آنچه «اپ»ها همه دارند تو یکجا داری

ایوب قادری، عطنا ــ تلگرام که بر شانه گذشتگان ایستاده است، در عمل می خواهد تمام فضای وب را به سمت خود بکشاند. این نرم‌افزار ارتباطی، که باید آن را «شبکه‌ی پیام رسان اجتماعی» نامید، سعی دارد گلچینی از امکانات سایر نرم‌افزارهای ارتباطی را داشته باشد؛ مثل فیسبوک، توئیتر و اینستاگرام، اجتماعی باشد، مثل لاین، وایبر و واتساپ ارتباطی باشد، مثل ایمیل قابلیت ارسال فایل داشته باشد و برای کاربردهای اجتماعی، سیاسی، علمی و فرهنگی، امکان ایجاد گروه‌ها و سوپر گروه‌ها را فراهم کند. اما برای اینکه بدانیم تلگرام از کجا و چگونه به این مسیر افتاده است، باید سر نخ اول را پیدا کنیم.

تلگرام به عنوان اولین «شبکه پیام رسان اجتماعی»

در چند سالی که از عمر «واتساپ» می‌گذرد، این شبکه بیش از 800 میلیون کاربر پیدا کرده است! همین مسئله بود که شرکت فیسبوک را وسوسه کرد این کمپانی را خریداری کند. از سوی دیگر، وایبر که توانسته بود 573 میلیون کاربر جذب کند امروزه در مقایسه با تلگرام، دوران سالمندی خود را پشت سر می‌گذارد. در این میان، تلگرام جوان، با خلاقیت‌های سازندگانش ظرف یک سال بیش از 62 میلیون نفر را به سمت خود کشانده است. تلگرام که با استفاده از تجارب شبکه‌های اجتماعی و پیام رسان ها سعی دارد خود را به عنوان یک «شبکه پیام رسان اجتماعی» معرفی کند نشان داده است که به خوبی توانایی این کار را دارد.

شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های اینترنتی این روزها به یکی از پر استفاده‌ترین ابزارهای روزانه مردم سراسر جهان تبدیل شده‌اند و افراد برای ارتباط با دوستان و آشنایان و یا حتی یافتن دوستانی جدید از چنین سرویس‌هایی بهره می‌برند. البته یکی از مهم‌ترین عواملی که باعث شده استقبال از چنین سرویس‌هایی تا به این حد زیاد باشد، در دسترس بودن تلفن‌های هوشمند مختلف در هر رده قیمتی است. هر چه رفته‌رفته استفاده از موبایل‌های هوشمند بیشتر شود، تعداد کاربران شبکه‌های اجتماعی موبایلی و پیام‌رسان‌های اینترنتی همراه نیز افزایش می‌یابد.

آمارها چه می‌گویند؟

در تازه ترین آمار (مربوط به سه ماهه آخر سال جاری) ضریب نفوذ اینترنت در ایران 82 درصد اعلام شده است. جمعیت ایران طبق آخرین برآوردها ۷۵ میلیون نفر گزارش شده که از این میان، بیش از ۴۳ میلیون نفر دارای اشتراک اینترنت هستند. براساس همین آمار، پربسامدترین روش اتصال کاربران ایرانی به اینترنت، از طریق تلفن های همراه بوده است. همچنین ضریب نفوذ اینترنت موبایل با توسعه نسل سوم اینترنت (3G) در کشور به 38 درصد رسیده است.

قریب به 30 میلیون ایرانی با موبایل خود به اینترنت متصل می شوند و این آمار با در نظر گرفتن افزایش پهنای باند به حدود 50 درصد در سال جاری، روز به روز در حال افزایش است. به طوری که در استان های تهران، مازندران و قم ضریب نفوذ اینترنت به 100 درصد نزدیک شده است، اما این ارقام به چه معناست؟

 70 درصد کاربران موبایل جوانان هستند

داستان از این جا شروع شد. افزایش دسترسی به اینترنت و سهولت استفاده از آن در تلفن های همراه به رونق بازار گوشی های هوشمند انجامید. گوشی های هوشمند ویژگی‌های خاص خودشان را دارند از لمسی بودن گرفته تا سیستم عامل های پیشرفته، نرم افزاری با قدرت، قابلیت و هوش مصنوعی بالا. بنا بر آمارهای رسمی حدود 70 درصد از کاربرانی که از طریق موبایل به اینترنت وصل می شوند بین 20 تا 44 سال سن دارند و رتبه‌ی بعدی متعلق به نوجوانان است که روز به روز در حال افزایش است.

