ارتباط با سازمان‌های مردم‌نهاد از جمله راهکارهای حفظ و افزایش سرمایه اجتماعی و اعتماد در جامعه است

در نشست هم اندیشی رئیس جمعیت هلال احمر با جمعی از استادان ارتباطات و جامعه شناسی کشور؛ ضرورت ارتقای سرمایه اجتماعی هلال‌احمر و رسیدن به نقطه ایده‌آل در این زمینه، افزایش تاب‌آوری، آموزش های همگانی و تدوین استراتژی‌های رسانه‌ای مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

به گزارش عطنا و به نقل از پایگاه اطلاع رسانی جمعیت هلال احمر، نشست هم اندیشی با حضور علی اصغر پیوندی، رئیس جمعیت هلال احمر، اعضای شورای اطلاع رسانی و تعدادی از استادان جامعه شناسی و علوم ارتباطات به منظور بحث و تبادل نظر در مورد چالش ها و مسائل مختلف پیش رو در زمینه فعالیت های اجتماعی هلال احمر از منظر ارتباطات و جامعه شناسی برگزار شد.

در این نشست، محمد مهدی فرقانی، رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی، مسعود کوثری، استادیار و مدیر گروه ارتباطات اجتماعی دانشگاه تهران، یونس شکرخواه، استاد علوم ارتباطات، حسن نمکدوست، روزنامه نگار و استاد ارتباطات، عباس عبدی، روزنامه نگار و پژوهشگر اجتماعی، سیدجواد میری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و لیلا فلاحتی، عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی اجتماعی به همراه اعضای شورای اطلاع رسانی جمعیت هلال احمر حضور داشتند.

ضرورت تقویت سرمایه اجتماعی هلال احمر

علی اصغر پیوندی، رئیس جمعیت هلال احمر در این نشست گفت: جمعیت هلال احمر نهادی است که اساس کار آن بر فعالیت های داوطلبانه بنا شده و در حال حاضر دو میلیون داوطلب در رده های مختلف با این جمعیت همکاری دارند که چهارصد هزار نفر از آنها را جوانان تشکیل می دهند. تعداد زیادی از این داوطلبان به شکل فعال با هلال‌احمر در ارتباط بوده و آموزش های لازم برای همکاری با این جمعیت در حوادث و فعالیت های بشردوستانه را فراگرفته اند تا جایی که در سیل فروردین ماه، ۴۰ هزار داوطلب فعال به هلال احمر کمک کردند.

دکتر پیوندی افزود: نیروها و پرسنل رسمی جمعیت هلال احمر تنها نزدیک به ۹ هزار نفر هستند. مقایسه این تعداد پرسنل رسمی با سایر نهادها نشان می دهد که اگر فعالیت های داوطلبی نباشد هلال احمر نمی تواند بسیاری از مسئولیت های خود را انجام دهد. اما موضوع مهم برای جمعیت هلال احمر این است که چگونه می تواند این تعداد داوطلب را فعال نگه دارد.

رئیس جمعیت هلال احمر در ادامه به ضرورت توجه به سرمایه اجتماعی جمعیت هلال احمر اشاره کرد و گفت: در برنامه ششم توسعه یکی از وظایف اصلی که برای این جمعیت در نظر گرفته شده، تقویت و ارتقای سرمایه اجتماعی است. این موضوع، مسئولیت جمعیت هلال احمر را سنگین تر می کند و ضروری است، میزان موفقیت جمعیت را در این زمینه بررسی کنیم.

