را به مرحله اجرا دربیاورند و اصلاحات این فعالیت را به طور مداوم انجام دهند.

خانیکی در لایو اینستاگرامی کرسی ترویج علم یونسکو که با عنوان «رسانه و کرونا، ظرفیت‌ها و نقش‌ها» برگزار شد، با اشاره به لزوم شکل‌گیری کنسرسیومی از کرسی‌های مختلف گفت: در دیداری که انجمن‌های علمی با رئیس جمهور داشتند، مطرح کردم که دولت به تشکیل کنسرسیومی از کرسی‌های مختلف کمک کند. کرسی‌هایی که به علم، آموزش، سلامت و نظایر آن‌ها و همچنین انجمن‌های علمی و نهادهای مدنی بپردازد. این کرسی‌های مختلف می‌توانند به اطلاعات و آموزش‌های منتشر شده در فضای مجازی نوعی اعتباربخشی کنند و آن‌ها را به نوعی داوری کنند تا جامعه سردرگم نشود اینفودمی رواج پیدا نکند.