اما این جوانان چه استفاده‌ای از موبایل‌هایشان چه می‌کنند؟ نسل جوان امروز اکثرا دارای سطح متوسط سواد دانشگاهی است. این درصد عظیم جمعیتِ باسواد، علاوه بر استفاده‌های معمول از تلفن همراه، به دلیل جذابیت، از نرم افزارهای موبایلی نیز استفاده می کند. اکثر این نرم افزارها کابردی در جهت بازی و سرگرمی دارند و عمدتا جنبه فردی پیدا کرده اند، بخش دیگری از این نرم افزارها کابردی ارتباطی دارند که در دسته بندی «شبکه های اجتماعی و پیام رسان‌ها» قرار می‌گیرند.

از آواکس-چت تا فیسبوک

اولین نرم افزار چت که روی تلفن همراه با استفاده از نت در ایران طرفدار پیدا کرد چت روم های ملقب به «آواکس_چت» بود که به راحتی روی سیستم عامل های سیمبیان و جاوا نصب می شد که درآن ساختن کاربران به صورت گمنام، امکان ساختن نام کاربری (ID) داشتند و قابلیت های ساده‌ی آن، در نوع خود تازگی داشت. بعدها شبکه اجتماعی کلوب مطرح شد. تا اینکه از حدود سال 2007 فیسبوک با فراز و نشیب‌هایش مخاطبان ایرانی را جذب خود کرد. قابلیت های فیسبوک از جمله امکان بارگذاری ویدئو و تصویر، بیان دیدگاه‌ها و سرک کشیدن به دنیای دیگران و به ویژه امکان گفتگوی خصوصی، با وجود فیلتر بودن، فیسبوک را به یک شبکه اجتماعی رایج در میان جوانان ایرانی تبدیل کرد. مهم‌ترین ویژگی فیسبوک اتصال به دنیا بود. شبیه آن چیزی که در عکس صفحه اول آن قرار دارد؛ انسان ایرانی هویت فرا وطنی و نوعی حس رهایی پیدا کرد.

انقلاب های لحظه‌ای در ارتباطات

تغییر آن قدر سریع اتفاق می افتد که زمان هم از آن عقب می‌افتد. دکتر خانیکی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، در این زمینه معتقد است: «ما هر لحظه شاهد یک انقلاب ارتباطی هستیم». فیسبوک و در مرتبه بعد از آن، گوگل پلاس و توئیتر در حال قدرت نمایی به جامعه ایرانی بودند که ناگهان شبکه‌های پیام رسان موبایلی ظهور کردند و به سرعت جای مسنجرهایی مثل یاهو-چت را گرفتند. لاین تلاشش را کرد راه فیسبوک را برود. وایبر با آن نوار بنفش در بالایش پنجره های ارتباطات بین فردی را باز کرد. اما این واتساپ بود که پرده هایش را کشید و نتیجه‌اش تابش نوری شد که بر همه ی ما در حال تابیدن است؛ تلگرام.

در چند سالی که از عمر واتساپ می گذرد توانسته توجه بیش از 800 میلیون کاربر را به سمت خود جلب کند! همین مسئله شرکت فیسبوک را وسوسه کرد این کمپانی را خریداری کند. وایبر که توانسته بود 573میلیون کاربر جذب کند امروزه دوران سالمندی را پشت سر می گذارد. در این میان، تلگرام، با خلاقیت‌های سازندگانش ظرف یک سال بیش از 62 میلیون نفر را به سمت خود کشانده است. تلگرام که با استفاده از تجارب شبکه‌های اجتماعی و پیام رسان ها سعی دارد خود را به عنوان یک «شبکه پیام رسان اجتماعی» معرفی کند نشان داده است که به خوبی توانایی این کار را دارد.

سایت الکسا که یکی از زیرمجموعه های شرکت آمازون است در بازه‌های زمانی خاصی رنک و برخی قابلیت های یک سایت را برای شما محاسبه کرده و نشان می دهد. این سایت، رتبه سرور اصلی وایبر، واتساپ، لاین و تلگرام را ارزیابی کرده و پنج کشور که در تعداد کاربران رتبه نخست را دارند این گونه نشان می دهد:

  در وایبر: ایران اول، روسیه دوم، امریکا سوم، هند چهارم، برزیل پنجم است؛ گفتنی است ایران ۱۱٫۸ درصد از ترافیک را در اختیار دارد و روسیه با ۱۰٫۴ درصد، دوم است.

در تلگرام: امریکا با ۸۴ درصد اول و با اختلاف زیادی ایران با ۳٫۷ درصد دوم، هند با ۳٫۲ درصد سوم ، انگلیس و اسپانیا نیز در رده های چهار و پنج ترافیک الکسا هستند.

در لاین: اندونزی با ۱۵٫۱ درصد اول، امریکا با ۱۱٫۲ درصد دوم و ایران با ۹٫۲ درصد سوم است.