دکتر پیوندی در ادامه به مقایسه دو حادثه بزرگ زلزله کرمانشاه و سیل فروردین ۹۸ پرداخت و گفت: در این دو حادثه رضایت مندی نسبی مردم کاملا متفاوت بود. منظور این نیست که در زلزله کرمانشاه، امدادگران و نجاتگران هلال احمر تلاش نکردند چراکه ساختار به گونه ای است که در حوادث و بحران ها، تمام مجموعه هلال احمر، وظایف خود را انجام می دهند. در این زلزله میزان مشارکت مردم در کمک های نقدی ۶۷ میلیارد تومان بود اما در سیل فروردین ماه با وجود گستردگی و درگیری در ۵ استان کشور، کمک های مردمی افزایش قابل توجهی یافت و میزان کمک های نقدی تا کنون از مرز ۲۱۰ میلیارد تومان گذشته و برآورد مالی کمک های غیر نقدی نیز ۱۵۰ میلیارد تومان است.

رئیس جمعیت هلال احمر افزود: هدایت شدن کانون های فرهنگی و اجتماعی قدرتمند در این مسیر منجر شد که کمک ها ساختار بهتری بگیرد و رضایتمندی در این حادثه در میان مسئولان ارشد، مردم، آسیب دیدگان و خدمت کنندگان هم نسبت به حوادث گذشته، افزایش یابد. بنابراین در حادثه سیل ۹۸ نسبت به حوادث گذشته سرمایه اجتماعی جمعیت هلال احمر ارتقا یافته اما تا نقطه ایده آل هنوز فاصله داریم و باید در این زمینه بیندیشیم که چطور می توانیم اولا جایگاه فعلی را حفظ کنیم و در ادامه چگونه می توانیم به نقطه ایده آل نزدیک تر شویم.

مطالبه گری در زمینه ارائه آموزش های همگانی

رئیس جمعیت هلال احمر تاکید بر موضوع آموزش را از جمله دغدغه های دیگر جمعیت هلال احمر عنوان کرد و گفت: کشور ایران، کشوری حادثه خیز است اما در طول سال های گذشته، آموزش همگانی آن طور که باید و شاید جدی گرفته نشده است. هلال احمر و سایر دستگاه های متولی در این زمینه  کاستی هایی داشته اند و البته اینکه هر دستگاه به چه نسبتی قصور داشته قابل بحث است. این در حالی است که خطر بروز حوادث در کشور ما ۸۰ درصد است و میزان آمادگی در برابر حوادث کمتر از ۱۰ است. همه ما باید بیاموزیم که چگونه با حادثه زندگی کنیم و ادامه حیات دهیم. از طرف دیگر وظیفه داریم مردم آسیب دیده را در برابر حوادث مقاوم کنیم و اینجا مفهوم تاب آوری اهمیت دارد که در این زمینه هم از راهکارهای استادان ارتباطات و جامعه شناسی استفاده خواهیم کرد.

شناخت فرصت ها و تهدیدها

محمد مهدی فرقانی، رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی در این نشست با اشاره به گزارشی که پیش از برگزاری نشست در اختیار حاضران قرار گرفته بود گفت: این گزارش نشان می داد که هلال احمر بخش مهمی از مسائل و چالش های خود را شناخته و این موضوع مهمی است که بدانیم مشکل کار کجا است، تهدیدها و فرصت ها موجود، کدامند.

این پیشکسوت روزنامه نگاری و استاد علوم ارتباطات با اشاره به پژوهشی در زمینه مقایسه اخبار دو خبرگزاری ایرنا و فارس در زلزله کرمانشاه گفت: وقتی اخبار را از منابع و رسانه های مختلف دنبال می کردیم مشخص بود که مدیریت متمرکزی در حوزه ارتباطات و اطلاعات وجود ندارد و این موضوع مردم را دچار سردرگمی کرده بود. فکر می کنم هلال احمر یکی از معتبرترین منابع خبری است که برای رسانه ها و مردم مرجعیت دارد و باید بتواند نبض جریان اطلاع رسانی را در حوادث به دست گیرد.

