تغییر اقلیم یک پدیدۀ بدخیم است/حکمرانی کشورها برای رویکرد «همه‌باهم» آمادگی داشته باشد

مشاور وزیر نیرو و رئیس مرکز امور اجتماعی منابع آب و انرژی با اشاره به این که مسئله سیلاب و مدیریت آن یک پدیده بدخیم (super wicked problems) تلقی می‌شود بر ضرورت دخیل شدن رسانه‌ها در برطرف کردن آن تاکید کرد و گفت: در خصوص پدیده‌های بدخیم باید از رویکرد همه با هم (Altogether Approach) و میان بخشی برای حل مسئله استفاده کرد.

به گزارش عطنا و به نقل از ایسنا، محمد فاضلی در نشست تغییرات اقلیمی و رسانه‌ها با تاکید بر سیل فروردین ۹۸ که امروز از سوی کرسی ارتباطات علم و فناوری یونسکو و پژوهشکده ارتباطات در دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد نسبت به تغییر اقلیم در رسانه به لحاظ نظری پرداخت و توضیح داد: تغییر اقلیم از جنس پدیده‌های بدخیم (Malignant phenomena) هستند؛ یعنی همچون سلول‌های سرطانی سال‌ها مخفی می‌مانند، به مسائل دیگر ربط پیدا می‌کنند و دائماً تغییر شکل می‌دهند.

وی ادامه داد: از دیگر ویژگی‌های که از دهه ۷۰ میلادی برای پدیده‌های بدخیم عنوان شده این است که حد و حدود تعریف مسئله در این پدیده‌ها کار سختی است و بسته به آنکه راه حل چه باشد تعریف مسئله عوض می‌شود. که در این خصوص می‌توان به مسئله بحران آب نیز اشاره کرد در واقع می‌توان گفت مسائلی همچون مسئله آب رابطه بشر با محیط زیست، مسکن و … از جنس پدیده‌های بدخیم است و حل نشده باقی مانده است.

مشاور وزیر نیرو و رئیس مرکز امور اجتماعی منابع آب و انرژی تصریح کرد: زمانی با مسئله بدخیم مواجه هستیم که کسانی که مسئله را ایجاد کرده‌اند بخواهند آن را حل کنند؛ مثلاً کشورهای که خود گرمایش زمین را به وجود آوردند بخواهند آن را از بین ببرند. این در حالی است که در اقدامات سیاستمداران نرخ تنزیل آینده شدید است، بدین معنی که اتفاقاتی که در حال حاضر می‌افتد (همچون جمع کردن رأی و غیره) از برنامه‌های بلند مدت یا نسبت به برنامه‌های اهمیت بیشتری می‌یابد. این موضوع تنها با قدرت جامعه مدنی احزاب مستقل و رسانه‌های مستقل قابل تعدیل است.

فاضلی سپس تاکید کرد: پدیده‌های بدخیم را تنها با رویکرد همه با هم (Altogether Approach) قابل حل کردن است. و یک مسئله میان بخشی به شمار می‌آید. بنابراین باید در نظر داشت که حل مسائل بدخیم زمانی محقق می‌شود که حکمرانی کشورها برای رویکرد همه با هم آمادگی داشته باشد. که در این میان رسانه یک نقش مهم را بازی می‌کند.

وی سپس به مواردی که سازمان هواشناسی جهانی (WMO)به عنوان راهنمای رسانه‌ها در مدیریت سیل منتشر کرده اشاره کرد و برخی از این موارد را پر کردن شکاف دانش(knowledge gap)، تعیین دستور کار از سوی رسانه (Agenda setting) و شکل دادن به ادراکات مردم از سیل اشاره کرد.

مشاور وزیر نیرو و رئیس مرکز امور اجتماعی منابع آب و انرژی سپس به ذکر مواردی در رابطه با گزارش کمیته ملی پلاسکو اشاره کرد و گفت: بعد از این حادثه متوجه شدیم که در نقشه شناختی ایرانیان جایگاهی برای ایمنی نیست و همین وضعیت در عرصه رسانه نیز بازتولید شده است که این موضوع اهمیت شکل دادن به ادراکات مردم و مسؤولان را نشان می‌دهد.

فاضلی با بیان اینکه سازمانهای مدیریت سیلاب باید به طور مستمر با رسانه‌ها راجع به سیلاب جلسه داشته باشند، گفت: در کشور روزنامه نگاری فاجعه یا روزنامه نگاری بحران زیر مجموعه سرویس اجتماعی قرار می‌گیرد در حالی که موضوعات مورد توجه این سرویس بیشتر موضوعات "جالب توجه" هستند.

وی همچنین با اشاره به اینکه روابط عمومی سازمانهای مدیریت بحران پروتکل‌های مشخص برای ارتباط با رسانه ندارند، خاطر نشان کرد: همچنین باید یک پروتکل مشخص برای میزان حضور خبرنگاران در صحنه حادثه وجود داشته باشد. این در حالی است که رسانه‌ها فاقد پروتکل‌های درون سازمانی برای پوشش خبری بحران هستند و این موضوع به بی اعتبار شدن آنها می‌انجامد.

فاضلی ضمن اشاره به مفهوم وقایع حدی همچون بارشهای سیل آسا، خشکسالی، افزایش دما و غیره که از نشانه‌های تغییری اقلیمی است گفت: به عنوان مثال در رابطه با چنین مفاهیمی و پیامدهای سیاسی و اجتماعی آنها باید با جامعه مفاهمه صورت گیرد.