در واتس اپ: اینجا همان جایی است که ما رکورد نزده ایم! تعداد کاربران ایرانی واتس اپ باید در رده اول تا پنجم باشد اما خبری از نام ایران در این جدول نیست. در این لیست هند با ۲۲٫۴ درصد، برزیل با ۱۴ درصد، ترکیه با ۵٫۱ درصد، اسپانیا با ۵ درصد و ایتالیا با ۴٫۸ درصد مقام های پرترافیک اول تا پنجم را دارند.

هرچند انتقادها و چالش های فراوانی پیش روی تلگرام قرار دارد اما نمی توان قدرت و فراگیری روزافزون آن را نادیده گرفت. همین مسئله کارشناسان، سیاست مداران و حتی روحانیون را بر آن داشته تا هر کدام از زاویه دید و تخصص خود به اظهار نظر پرداخته و واکنش نشان دهند.

آنچه "اَپ" ها همه دارند تو یکجا داری!

هدف این نوشتار تعریف و تمجید از یک نرم افزار موبایلی نیست اما نگارنده بر آن است که امکانات و جذابیت های شبکه های مختلف، به صورت یکجا در تلگرام جمع شده و همین ویژگی، برگ برنده تلگرام در کارزار رقابتی ارتباطات الکترونیکی است.

تلگرام که بر شانه گذشتگان ایستاده است و گویی در عمل می‌خواهد تمام فضای وب را به سمت خود بکشاند. این پدیده که آن را باید «شبکه‌ی پیام رسان اجتماعی» بنامیم، سعی دارد گلچین کاربردهای سایر "اپ" ها را داشته باشد؛ مثل فیسبوک، توئیتر و اینستاگرام اجتماعی باشد (این ویژگی با اضافه شدن امکان ساخت کانال در تلگرام قوت گرفت)، همچنین مثل وایبر و واتساپ ارتباطی باشد، مثل ایمیل قابلیت ارسال فایل داشته باشد و امکان ایجاد گروه‌ها و سوپرگروه‌ها را فراهم کند تا کابردی گسترده برای گروه‌های مختلف اجتماعی، سیاسی، علمی و فرهنگی به وجود آورد.

امنیت در گفتگوی پنهان

مهمترین مزیت تلگرام امنیت بالای آن است. سازندگان تلگرام بر امنیت برنامه خود تأکید بسیاری دارند. به تازگی جایزه 300 هزار دلاری برای یافتن حفره امنیتی (باگ) در تلگرام اعلام شده که خود نشان دهنده اطمینان برنامه نویسان تلگرام دارد. در سال ۲۰۱۵ شرکت امنیتی غیرانتفاعی Electronic Frontier Foundation رتبه ۴ از ۷ را به بخش پیام رسان و رتبه ۷ از ۷ را به بخش secret chat این نرم‌افزار داد.

چه باید کرد؟

دکتر فرقانی رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی در گفتگو با روزنامه شرق با بیان اینکه استقبال گسترده ایرانیان از نرم‌افزارهای ارتباطی، ناشی از سابقه تاریخی، فرهنگی و سیاسی جامعه ایران است، تاکید کرده است که «شبکه های اجتماعی مثل تلگرام هرگز نمی توانند جای رسانه های سنتی را بگیرند». وی با ابراز نگرانی از اینکه «شاهد بی اخلاقی‌هایی در فضای مجازی از جمله تلگرام هستیم»، معتقد است : «البته امکانات جدید فناورانه، فرصت های جدیدی پیش روی شهروندان قرار می دهد».

حال باید دید با افزایش ثانیه‌ای 100 کاربر به این نرم افزارها، سرنوشت نسل جدید و جوان وسایل ارتباط جمعی در عصر ارتباطات به کجا می رود. آیا مخابرات و شرکت‌های اپراتور تلفن همراه به حاشیه رانده می شوند و سیم کارت ها فقط نقش شناسه‌ها را پیدا می‌کنند؟ آیا این شرکت ها می توانند خود را با انقلاب جدید ارتباطی سازکار کرده یا باید گوشه نشینی برگزینند؟ از بعد تبلیغات و بازاریابی چه اتفاقی خواهد افتاد؟ آیا دیگر کسی پیامک (آن هم پیامک های تبلیغاتی) را می خواند؟ آیا اپراتورهای ایران مثل خیلی از کشورها خدمات موبایلی را رایگان کرده و تمرکز خود را روی فروش ترافیک اینترنت می‌گذارند؟ وضعیت نسل چهارم و پنجم اینترنت همراه در چه حالی است؟ و از همه ابعاد فنی مسئله که بگذریم، مهمترین سوال ما در دو دهه اخیر هنوز پا بر جاست؛ از لحاظ فرهنگی و اجتماعی با این انقلاب ارتباطی چه باید کرد؟