وی در ادامه فرضیاتی را در این زمینه مطرح کرد و گفت: به نظر می رسد بخشی از مشکلات مربوط به اطلاع رسانی ناشی از رقابت های سیاسی بین ارگان های کمک رسان بود و اغلب می خواستند بگویند دیگری نبود و ما بودیم. فکر می کنم بخشی از مشکلات موجود ناشی از عدم همگرایی میان سازمان ها و نهادها است که همه می توانند در کمک رسانی وکاهش آلام مردم نقش داشته باشند. در این میان ستاد مدیریت بحران و یا هلال احمر باید مرکزیت و محوریت داشته باشند اما اغلب دستگاه ها هر کدام به صورت جداگانه اقدام می کردند و اطلاعات را بدون اینکه به جمع بندی رسیده باشد و از ضریب صحت و دقت مناسب برخوردار باشد اعلام می کردند.

وی به ارائه پیشنهادی در این زمینه پرداخت و گفت: از همین رو هلال احمر باید نسبت به طراحی سامانه جامع اطلاع رسانی اقدام کند که در آن هر لحظه تمام اطلاعات و جزئیات مشخص باشد و در اختیار همه قرار بگیرد. این سامانه باید به گونه ای به روز و شفاف باشد که اطلاعات مختلف از جمله اینکه چه اقلامی در انبارهای هلال احمر وجود دارد و چه اقلامی مورد نیاز و توزیع اقلام چگونه انجام شده و … کاملا مشخص باشد.

رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی بر ضرورت وجود سخنگو در جمعیت هلال احمر اشاره کرد و گفت: هلال احمر باید یک سخنگوی قدرتمند و قوی داشته باشد. اگر نقل ارسطو را بپذیریم که می گوید سخنگویی که ارزش و باورپذیری دارد از هر وسیله اقناعی قوی تر است می بینیم که نیاز به وجود سخنگویی است که به مردم اطلاعات بدهد و در عین حال روحیه، امید و نشاطی که لازم است را نیز تزریق کند و تخصص چند جانبه داشته باشد.

فرقانی در مورد سرمایه اجتماعی جمعیت هلال احمر نیز گفت: سرمایه اجتماعی در سال های اخیر افت پیدا کرده و ممکن است در سیل کمی بهبود پیدا کرده باشد اما به طور کلی می توان فهمید که کاهش این سرمایه اجتماعی با ریزش سرمایه اجتماعی در کل کشور در ارتباط است.

وی ایجاد ارتباط بیشتر از سوی جمعیت هلال احمر با سازمان های مردم نهاد را از جمله راهکارهای حفظ و افزایش سرمایه اجتماعی و اعتماد در جامعه عنوان کرد و گفت: بسیاری از این سازمان ها می توانند در زمینه های مختلف از جمله جلب مشارکت ها، آموزش و ارتقای سرمایه اجتماعی کمک کنند. این سازمان ها هر کدام پایگاه اجتماعی مختص به خود را دارند و در آن حوزه می توانند کمک کننده باشند. باید ارتباطی پیوسته و مستمر میان جمعیت هلال احمر و این نهادها وجود داشته باشد.

فرقانی افزود: گاهی اوقات روابط عمومی در مورد جذب و مصرف کمک ها اطلاعیه می دهد اما اگر این موضوعات از قول منابع دیگر مطرح شود اعتماد عمومی بیشتری هم جلب خواهد شد. اگر مردم در قالب گروه های سازمان یافته به مناطق حادثه دیده بروند و یا از روزنامه نگاران برای حضور در این مناطق دعوت شود می تواند به بیان واقعیت ها کمک کند.

این استاد علوم ارتباطات و روزنامه نگاری همچنین گفت: مستند سازی یکی از ضروریات کار در جمعیت هلال احمر است و همچنین شما نیاز به فراهم کردن داده دارید و مشاهدات میدانی باید تبدیل به داده شود و در اختیار دیگران قرار بگیرد و اقشار مختلف از جمله پژوهشگران از این داده ها بهره برداری کنند.

