لازمه رسیدن به «دولت تنظیم‌گر رفاهی» داشتن «دولت مدرن» است

استادیار حقوق عمومی و بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبائی حاکم شدن قانون و شهروندی را از لازمه داشتن دولت مدرن دانست و گفت: استقرار دولت مدرن یا برخی از عناصر آن مقدمه‌ای برای گذار به دولت تنظیم‌گر، دولت رفاهی و دولت بازارگر است.

به گزارش عطنا، نشست اقتصاد ایران با عنوان «دولت مدرن و الزامات حقوقی گذار به دولت تنظیم‌گر رفاهی» به مدیریت دکتر فرشاد مؤمنی، استاد برنامه‌ریزی و توسعه‌ اقتصادی دانشگاه علامه طباطبائی و رئیس مؤسسه مطالعات دین و اقتصاد با سخنرانی دکتر مهدی هداوند، استادیار حقوق عمومی و بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبائی و فرهاد جم، پژوهشگر و حقوقدان، پنج‌شنبه، 11 مردادماه در موسسه مطالعات دین و اقتصاد برگزار شد.

مهدی هداوند، استادیار حقوق عمومی و بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبائی در ابتدای سخنان خود گفت: وقتی درباره دولت مدرن صحبت می‌کنیم به دو نکته اشاره خواهیم کرد، یکی از این نکات اشاره به واقعه تاریخی است، یعنی این دولت در یک دوره زمانی و مکانی خاصی آغاز شده است و تا الان هم ادامه دارد، این دولت مدرن در اروپای غربی شکل گرفت. در وهله اول این مفهوم به یک تجربه تاریخی خاص اشاره دارد و در این ساحت اگر از دولت مدرن صحبت کنیم، توضیحات ما توصیفی خواهد بود.

وی افزود: نکته دیگر در مورد دولت مدرن این است که این دولت مدرن در جایگاه نظریه از یک سری ویژگی‌ها و الزامات برخوردار است که آن را از شکل‌های دیگر دولت متمایز می‌کند.

استادیار حقوق عمومی و بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبائی ادامه داد: در تجربه اروپای غربی ما با گذار از امپراطوری‌های باستانی به نظام‌های فئودالی و بعد به دولت مدرن روبه‌رو هستیم به طوری که بیش از 200 سال است ما در مورد دولت مدرن بحث تجویزی می‌کنیم.

هداوند با تاکید بر این سؤال که نسبت ما با دولت مدرن چیست یا چرا باید به سراغ آن برویم، گفت: اگر ما به مطالبات مشروطه‌خواهان و قبل از آن توجه کنیم، متوجه این موضوع خواهیم شد که شکست‌های پی‌درپی ایران این سؤال را که چرا باید وضعیت ما اینگونه باشد، مطرح می‌کند.

وی گفت: عباس‌میرزا از سفیر فرانسه می‌پرسد چرا شما  نسبت به ما برتری دارید، باید دید چرا یک دولت مرد چنین سؤالی دارد؟ مستشار‌الدوله هم در کتاب «یک کلمه» خود، قانون را علت عقب‌ماندگی کشور می‌داند و به خاطر همین کتاب سرنوشت شومی برای او رقم می‌زنند؛ سؤال‌کنندگان در زمان‌های مختلف تاریخی به دنبال فهم مفهوم دولت مدرن بودند.

استادیار حقوق عمومی و بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبائی با بیان اینکه ابتدا باید موضع خود را نسبت به دولت مدرن مشخص کنیم، گفت: مفهوم دولت مدرن باید مورد واکاوی قرار بگیرد و بعد از آن به سراغ شکل‌های مختلف دولت مدرن برویم. استقرار دولت مدرن یا برخی از عناصر آن مقدمه‌ای برای گذار به دولت تنظیم‌گر، دولت رفاهی و دولت بازارگر است.

هداوند با اشاره به اینکه در مورد ویژگی‌های دولت مدرن اختلاف نظرهای زیادی وجود دارد، گفت: پیرسون کنترل انحصاری خشونت در دست دولت، مفهوم حاکمیت، مفهوم مشروطیت، قدرت غیرشخصی یا حاکمیت قانون، دیوان‌سالاری، اقتدار و حقانیت، مفهوم شهروندی و مالیات را ویژگی‌های دولت مدرن می‌داند.

وی افزود: کنترل انحصاری خشونت در دست دولت مفهومی است که وبر نیز بر آن تاکید دارد و معتقد است هیچ نیروی دیگری نباید قدرت اعمال زور را در اختیار داشته باشد. در مورد مفهوم سرزمینی بودن باید به این اشاره کرد که بعد از معاهدات وستفالیا دولت‌ها دارای مرز شدن، مرز فقط مفهومی جغرافیایی نیست بلکه مفهومی درونی با نام ملت دارد، و با این مفهوم، مفهوم دولت مدرن به وجود می‌آید.

استادیار حقوق عمومی و بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبائی در ادامه گفت: حاکمیت به معنای وجود یک قدرت مرکزی است که انحصار آن قدرت را در اختیار دارد، عنصر مهم در مورد این مفهوم، حاکمیت ملی است، اصل 56 قانون اساسی حاکمیت مطلق را از آن خداوند می‌داند و ما با تفسیر این اصل این را نشان می‌دهیم که این حق را خداوند به انسان داده و هیچ چیزی نمی‌تواند آن را از انسان بگیرد.

هداوند با بیان اینکه مشروطیت همه را در ذیل یک نظام حقوقی می‌داند که باید تمامی صلاحیت و امکانات خود را از این نظام حقوقی بگیرد، گفت: حقوقی که مردم باید داشته باشند نباید به وسیله هیچ قدرتی مورد تعرض قرار گیرد. قدرت باید از ماهیت شخصی خارج شده و وفاداری نباید به یک شخص خلاصه شود.

وی گفت: از نظر پیرسون استبداد و خودکامگی یکی‌دیگر از ویژگی‌های دولت مدرن است که به معنای نظامی است که خود را به قواعد حقوقی از قبل تعیین شده محدود نمی‌کند. دیوان‌سالاری به معنای وجود ساختارهایی اداری است که شرح وظایف مقامات در آن توضیح داده شده و معیار جابه‌جایی این مقامات شایستگی است.

استادیار حقوق عمومی و بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبائی افزود: اقتدار یعنی قدرت مشروع و خالص، و حقانیت باید به مفهوم قدرت اضافه شود. دولت‌ها دارای چندین وجه هستند، دولت‌ها دارای یک قدرت عریان هستند که تامین رفاه است در حالی که وجه دیگر آن وجود مشروعیت است و به معنای آن است که مردم آن را می‌پذیرند.

هداوند با بیان اینکه تبدیل شدن به دولت خدمتگذار و سرکوب دو راه بازگشت اقتدار است، گفت: مفهوم حقوق شهروندی با حقوق بشر متفاوت است. مردم تکالیفی در قبال دولت دارند و مقدمه هر گونه تکلیفی شناسایی حقوق آنهاست.

وی در پایان مالیات گرفتن را یکی‌ از ویژگی‌های دولت مدرن دانست و گفت: مالیات نشان‌دهنده میزان وابستگی دولت به ملت است و دولت‌هایی که مالیات بیشتری می‌گیرند باید در مقابل مردم خود پاسخگو باشند. دولت مدرن هم به خودی خود دارای اشکال مختلفی از جمله دولت ناظم، دولت رفاه و دولت تنظیم‌گر است.