وی در پایان تاکید کرد: مسئله سیلاب‌ها و مدیریت آن، یک پدیده بدخیم تلقی می‌شود و بدون دخیل شدن رسانه نمی‌توان به آن پرداخت؛ بنابراین ضروری به نظر می‌رسد که به حوزه تاب آوری بیشتر در رسانه پرداخته شود. باید در نظر داشت که چنان چه رسانه‌های رسمی مرجعیت خودشان را از دست ندهند فضای شبکه‌های اجتماعی نمی‌توانند به عنوان رسانه غالب مطرح شود.

علی احمدی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی هم در این نشست با اشاره به این که در سیل اخیر در بخش پیش از بحران ضعیف عمل کرده ایم از تعطیلی روزنامه‌ها در تعطیلات نوروز و نیز نگاه کارمندی به حرفه خبرنگاری انتقاد کرد و گفت: در سیل اخیر، در همه جای کشور غافلگیری وجود داشت و مردم و مسؤولان احتما وقوع سیل را باور نمی‌کردند.

احمدی با اشاره به این که در رابطه با عوامل بروز سیلاب رویکرد تقدیرگرایانه عامل انسانی زیرساخت و عوامل طبیعی وجود دارد یادآور شد: در این میان نقش رسانه‌ها مهم است چرا که آنها می‌توانند تغییرات بالقوه را شناسایی کنند و موجب مشارکت مردم در تغییرات مثبت بشوند. این در حالی است که سیل اخیر نشان می‌دهد در بخش پیش از بحران ضعیف‌تر از سایر بخش‌ها عمل کرده ایم.

وی با اشاره به این که سازمان هواشناسی ۲۵ اسفند سال گذشته بارشها را تا ۴۸ ساعت و ۷۲ ساعت پیش بینی کرده بود اما حساسیت مردم و مسؤولان نسبت به آن زیاد نبوده است ادامه داد: در آن تاریخ سازمان هواشناسی هشداری مبنی بر سیلابی شدن مسیلها و احتمال آب گرفتگی معابر داد ضمن این که امکان جاری شدن سیلاب در استان‌های گلستان و مازندران زیرنویس شبکه خبر بود.

احمدی یکی از عوامل جدی گرفته نشدن هشدارها را تعطیلی روزنامه‌ها دانست و تاکید کرد که نمی‌توان نسبت به کار حرفه‌ای در رسانه نگاه کارمندی داشت. واقعیت این بود که رسانه‌ها، مسئولان و مردم احتمال وقوع سیل را باور نمی‌کردند و اولین خبر ۲۹ اسفند مخابره شد این در حالی است که تلویزیون (شبکه خبر) نیز با تأخیر وارد عمل شد و به طور جدی از روز دوم فروردین شروع به کار در این عرصه کرد.

وی تصریح کرد: رسانه‌ها و مسئولان برای بحران آماده نیستند در حالی که اگر فضای اطلاع رسانی بهتری وجود داشت کمک بهتری به مدیریت بحران صورت می‌گرفت. خبرهای منفی فضای مجازی در مواقع بحرانی زیاد می‌شود در حالی که سواد رسانه‌ای مردم پایین است.

او در همین زمینه در اطلاع رسانی همراه با آرامش بخشی تاکید کرد و گفت: هر خبری را می‌توان منتشر کرد اما نگران کردن مردم کار درستی نیست و باید مدیریت بحران صورت گیرد.

وی نظارت و مطالبه گری را از جمله وظایف مهم رسانه در مواقع بحران برشمرد و اظهار کرد: رسانه باید ضمن دوری گزینی از فضای مجازی و پرهیز از قطبی سازی به گزارش نیازهای واقعی مردم بپردازد. همچنین بعد از بحران، انتشار اخبار مثبت فرهنگ سازی برای مشارکت مردم، گزارش تحلیلی از مناطق بحران زده و نیز پیگیری منظم وعده‌های مسؤولان ضروری است.

احمدی در پایان ضمن ارائه چند پیشنهاد به مسئولان تعیین سخنگوی واحد، فرماندهی واحد در بحران، حضور در میان مردم، دقت در تصمیم گیری‌ها و انتخاب افراد در شرایط بحرانی، شناسایی نیازها و اقدام بعد از آن و نیز نداشتن نگاه فصلی و مقطعی به بحران را ضروری دانست.

دانشگاه ها باید در حد توان به مسئلۀ سیلاب ها ورود کنند

هادی خانیکی رئیس کرسی ارتباطات علم و فناروی یونسکو و استاد دانشگاه علامه طباطبائی نیز در دقایق پایانی این نشست حضور پیدا کرد و در سخنان کوتاهی گفت: همانطور که کل جامعه نسبت به سیل اخیر حساس شدند دانشگاه‌ها هم باید به حد توان خود به این مسئله ورود پیدا کند و نشست حال حاضر تنها نشست ما در این رابطه نخواهد بود.

وی افزود: یکشنبه آینده انجمن مطالعات فرهنگی و ارتباطات در دانشگاه تهران نیز در نشستی به ابعاد اجتماعی و روانی سیلاب‌ها خواهد پرداخت. سیل اخیر اتفاق بزرگی است که می‌توان گفت حداقل در چند دهه اخیر حادثه طبیعی به این ابعاد در کشور رخ نداده و با توجه به موضوعاتی همچون خلأ ارتباطی و سایر مسائل فرهنگی و ارتباطی که در این زمینه وجود داشته می‌توانند موضوع مطالعه محققان و دانشجویان قرار گیرد.