فرقانی همچنین در پایان بحث ها پیشنهاد تدوین نقشه فرهنگی، اجتماعی امداد و نجات را به عنوان راهکاری برای کمک رسانی هر چه بهتر در بافت های فرهنگی مختلف کشور ارائه کرد.

ضرورت تدوین استراتژی رسانه ای

در ادامه این نشست یونس شکرخواه، از استادان علوم ارتباطات هم در بیان نظرات خود به ضرورت تدوین استراتژی رسانه ای اشاره کرد و گفت: ایجاد یک گروه برنامه ریزی در این زمینه گام اول است و گام دوم انجام یک پژوهش جدی است.

وی با تشریج جزئیات و چگونگی انجام یک روند پژوهشی مناسب برای جمعیت هلال احمر افزود: مرحله بعدی سنجش آمادگی سازمان است. در این بخش باید به این نکته بپردازید که سازمان شما تا چه اندازه آمادگی اجرای برخی مقولات را دارد و مورد دیگری که باید در نظر داشت این است که مخاطبان هدف شما چه کسانی هستند.

شکرخواه ادامه داد: مورد بعدی سیاست گذارانی هستند که باید به عنوان مخاطب هدف، دیده شوند. این سیاست گذاران معمولا سیاست گذاری های غیر رسمی هم دارند و در شرایط آرامش و پیش از بحران باید با آنها هم اندیشی کرد. مرحله نهایی پس از اینکه سازمان و مخاطب هدف مورد بررسی قرار گرفت این است که چه چیزی را قرار است در جامعه ایجاد کنید. اینها ساختار استراتژی رسانه ای است که نقطه آغاز آنها هم پژوهشی است که اشاره کردم و باید انجام شود.

اگر کار خراب شود، همه مقصر هستند

مسعود کوثری نیز در این نشست یکی از مواردی که به صورت عمده در بحران ها مشکلات دیگری را ایجاد می کند شیوه اظهار نظر مسئولان عنوان کرد و گفت: گاهی برخی از مسئولان اشتباه حرف می زنند و فکر می کنم خود این افراد هم باید آموزش سخن گویی در بحران ببینند. در بسیاری از موارد مصاحبه ها و عملکرد آنها نشان می دهد که اطلاعات کافی در زمینه بحران ندارند و یا نمی دانند چگونه باید این اطلاعات را در اختیار رسانه ها قرار دهند.

وی افزود: در بحران اخیر هر کدام از نهادهای مسئول سفره خود را از دیگران جدا کرد و هلال احمر هم در این میان سخنی نگفت و کار خود را انجام داد. این جدا شدن بدترین اتفاقی است که می تواند رخ بدهد. زیرا مردم یک تصویر از دولت دارند و برای آنها فرقی نمی کند که در زمان بحران کدام نهاد است که فعالیت می کند. اگر کار خراب شود همه را مقصر می دانند. اینها مواردی است که در پروتکل های بحران باید نوشته شود و آموزش مدیران در این میان از اولویت ها است.

وی “تروماهای اجتماعی” را از جمله مواردی دانست که در اثر حوادث به وجود می آیند و گفت: این موضوعی است که بر اساس عملکرد ما در موارد مشابه بعدی اثرگذار است. اگر مدیریت سیلاب برای افکار عمومی با خاطره ناکامی همراه باشد در سیلاب بعدی این موضوع روی ذهنیت مردم اثر می گذارد و باید برای این موضوع هم فکری کرد.

آموزش خبرنگاران بحران

عباس عبدی، روزنامه نگار و پژوهشگر اجتماعی نیز در زمینه اطلاع رسانی، پیشنهاد سازماندهی و آموزش خبرنگاران تخصصی بحران را ارائه کرد که این موضوع اخیرا در جمعیت هلال احمر آغاز شده و اخیرا گروهی از روزنامه نگاران اولین دوره آموزش تخصصی خبرنگاری بحران را گذراندند و چندی پیش اعتبار نامه آنها نیز اهدا شد.

