زمانی که مردم در آسمانشان یک ستاره نیست، تلویزیون پر از ستاره است و پولدار شدن‌های تصادفی و بادآورده را ایجاد کرده است

در ماه‌های اخیر انتقادهای فراوانی درباره عملکرد صداوسیما و رویکردش به درآمدزایی از طریق اپلیکیشن‌ها وارد شد و در روزهای پایانی هفته گذشته آیت‌الله مکارم‌شیرازی در پاسخ به یک استفتا درباره برنامه «برنده باش»، این برنامه را مصداق قمار دانست و همین باعث شد تا موج جدیدی از انتقادها شکل بگیرد.

پس از این اتفاق مقام معظم رهبری هم به این ماجرا حساسیت نشان دادند و به حذف چنین شیوه‌هایی برای درآمدزایی تذکر دادند. نتیجه تذکر جدی مقام معظم رهبری، دستور عبدالعلی علی‌عسکری رئیس سازمان صدا وسیما به اداره کل بازرگانی این سازمان بود. رئیس صدا و سیما در دستور خود نوشت: با توجه به فرمایش مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در مورد فرهنگ کار به مناسبت روز کارگر، نسبت به بروز و ظهور رسانه‌ای اسپانسرهایی که مانع این فضیلت هستند تجدید نظر کنید.

همچنین علی فروغی مدیر شبکه سه به دنبال این اتفاق ضمن ارائه توضیحاتی درباره ابهام شرعی مطرح شده درباره جوایز برنامه «برنده باش» از تغییر اسپانسر این برنامه خبر داد.

در پی این اتفاقات، مرتضی میرباقری، معاون سیما هم درباره برنامه‌های صداوسیما به منظور تقویت روحیه کار و تلاش یادداشتی منتشر کرد. معاون سیما در این یادداشت از بازنگری اساسی در تمامی برنامه‌های صداوسیما برای حذف یا مدیریت عواملی همچون اسپانسرها برای از میان برداشتن روحیه تنبلی خصوصاً در مسابقات و برنامه‌های ترکیبی خبر داد.

محمد مهدی فرقانی، رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی با بیان اینکه این نوع برنامه‌ها بدآموزی جدی دارد، گفت: اساساً این کار تلویزیون غیراخلاقی است، زیرا تلویزیون یک‌سری برنامه‌ها را به نام برنامه تولیدی خود عرضه می‌کند؛ در حالی که تولید یا تأیید شده همان حامیان مالی هستند و هدفشان تا حد زیادی پول‌سازی است که نوعی جفا به حقوق مخاطب و بی‌اخلاقی رسانه‌ای محسوب می‌شود. ما در اصول اخلاق حرفه‌ای روزنامه‌نگاری این مسئله را داریم که محتوای رسانه‌ای و تولید شده رسانه باید به گونه‌ای عرضه شود که توسط مخاطب قابل تشخیص و تفکیک از آگهی بازرگانی یا برنامه‌ای که جنبه مالی دارند، باشد.

این استاد ارتباطات ادامه داد: تلویزیون بسیاری از برنامه‌های خود را که توسط حامیان مالی تولید می‌شود به شکلی عرضه می‌کند که انگار برنامه تولیدی تلویزیون است. این مسئله باعث از دست رفتن اعتبار رسانه و اعتماد مخاطب می‌شود و عملاً رسانه را از جایگاه خود به عنوان یک رسانه که ادعای ملی بودن را هم دارد دور می‌کند.

فرقانی گفت: همچنین این نوع برنامه‌ها، فرهنگ کار در جامعه را نابود می‌کنند؛ کسی که می‌تواند با پاسخ دادن به چند سوال که البته به او کمک می‌شود چند میلیون برنده شود، خوانشی که در مخاطب ایجاد می‌کند این است که فرد لازم نیست تلاش یا تولید کند و از راه سالم به کسب پول حلال بپردازد. این فرد از روی شانس، تصادف و مطالعه مختصر می‌تواند میلیون‌ها تومان به جیب بزند که باز هم باعث بی اعتباری رسانه و بی اعتمادی مخاطب می‌شود. همچنین رسانه‌ها را از جایگاه واقعی خود به زیر می‌کشد و این مساله را در بسیاری از برنامه‌های تلویزیون در یک یا دو سال اخیر می‌بینید و بخش غالب برنامه‌ها به خصوص برنامه‌های ورزشی، این ستاره، مربع و پیامک‌ها شده است.

او اظهار کرد: اگر بحث کسب درآمد و خودکفایی رسانه باشد، توجیه‌کننده رفتارهای غیراخلاقی و غیرحرفه‌ای رسانه‌ای که ادعای ملی بودن دارد، نیست. به نظرم بهتر است تلویزیون به جای اینکه به برنامه پول‌سازی روی بیاورد و آنتن را به تعدادی تاجر نه چندان سالم بفروشد، از هزینه‌های خود کم کند.

فرقانی گفت: لازم نیست در تلویزیون و رادیو ده‌ها شبکه وجود داشته باشد؛ تلویزیونی که با کارهای خود اعتماد مخاطب را از دست می‌دهد، توسعه‌ کمی آن چه تأثیری می‌تواند داشته باشد؟ بنابراین شاید به جای توسعه کمی باید از هزینه‌ها کم کند تا مجبور به فروش تلویزیون و رادیو به تامین‌کنندگان مالی آن نشود.

این استاد ارتباطات و روزنامه‌نگار قدیمی با اشاره به وضعیت افرادی که در مسابقه «برنده باش» شرکت و برای بسته‌ سوالات مبالغی را پرداخت کرده‌اند، گفت: از نظر وجه حقوقی و اینکه تکلیف پول مردم چه می‌شود باید تلویزیون پاسخگو باشد. به طور کلی وضعیتی که تلویزیون به خصوص در یک یا دو سال گذشته پیدا کرده این است که کل تبلیغات خود را واگذار کرده و برنامه‌هایی را اجرا می‌کند که اسپانسر و حامیان مالی راه می‌اندازند یا حداقل برای پخش از تلویزیون تأیید می‌کنند. این مسئله تلویزیون را از محتوا خالی کرده و جنبۀ آموزشی یک رسانه وزین را از دست داده است.