جامعه مدنی در تحولات اجتماعی مهم‌تر از قدرت سیاسی است/ «نیازمندی شدید ارتباطات به تاریخ»

مدیر گروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی اظهار کرد: اینکه چه نسبتی بین هر تحولی در جامعه با قدرت سیاسی و جامعه مدنی وجود دارد، بنده خود در گذشته این دو را هم‌عرض تلقی می‌کردم اما در حال حاضر بین اینها تفکیک قائل می‌شوم و مسئله جامعه مدنی را مهم‌تر از قدرت سیاسی می‌دانم.

به گزارش خبرنگار عطنا، دکتر هادی خانیکی، 12 آبان‌ماه در نشست نقد و بررسی کتاب «ایران بین دو کودتا» در سالن شورای دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی (گزارش تصویری) در بیان اینکه چرا ارتباطات نیازمند به تاریخ است؟ اظهار کرد: دکتر «شفیعی‌کدکنی» در مقدمه کتاب «درویش ستیهنده» از میراث عرفانی شیخ جام با استفاده از یک ایهام تعبیر بسیار درستی در این رابطه به کار می‌برد و به مفهوم «تاریخ‌نادانی ما» که «تاریخِ نادانی ما» هم‌معنا می‌دهد، اشاره می‌کند.

وی در بیان ضایعات و تخریب‌های این مسئله در حوزه عمومی و دانشگاهی به بیان خاطره‌ای از مقدمه این کتاب پرداخت و گفت: زمانی که علامه قزوینی، ادیب و پژوهشگر تاریخ و فرهنگ از اروپا به ایران برمی‌گردد، مرحوم فروزان‌فر، استاد زبان و ادبیات فارسی و ادیب معاصر تلاش زیادی برای تدریس ایشان در دانشگاه تهران انجام می‌دهد و پس از طی مراحل اداری علامه قزوینی به دانشگاه ورود پیدا می‌کنند و جلسه معارفه‌ای تشکیل می‌شود.

خانیکی ادامه داد: در این جلسه یکی از اعضای هیئت داوران این‌گونه اظهار می‌کند که «مگر تاریخ هم نیاز به تدریس دارد و هر کودکی می‌تواند آن را بخواند» و ازآنجایی‌که علامه قزوینی نیز شخصیتی بسیار منحصر فرد، منضبط و مغرور داشتند زیر لب می‌گویند که خیر تاریخ نیاز به تدریس ندارد و سپس جلسه را ترک می‌کنند و پس‌ازآن نیز به‌‌رغم اصرارهای بسیار مرحوم فروزان‌فر، ایشان دیگر راضی به تدریس در این دانشگاه نمی‌شوند.

وی در بیان نتیجه‌گیری دکتر «شفیعی‌کدکنی» در این کتاب اضافه کرد: «تاریخ پیچیده‌ترین دانش بشری است و حتی از فیزیک، شیمی، ریاضیات و نجوم نیز پیچیده‌‌تر و دشوارتر است. ما تصور می‌کنیم مورخ کسی است که ناسخ التواریخ (ناسخ ‌التواریخ کتابی است در تاریخ عمومی عالم که 9 جلد آن را میرزا محمدتقی سپهر تألیف کرده است) را حفظ کرده و می‌داند که در چه سالی فلان جنگ روی داده است و چند نفر در آن جنگ کشته شده است و نام آن کشته‌شدگان چیست، جای دوری نمی‌رویم، در همین حوزه تجربیات روزانه و مشاهدات شخصی خودمان مسئله را مطرح می‌کنیم، اگر کسی امروز بخواهد روزنامه اطلاعات سال اول انقلاب را بدون هیچ‌گونه تغییری اُفست کند، شما تصور می‌کنید به او اجازه می‌دهند؟ هرگز، اگر بپرسید چرا؟ پاسخ من این است که شما از تحولات ایدئولوژی جامعه بی‌خبرید، بیشتر از این توضیحی لازم نیست که العاقلُ یَکفی بالإشاره (عاقل را اشاره‌ای کافی است).»

ارتباطات نیز مثل سایر بخش‌ها شدیداً نیازمند تاریخ است

رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات در ادامه گفت: بنابراین این اولین مسئله‌ای است که نشان می‌دهد ارتباطات نیز مثل سایر بخش‌ها شدیداً نیازمند تاریخ است، بر این اساس ما نباید این دید را داشته باشیم که تاریخ فقط کار دانشجویان تاریخ است بلکه یک کار میان‌رشته‌ای است و در درجه اول موضوع سایر رشته‌های علوم اجتماعی و انسانی نیز هست.

وی در ادامه در رابطه با انتخاب هوشمندانه نام دو کودتا در مقابل دو انقلاب گفت: این نام دال خیلی معناداری است، ایران را کسانی مثل جان فوران (John Foran) به‌نام کشور انقلاب‌ها نام‌گذاری کرده‌اند، چراکه آنقدر آرمان‌ها زیاد هستند که ایران در کمتر از 100 سال به دو انقلاب بزرگ دست زده است، اما در این کتاب به اینکه آرمان‌های این انقلاب‌‌ها چطور می‌تواند تحت تأثیر کودتاها قرار بگیرد و نادیده گرفته شود و یا به مسیر انحرافی برود نیز بحث شده است.

مدیر گروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی در بیان ویژگی مهم کار دکتر رحمانیان، بیان کرد: اینکه چه نسبتی بین هر تحولی در جامعه با قدرت سیاسی و جامعه مدنی وجود دارد، بنده خود در گذشته این دو را هم‌عرض تلقی می‌کردم اما در حال حاضر بین اینها تفکیک قائل می‌شوم و مسئله جامعه مدنی را مهم‌تر از قدرت سیاسی می‌دانم.

وی در همین رابطه اضافه کرد: به این معنا که تحولات بزرگ در این جامعه تنها زمانی انجام نگرفته که قدرت سیاسی فروپاشیده بلکه وقتی انجام گرفته است که در جامعه مدنی آثار حیات و بلوغ دیده شده است، اگر ما این نکته را بپذیریم، پیشنهاد من این است که به مسئله نهادهای مدنی و وضعیت آنها و در کنار آن به آلترناتیوهایی مثل ارتباطات که می‌توانند جامعه مدنی را قوی‌تر یا ضعیف‌تر ‌کند نیز پرداخته شود.

خانیکی در پایان تصریح کرد: بر این اساس نکته‌ای که در اینجا مطرح می‌شود این است که تاریخ چه نیازی به ارتباطات دارد؛ برای مثال مهم‌ترین چیزی که در دوران رضاشاه دیده نمی‌شود مسئله مطبوعات آزاد و مستقل است، چراکه شکل‌گیری رسانه‌ها از بالا است.