وی همچنین در زمینه پژوهشی به استفاده هر چه بیشتر از ظرفیت پژوهشگران تاکید کرد و گفت: در حال حاضر تصویری که از هلال احمر وجود دارد بیشتر شهودی و گفت و گویی است و باید با پژوهش به تصویر واقعی رسید.

عبدی در همین رابطه به اظهارات افرادی پرداخت که روایت ها و برداشت های آنها پیش و پس از حضور در سیل گلستان متفاوت بود؛ افرادی در سیل گلستان حاضر شده بودند و معتقد بودند عینیت کمک ها از ذهنیتی که در مردم وجود داشت بیشتر بود. این در حالی است که مردم کمک ها را کمتر از آنچه در واقعیت وجود داشت تصور می کردند.

این پژوهشگر علوم اجتماعی بر مردم نهاد بودن جمعیت هلال احمر تاکید کرد و گفت: جمعیت هلال احمر باید تصویر غیر دولتی خود را برجسته تر کند. چرا که همیشه نگاه مردم به دولت ها به گونه ای است که آنها وظیفه خود را انجام می دهند اما نگاه به نهاد مدنی چنین نیست و اینجا ماجرا متفاوت می شود.

وی همچنین به تعبیر دیگری از افزایش کمک های مردمی در سیل نسبت به زلزله کرمانشاه اشاره کرد و گفت: برداشت من این است که سرمایه اجتماعی در سیل به آن میزان که تصور می شود، بازسازی نشده است بلکه ماهیت سیل و زلزله با هم متفاوت است. سیل جزو معدود اتفاق هایی بود که بیش از ۹۷ درصد مردم آن را پیگیری می کردند و تداوم آن منجر شد که مردم رغبت بیشتری به همکاری داشته باشند. بنابراین تنها بر اساس این تفاوت ها نمی توان نتیجه گرفت که وضعیت نسبت به گذشته بهتر شده است بلکه به نظر می رسد ماهیت واقعه در این تفاوت اثرگذار بوده باشد.

این پژوهشگر علوم اجتماعی در مورد آموزش نیز گفت: آموزش را امروزه نمی توان چندان کلاسیک دید و باید رویکردهای جدیدتری را در نظر گرفت. یکی از بهترین موقعیت ها برای ارائه آموزش زمانی است که حادثه ای رخ می دهد چراکه در این شرایط مردم بیشتر تمایل به دریافت موارد آموزشی دارند.

دیگران چه گفتند؟

در ادامه نشست، سیدجواد میری از پژوهشگران علوم اجتماعی با تاکید بر اینکه باید آینده نگری در برنامه های جمعیت هلال احمر مد نظر قرار بگیرد در مورد آموزش همگانی نیز گفت: اگر امروز می گوییم آموزش همگانی جدی گرفته نشده، پرسش اصلی اینجا است که اساسا چگونه باید آن را جدی بگیریم؟

تاکید بر بررسی مفاهیم علمی در حوزه برندینگ و افزایش سطح اعتبار برند هلال احمر از دیگر نکاتی بود که سید جواد میری مطرح کرد.

نادره رضایی، مشاور رئیس جمعیت در امور مسئولیت اجتماعی، نیز در این نشست به چالش های فرهنگی در زمان بحران و امدادرسانی و تفاوت های فرهنگی اشاره کرد و این موضوع را از جمله مواردی دانست که باید به آن توجه داشت.

وی همچنین از تدوین گزارش عملکرد پایداری سخن گفت که تاثیرات اقدامات اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی جمعیت هلال احمر را بررسی می کند.

فلاحتی، عضو هیئت علمی پژوهشکده وزارت علوم، تحقیقات و فناوری از دیگر افرادی بود که در این نشست هم اندیشی حضور داشت با اشاره به تجارب بین المللی در زمینه امداد و  نجات، در مورد ضرورت توجه به شفافیت گفت: این موضوع  را باید بسیار جدی گرفت.